ΠΕΡΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ
κινέζικη σοφία ή περί διακυβέρνησης
Εικόνες : Κομφούκιος
Κινέζικη σοφία
«Ένας καλός γεωργός μπορεί να σπείρει. Δεν είναι όμως βέβαιο ότι μπορεί να θερίσει.»
Κομφούκιος
Ο Κομφούκιος και το πνεύμα του ανθρωπισμού και ο Με Τσε και το κοινωνικό καθήκον[1].
Τόσο ο Με Τσε, όσο και ο Κομφούκιος στα μάτια των πιστών τους έμοιαζαν με «ηγεμόνες χωρίς εδάφη» και «αρχηγοί χωρίς υπορελείς». Ο χαρακτηρισμός «βασιλιάς χωρίς βασίλειο» δόθηκε επίσημα στον Κομφούκιο όταν θριάμβευσε μαζί με τους Χαν η κομφουκιανή ορθοδοξία. Έκτοτε ο Με Τσε θεωρείται αιρετικός. ... Οι δύο σχολές είχαν, εντούτοις, συγγενικές τάσεις. Ενώ οι μεγιστάνες και οι ευνοούμενοί τους έψαχναν να βρουν συνταγές για ν’ αυξήσουν την δύναμη του κράτους και την απόδοση της διοίκησης, οι οπαδοί των δύο αυτών σχολών ενδιαφέρονταν μόνο για το καλό του συνόλου. Σύντομα όμως τις θεωρίες αυτές παραμόρφωσε ο συντηρητικός τρόπος σκέψης των διαδόχων των μεγάλων αυτών δασκάλων. ... Ο κομφούκιος και ο Με Τσε μοιαζανε με νεωτεριστές που προδόθηκαν απ’ τους πιστούς τους. Ο Με Τσε προσπάθησε να δημιουργήσει μια θεωρία κοινωνικού καθήκοντος, καταγγέλλοντας τις κακές συνέπειες του πελατειακού πνεύματος. Ο Κομφούκιος προχώρησε περισσότερο. Επιχείρησε να στηρίξει την πειθαρχία των ηθών επάνω σ’ ένα εκλεπτυσμένο αυνάισθημα ανθρωπισμού.
Ο Κομφούκιος συγκρίθηκε επανειλημμένα με τον Σωκράτη. ... Ωστόσο, οι Κινέζοι αναγνωρίζουν στην διδασκαλία του Κομφούκιου έναν «δάσκαλο για δέκα χιλιάδες γενιές», αφού προηγουμένως τον κατέστησαν προστάτη μιας κομφορμιστικής (συμβατικής) ηθικής. Ο Δάσκαλος θεωρείται το πρότυπο της εθνικής τους σοφίας.
Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την ζωή του Κομφούκιου, εκτός του ότι δίδαξε στις αρχές του 5ου αιώνα σε μια κωμόπολη του Τσαν Τονγκ, ίσως στην πρωτεύουσα του κράτους Λου. Θάφτηκε στα βόρεια της πόλης αυτής και γύρω από τον τάφο του σχηματίστηκε το χωριό Κ’όνγκ λι, όπου διατηρήθηκαν τα κειμήλιά του: ο σκούφος του, η κιθάρα του, το άρμα του. Εκεί συγκεντρώθηκαν οι πιο πιστοί του μαθητές. Σύμφωνα με την παράδοση γεννήθηκε το 551 πΧ και πέθανε το 479 πΧ.
Η θεωρία του Δασκάλου ήταν, φαίνεται, θεωρία δράσης. Δίδασκε μιαν ενεργή ηθική και ενδιαφερόταν περισσότερο για την ηθική επίδραση που μπορεί να είχε, απ’ ότι για την σχολαστική τήρηση των αρχών. Η φήμη του οφίλεται περισσότερο στην ικανότητά του να οδηγεί συνειδήσεις. Ανάλογα με τους ανθρώπους και τις συνθήκες δεν δίσταζε να δίνει οδηγίες που εκ πρώτης φαίνονταν αντιφατικές. «Σπρώχνω τους νωχελικούς, συγκρατώ τους ενθουσιώδεις» ισχυριζόταν.
Η αφοσίωση στην προσπάθεια και το καθήκον της παρακίνησης των άλλων προς αυτήν την κατεύθυνση συνδέονται με την ηθική ζωή. Για μια κυβέρνηση το ουσιώδες είναι να επιτυγχάνει την επικράτηση της εμπιστοσύνης, της καλής συνεννόησης, της χρηστότητας. Η αφθονία των πόρων και η στρατιωτική δύναμη έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Οι ευγενείς που είναι άξιοι να φέρουν αυτόν τον τίτλο, όπως κι ο ηγεμόνας, δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τα υλικά κέρδη. Δεν γυρεύουν καθόλου το συμφέρον. Ο κομφούκιος δεν καταδικάζει μόνο το κηνύγι του συμφέροντος, αλλά και κάθε πνεύμα χυδαίου ανταγωνισμού. Η ηγεμονική αποτελεσματικότητα δεν θεωρείται καθαρά κληρονομική ιδιότητα. Η απόκτησή της εξαρτάται από την ατομική προσπάθεια. Απαιτεί συνεχή εφαρμογή, ασταμάτητο πείσμα και δεν μπορεί να νοηθεί παρά ως επιστέγασμα μιας ολόκληρης ζωής στραμμένης προς αυτόν τον ευγενής σκοπό.
Ο Με Τσε, όπως και ο Κομφούκιος, ήταν ευγενής χωρίς περιουσία. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την ζωή του. Γεννήθηκε στην χώρα του Λου (ή του Σονγκ) και πέθανε στις αρχές του 4ου πΧ αιώνα. Ίδρυσε μια μεγάλη σχολή που κατά την διάρκεια του 4ου και του 3ου πΧ αιώνα είχε πολύ μεγαλύτερη απήχηση από αυτή του Κομφούκιου. «Να αντιτάσσεται κανείς στα πολυτελή γούστα, ν’ αποφεύγει την σπατάλη, να μην γυρεύει την αίγλη στους αριθμούς και τα μέτρα του πρωτοκόλλου, να υπόκειται σε αυστηρούς κανόνες, να προετοιμάζεται για τις δυσκολίες της ζωής» αυτές ήταν οι αρχές του Με Τσέ.
Το κύριο σημείο του δόγματός του είναι μια θεωρία πάνω στην προέλευση της κυβέρνησης : Οι άνθρωποι μπόρεσαν να ξεφύγουν από την αναρχία μόνο επειδή δέχτηκαν να εξαρτηθούν, σε όλα τα πραγματα, απ’ τις αποφάσεις ενός αρχηγού. «Αρχικά δεν υπήρχαν ούτε κυβέρνηση, ούτε ποινές. Κάθε άνθρωπος είχε διαφορετική ιδέα του δικού σου και του δικού μου. Ένας άνθρωπος είχε μία, δύο άνθρωποι είχαν δύο, δέκα άνθρωποι είχαν δέκα. Υπήρχαν τόσες απόψεις όσοι και οι άνθρωποι. Καθώς όλοι δέχονταν μόνο την δική τους ιδέα για το δικό σου και το δικό μου, και αρνιόνταν αυτήν των άλλων, υπήρχαν ανάμεσα στους ανθρώπους μόνον εχθρικές σχέσεις. Στις οικογένειες, ανάμεσα στους πατεράδες και τους γιους, τους μεγάλους και τους μικρούς υπήρχε μίσος, διχόνοια, διάιρεση, διάσταση. Οι συγγενείς δεν μπορούσαν να ζήσουν μαζί αρμονικα. Στην αυτοκρατορία όλοι οι άνθρωποι μισουσαν ο ένας τον άλλο όπως το νερό και η φωτιά αντπαλεύουν μεταξύ τους κι όπως ο άνθρωπος φοβάται το δηλητήριο. Ό,τι ενέργεια τους απεμενε δεν μπορούσαν να την χρησιμοποιήσουν για ν’ αλληλοβοηθηθούν. Ζούσαν στην αναρχία όπως τα ζώα. Έπειτα κατάλαβαν πως η αναρχία προέρχεται από την απουσία αρχηγών. Επέλεξαν τον πιο σοφό και τον ονόμασαν Γιο του Ουρανού. Ο Γιος του Ουρανού, φοβούμενος ότι δεν έχει από μόνος του αρκετή ενεργητικότητα, διάλεξε τους πιο σοφούς και τους έκανε υπουργούς του. Οι υπουργοί φοβούμενοι ότι δεν έχουν αρκετή ενεργητικότητα, διαίρεσαν την αυτοκρατορία σε γαιοδεσποτείες και διάλεξαν τους πιο σοφούς για να γίνουν αρχηγοί τους. Κι έγινε το ίδιο μέχρι και τους αρχηγούς των χωριών»[2].
Μετά απ’ αυτό το αρχικό συμβόλαιο δεν είχε κανείς παρά να υποταχθεί παθητικά στην γνώμη των αρχηγών. ... Όταν ο Γιος του Ουρανού λέει ναι, όλοι λένε ναι. Όταν λέει όχι, όλοι λένε όχι. Η σκέψη του Με Τσε είναι πιο αυστηρή από αυτή των νομικών. Υποστηρίζει ένα ιδανικό ομοιομορφίας που δεν επιδέχεται μετριασμό. Αν η ομοιομορφία δεν είναι απόλυτη και σταθερή, υπάρχει αναρχία. Για την νομική σκέψη αρκεί ο ηγεμόνας να υπαγορεύσει τον νόμο. Για τον Με Τσε οφείλει να υπαγορεύει την γνώμη. ... Ο ουρανός ασχολείται με την ανταμοιβή και την τιμωρία των Γιών του Ουρανού : «Η θέληση του Ουρανού είναι για μένα ότι είναι ο γνώμονας και ο διαβήτης για τον αμαξοποιό ή για τον ξυλουργό. Αν πει αυτό είναι σωστό, θα πει ότι είναι. Αν πει αυτό δεν είναι σωστό, θα πει πως δεν είναι.».
[1] Μαρσελ Γκρανέ, Η κινεζική σκέψη, εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1992.
[2] Με Τσε, 11.
«Ένας καλός γεωργός μπορεί να σπείρει. Δεν είναι όμως βέβαιο ότι μπορεί να θερίσει.»
Κομφούκιος
Ο Κομφούκιος και το πνεύμα του ανθρωπισμού και ο Με Τσε και το κοινωνικό καθήκον[1].
Τόσο ο Με Τσε, όσο και ο Κομφούκιος στα μάτια των πιστών τους έμοιαζαν με «ηγεμόνες χωρίς εδάφη» και «αρχηγοί χωρίς υπορελείς». Ο χαρακτηρισμός «βασιλιάς χωρίς βασίλειο» δόθηκε επίσημα στον Κομφούκιο όταν θριάμβευσε μαζί με τους Χαν η κομφουκιανή ορθοδοξία. Έκτοτε ο Με Τσε θεωρείται αιρετικός. ... Οι δύο σχολές είχαν, εντούτοις, συγγενικές τάσεις. Ενώ οι μεγιστάνες και οι ευνοούμενοί τους έψαχναν να βρουν συνταγές για ν’ αυξήσουν την δύναμη του κράτους και την απόδοση της διοίκησης, οι οπαδοί των δύο αυτών σχολών ενδιαφέρονταν μόνο για το καλό του συνόλου. Σύντομα όμως τις θεωρίες αυτές παραμόρφωσε ο συντηρητικός τρόπος σκέψης των διαδόχων των μεγάλων αυτών δασκάλων. ... Ο κομφούκιος και ο Με Τσε μοιαζανε με νεωτεριστές που προδόθηκαν απ’ τους πιστούς τους. Ο Με Τσε προσπάθησε να δημιουργήσει μια θεωρία κοινωνικού καθήκοντος, καταγγέλλοντας τις κακές συνέπειες του πελατειακού πνεύματος. Ο Κομφούκιος προχώρησε περισσότερο. Επιχείρησε να στηρίξει την πειθαρχία των ηθών επάνω σ’ ένα εκλεπτυσμένο αυνάισθημα ανθρωπισμού.
Ο Κομφούκιος συγκρίθηκε επανειλημμένα με τον Σωκράτη. ... Ωστόσο, οι Κινέζοι αναγνωρίζουν στην διδασκαλία του Κομφούκιου έναν «δάσκαλο για δέκα χιλιάδες γενιές», αφού προηγουμένως τον κατέστησαν προστάτη μιας κομφορμιστικής (συμβατικής) ηθικής. Ο Δάσκαλος θεωρείται το πρότυπο της εθνικής τους σοφίας.
Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την ζωή του Κομφούκιου, εκτός του ότι δίδαξε στις αρχές του 5ου αιώνα σε μια κωμόπολη του Τσαν Τονγκ, ίσως στην πρωτεύουσα του κράτους Λου. Θάφτηκε στα βόρεια της πόλης αυτής και γύρω από τον τάφο του σχηματίστηκε το χωριό Κ’όνγκ λι, όπου διατηρήθηκαν τα κειμήλιά του: ο σκούφος του, η κιθάρα του, το άρμα του. Εκεί συγκεντρώθηκαν οι πιο πιστοί του μαθητές. Σύμφωνα με την παράδοση γεννήθηκε το 551 πΧ και πέθανε το 479 πΧ.
Η θεωρία του Δασκάλου ήταν, φαίνεται, θεωρία δράσης. Δίδασκε μιαν ενεργή ηθική και ενδιαφερόταν περισσότερο για την ηθική επίδραση που μπορεί να είχε, απ’ ότι για την σχολαστική τήρηση των αρχών. Η φήμη του οφίλεται περισσότερο στην ικανότητά του να οδηγεί συνειδήσεις. Ανάλογα με τους ανθρώπους και τις συνθήκες δεν δίσταζε να δίνει οδηγίες που εκ πρώτης φαίνονταν αντιφατικές. «Σπρώχνω τους νωχελικούς, συγκρατώ τους ενθουσιώδεις» ισχυριζόταν.
Η αφοσίωση στην προσπάθεια και το καθήκον της παρακίνησης των άλλων προς αυτήν την κατεύθυνση συνδέονται με την ηθική ζωή. Για μια κυβέρνηση το ουσιώδες είναι να επιτυγχάνει την επικράτηση της εμπιστοσύνης, της καλής συνεννόησης, της χρηστότητας. Η αφθονία των πόρων και η στρατιωτική δύναμη έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Οι ευγενείς που είναι άξιοι να φέρουν αυτόν τον τίτλο, όπως κι ο ηγεμόνας, δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τα υλικά κέρδη. Δεν γυρεύουν καθόλου το συμφέρον. Ο κομφούκιος δεν καταδικάζει μόνο το κηνύγι του συμφέροντος, αλλά και κάθε πνεύμα χυδαίου ανταγωνισμού. Η ηγεμονική αποτελεσματικότητα δεν θεωρείται καθαρά κληρονομική ιδιότητα. Η απόκτησή της εξαρτάται από την ατομική προσπάθεια. Απαιτεί συνεχή εφαρμογή, ασταμάτητο πείσμα και δεν μπορεί να νοηθεί παρά ως επιστέγασμα μιας ολόκληρης ζωής στραμμένης προς αυτόν τον ευγενής σκοπό.
Ο Με Τσε, όπως και ο Κομφούκιος, ήταν ευγενής χωρίς περιουσία. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την ζωή του. Γεννήθηκε στην χώρα του Λου (ή του Σονγκ) και πέθανε στις αρχές του 4ου πΧ αιώνα. Ίδρυσε μια μεγάλη σχολή που κατά την διάρκεια του 4ου και του 3ου πΧ αιώνα είχε πολύ μεγαλύτερη απήχηση από αυτή του Κομφούκιου. «Να αντιτάσσεται κανείς στα πολυτελή γούστα, ν’ αποφεύγει την σπατάλη, να μην γυρεύει την αίγλη στους αριθμούς και τα μέτρα του πρωτοκόλλου, να υπόκειται σε αυστηρούς κανόνες, να προετοιμάζεται για τις δυσκολίες της ζωής» αυτές ήταν οι αρχές του Με Τσέ.
Το κύριο σημείο του δόγματός του είναι μια θεωρία πάνω στην προέλευση της κυβέρνησης : Οι άνθρωποι μπόρεσαν να ξεφύγουν από την αναρχία μόνο επειδή δέχτηκαν να εξαρτηθούν, σε όλα τα πραγματα, απ’ τις αποφάσεις ενός αρχηγού. «Αρχικά δεν υπήρχαν ούτε κυβέρνηση, ούτε ποινές. Κάθε άνθρωπος είχε διαφορετική ιδέα του δικού σου και του δικού μου. Ένας άνθρωπος είχε μία, δύο άνθρωποι είχαν δύο, δέκα άνθρωποι είχαν δέκα. Υπήρχαν τόσες απόψεις όσοι και οι άνθρωποι. Καθώς όλοι δέχονταν μόνο την δική τους ιδέα για το δικό σου και το δικό μου, και αρνιόνταν αυτήν των άλλων, υπήρχαν ανάμεσα στους ανθρώπους μόνον εχθρικές σχέσεις. Στις οικογένειες, ανάμεσα στους πατεράδες και τους γιους, τους μεγάλους και τους μικρούς υπήρχε μίσος, διχόνοια, διάιρεση, διάσταση. Οι συγγενείς δεν μπορούσαν να ζήσουν μαζί αρμονικα. Στην αυτοκρατορία όλοι οι άνθρωποι μισουσαν ο ένας τον άλλο όπως το νερό και η φωτιά αντπαλεύουν μεταξύ τους κι όπως ο άνθρωπος φοβάται το δηλητήριο. Ό,τι ενέργεια τους απεμενε δεν μπορούσαν να την χρησιμοποιήσουν για ν’ αλληλοβοηθηθούν. Ζούσαν στην αναρχία όπως τα ζώα. Έπειτα κατάλαβαν πως η αναρχία προέρχεται από την απουσία αρχηγών. Επέλεξαν τον πιο σοφό και τον ονόμασαν Γιο του Ουρανού. Ο Γιος του Ουρανού, φοβούμενος ότι δεν έχει από μόνος του αρκετή ενεργητικότητα, διάλεξε τους πιο σοφούς και τους έκανε υπουργούς του. Οι υπουργοί φοβούμενοι ότι δεν έχουν αρκετή ενεργητικότητα, διαίρεσαν την αυτοκρατορία σε γαιοδεσποτείες και διάλεξαν τους πιο σοφούς για να γίνουν αρχηγοί τους. Κι έγινε το ίδιο μέχρι και τους αρχηγούς των χωριών»[2].
Μετά απ’ αυτό το αρχικό συμβόλαιο δεν είχε κανείς παρά να υποταχθεί παθητικά στην γνώμη των αρχηγών. ... Όταν ο Γιος του Ουρανού λέει ναι, όλοι λένε ναι. Όταν λέει όχι, όλοι λένε όχι. Η σκέψη του Με Τσε είναι πιο αυστηρή από αυτή των νομικών. Υποστηρίζει ένα ιδανικό ομοιομορφίας που δεν επιδέχεται μετριασμό. Αν η ομοιομορφία δεν είναι απόλυτη και σταθερή, υπάρχει αναρχία. Για την νομική σκέψη αρκεί ο ηγεμόνας να υπαγορεύσει τον νόμο. Για τον Με Τσε οφείλει να υπαγορεύει την γνώμη. ... Ο ουρανός ασχολείται με την ανταμοιβή και την τιμωρία των Γιών του Ουρανού : «Η θέληση του Ουρανού είναι για μένα ότι είναι ο γνώμονας και ο διαβήτης για τον αμαξοποιό ή για τον ξυλουργό. Αν πει αυτό είναι σωστό, θα πει ότι είναι. Αν πει αυτό δεν είναι σωστό, θα πει πως δεν είναι.».
[1] Μαρσελ Γκρανέ, Η κινεζική σκέψη, εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1992.
[2] Με Τσε, 11.
Σχόλια