ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Το χρονικό μιας προαναγγελθείσας νομισματικής κρίσης

Η κρίση της Ελλάδας και τα προβλήματα χρέους της Ισπανίας και της Πορτογαλίας εξέθεσαν τις εγγενείς αδυναμίες του ευρώ. Δεν καλύπτονται, όσες οικονομικές εγγυήσεις ή ρητορικές διαβεβαιώσεις κι αν δώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Έπειτα από 11 χρόνια ανέφελης πορείας, τα προβλήματα του διακανονισμού που γέννησαν το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα έχουν γίνει κραυγαλέα προφανή.

Η απόπειρα για την υιοθέτηση ενός ενιαίου νομίσματος για 16 ξεχωριστές και πολύ διαφορετικές μεταξύ τους χώρες ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Η μετάβαση προς ένα ενιαίο νόμισμα σήμαινε πως τα επιμέρους κράτη μέλη έχαναν τη δυνατότητα να ελέγχουν τη νομισματική πολιτική και τα επιτόκιά τους και να τα χρησιμοποιούν ως εργαλεία προκειμένου να απαντούν στις εθνικές οικονομικές συνθήκες. Σήμαινε επίσης πως η συναλλαγματική ισοτιμία της κάθε χώρας δεν μπορούσε πια να ανταποκρίνεται στις σωρευτικές επιπτώσεις των διαφορών παραγωγικότητας και των τάσεων της παγκόσμιας ζήτησης.

Επιπλέον, το ενιαίο νόμισμα εξασθενεί τα σήματα της αγοράς που σε διαφορετική περίπτωση θα προειδοποιούσαν μια χώρα ότι τα δημόσια ελλείμματά της γίνονταν υπερβολικά. Και σε περίπτωση που μια χώρα με υπερβολικά δημόσια ελλείμματα πρέπει να αυξήσει τη φορολογία και να μειώσει τις δαπάνες, όπως κάνει τώρα η Ελλάδα, η απορρέουσα συρρίκνωση του ΑΕΠ και η εμφανιζόμενη ανεργία δεν είναι δυνατόν να περιοριστούν από μια νομισματική υποτίμηση ικανή να αυξήσει τις εξαγωγές και να περιορίσει τις εισαγωγές.

Τότε πώς έγινε και στις ΗΠΑ λειτούργησε το ενιαίο νόμισμα παρά τις μεγάλες διαφορές ανάμεσα στις 50 Πολιτείες; Ήταν τρεις βασικές προϋποθέσεις – οι οποίες απουσιάζουν στην Ευρώπη – που επέτρεψαν στις ΗΠΑ να λειτουργήσουν στη βάση ενός ενιαίου νομίσματος: η κινητικότητα της εργασίας, η ευελιξία των μισθών και η ύπαρξη μιας κεντρικής δημοσιονομικής αρχής.

Όταν έκλεισαν οι κλωστοϋφαντουργίες και οι βιομηχανίες υποδημάτων στις βορειοανατολικές Πολιτείες της Αμερικής, οι εργάτες κινήθηκαν δυτικά, όπου αναπτύσσονταν νέοι παραγωγικοί κλάδοι. Οι άνεργοι εργάτες της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας όμως δεν μπορούν να μετακινηθούν προς τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες ζώνες της Ευρώπης, εξαιτίας των αποκλίσεων στη γλώσσα, την ιστορία, τη θρησκεία κ.λπ. Συν τοις άλλοις, η ευελιξία των μισθών στις ΗΠΑ σήμαινε ότι η σημαντικά χαμηλότερη αύξηση των μισθών στις Πολιτείες όπου υπήρχε αποβιομηχάνιση συντελούσε στην προσέλκυση και στη παραμονή άλλων επιχειρήσεων στην περιοχή. Τέλος, με βάση το αμερικανικό δημοσιονομικό σύστημα, λιγότερο από τα δύο τρίτα της συνολικής φορολογίας συγκεντρώνεται σε επίπεδο Πολιτειών, επομένως υπάρχουν αυτόματες και ουσιαστικές καθαρές δημοσιονομικές μεταβιβάσεις πόρων σε Πολιτείες όπου τα εισοδήματα κινούνται πτωτικά.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έπρεπε να ορίζει τη νομισματική πολιτική για την Ευρωζώνη σαν σύνολο, ακόμη και αν η συγκεκριμένη πολιτική ήταν εντελώς ακατάλληλη για ορισμένα κράτη μέλη. Όταν η Γερμανία και η Γαλλία δοκιμάζονταν από χαμηλή ζήτηση στις αρχές της περασμένης δεκαετίας, η ΕΚΤ προχώρησε σε δραστική μείωση των επιτοκίων. Η μείωση αυτή βοήθησε τη Γερμανία και τη Γαλλία, αλλά τροφοδότησε τις φούσκες της αγοράς ακινήτων στην Ισπανία και την Ιρλανδία. Η πρόσφατη κατάρρευση αυτών των φουσκών οδήγησε σε δραστική κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας και σε σημαντική αύξηση της ανεργίας και στις δύο αυτές χώρες. Η εισαγωγή του ευρώ, με το χαμηλό πληθωρισμό που συνεπάγονταν, οδήγησε σε δραστική πτώση των επιτοκίων στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες που πριν είχαν υψηλά επιτόκια. Οι χώρες αυτές υπέκυψαν στον συνακόλουθο πειρασμό για αύξηση του κρατικού δανεισμού, με αποτέλεσμα την άνοδο της αναλογίας του κρατικού χρέους προς το ΑΕΠ σε άνω του 100% για την Ελλάδα και την Ιταλία.

Έως πρότινος οι αγορές ομολόγων αντιμετώπιζαν τα κρατικά ομόλογα όλων των χωρών της Ευρωζώνης ως εν δυνάμει ισότιμα, χωρίς να ζητούν επιπλέον επιτόκια από τις χώρες με υψηλό δημόσιο χρέος, ως τη στιγμή που εμφανίστηκε η πιθανότητα μιας στάσης πληρωμών. Η ανάγκη για μείζονα δημοσιονομική προσαρμογή δίχως μια νομισματική υποτίμηση ικανή να αντισταθμίσει τις επιπτώσεις της, θα οδηγήσει τώρα την Ελλάδα και άλλες χώρες σε στάση πληρωμών, πιθανότατα μέσω κάποιου τύπου αναδιάρθρωσης του χρέους τους, με υποστήριξη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Η προώθηση του ευρώ έγινε με το επιχείρημα ότι είναι απαραίτητο για το ελεύθερο εμπόριο ανάμεσα στα κράτη μέλη και με το σλόγκαν ‘Μια αγορά, ένα νόμισμα’. Στην πραγματικότητα όμως δεν απαιτείται ενιαίο νόμισμα, και ούτε καν σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία για την ανάπτυξη του εμπορίου. Το εμπόριο των ΗΠΑ με τους εμπορικούς εταίρους τους δεν παύει να αυξάνεται, παρά τα ανεβοκατεβάσματα των συναλλαγματικών τους ισοτιμιών. Η Ελεύθερη Ζώνη Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής έχει αυξήσει το εμπόριο μεταξύ του Καναδά, του Μεξικό και των ΗΠΑ, αν και οι χώρες έχουν ελεύθερα κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες. Παρομοίως συμβαίνει και με τις Ιαπωνία, Νότια Κορέα και τους άλλους μεγάλους εμπορικούς εταίρους της Αμερικής στην Ασία. Και εν τέλει μόνο 16 χώρες από τα 27 κράτη-μέλη της ζώνης ελεύθερου εμπορίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρησιμοποιούν το ευρώ.

Παρά τα προβλήματά του, το πιθανότερο είναι πως το ευρώ θα επιβιώσει της παρούσας κρίσης. Αλλά μπορεί του χρόνου τέτοια εποχή η Ευρωζώνη να έχει λιγότερα μέλη από ό,τι σήμερα. Είναι σαφές τώρα πια ότι ορισμένες χώρες έγιναν πρόωρα δεκτές στο ευρώ, ενώ είχαν ακόμη μεγάλα δημόσια ελλείμματα και υψηλή αναλογία χρέους προς ΑΕΠ. Επιπλέον, η δομή της βιομηχανίας ορισμένων χωρών και τα χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης της παραγωγικότητά τους σημαίνει πως η σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία τις καταδικάζει σε όλο και μεγαλύτερα εμπορικά ελλείμματα.

Κατά τα άλλα, μπορεί να υιοθετηθεί κάποιος μηχανισμός ενισχυμένης εποπτείας και ελέγχου για τον περιορισμό των μελλοντικών δημοσίων ελλειμμάτων. Αλλά ακόμα και με λιγότερα κράτη μέλη ή και με ορισμένες αλλαγές στις διαδικασίες εθνικών προϋπολογισμών, το βασικό πρόβλημα του εξαναγκασμού πολύ διαφορετικών χωρών να ζουν με μια ενιαία νομισματική πολιτική και με σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία θα παραμείνει.

http:sofokleous10