Η νέα παγκόσμια… αταξία

«Τάξη! Τάξη!». Κάθε Τετάρτη στο Κοινοβούλιο της Βρετανίας η τσιριχτή, τεταμένη κραυγή του Προέδρου υψώνεται πάνω από τη φασαρία που προκαλείται κατά τη διάρκεια των Ερωτήσεων προς τον Πρωθυπουργό.

Σπάνια, βεβαίως, αυτό το φωνητικό παράγγελμα πετυχαίνει την αποκατάσταση της τάξης και μια κόσμια, λελογισμένη συζήτηση από πλευράς βουλευτών επί μακρόν. Κατά τον ίδιον τρόπο, οι ειδήμονες της εξωτερικής πολιτικής εκλιπαρούν για κάτι που αποκαλούν «παγκόσμια τάξη». Φοβούνται ότι φθείρεται ο διεθνής ιστός. Είτε πρόκειται για το χάος στη Μέση Ανατολή, την προσάρτηση των εδαφών της Ουκρανίας από τη Ρωσία, την τυχοδιωκτική τακτική της Κίνας στα διευρυμένα παράκτια ύδατά της, είτε για την επιδημία του ιού του Έμπολα στη δυτική Αφρική, ο κόσμος διαλύεται εις τα εξ ων συνετέθη. Το 2015 οι παρακλήσεις για επαναφορά στην τάξη θα εισακουστούν εν μέρει, αλλά, όπως συμβαίνει και με τη συμπεριφορά των ομιλητών στο αγγλικό κοινοβούλιο, η αίσθηση ενός επικείμενου χάους θα είναι πανταχού παρούσα.

Αυτήν τη στιγμή η διαχείριση του κόσμου φαίνεται ασυνήθιστα δύσκολη. Οι πολίτες έχουν βαρεθεί με τις ελίτ που τους κυβερνούν: Οι Ουκρανοί ξεσηκώθηκαν εναντίον της κλεπτομανούς νομενκλατούρας της χώρας τους, οι φοιτητές κατέλαβαν την Περιφέρεια Κέντρου του Χονγκ Κονγκ και οι λαϊκιστές της Ευρώπης, όπως το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας και το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου, συνωμοτούν για την ανατροπή των τεχνοκρατών στις Βρυξέλλες. Οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους απειλούν να σπείρουν τον όλεθρο στη Μέση Ανατολή και πέραν αυτής. Ενώ οι δημοκρατικές κυβερνήσεις φαίνονται αδύναμες και αναποφάσιστες, οι απολυταρχικοί κυβερνήτες είναι απασχολημένοι με το να συλλαμβάνουν τους αντιπάλους τους, να φιμώνουν τα μέσα ενημέρωσης και να εισβάλλουν στους γείτονές τους. Ξέρεις ότι κάτι δεν πάει καλά όταν ο Henry Kissinger, ο γερόλυκος της εξωτερικής πολιτικής με την τραχιά φωνή, γράφει ένα βιβλίο με τίτλο Παγκόσμια Τάξη, προειδοποιώντας ότι το «χάος απειλεί».

Μέρος της δυσκολίας που αντιμετωπίζει ο κόσμος καθώς αντιδρά σε αυτές τις εξελίξεις είναι ότι οι προσδοκίες για το τι μπορούν να πετύχουν οι κυβερνήσεις στην εξωτερική πολιτική είναι πολύ μεγαλύτερες από ό,τι είναι εφικτό. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η αμερικανική ισχύς ήταν ανεξέλεγκτη. Αντί να διακηρύξει τη νίκη της και να γυρίσει σπίτι της, δηλαδή να στραφεί στα του οίκου της, η Αμερική ενεπλάκη περισσότερο από ποτέ, σε όλη την υδρόγειο. Για ένα διάστημα, η όποια παρέμβαση θεωρείτο θέμα πολιτικής βούλησης και έξυπνων χειρισμών. Όμως, κατά την τελευταία δεκαετία, η άποψη αυτή έχει αποδειχτεί έως και αφελής. Ο κόσμος είναι χαοτικός. Όπως λένε, η επιτυχία στην πολιτική δεν είναι η τελειότητα. Επιτυχία είναι να πηγαίνεις από αποτυχία σε αποτυχία χωρίς να χάνεις ποτέ τον ενθουσιασμό σου.

Κοιτάζοντας τη θετική πλευρά

Οπλισμένοι με πιο ρεαλιστικές προσδοκίες, οι αισιόδοξοι μπορούν να υποδείξουν τρεις λόγους ώστε να ελπίζουμε σε κάτι καλύτερο το 2015. Ο πρώτος είναι ότι οι δημοκρατίες χρειάζονται χρόνο για να ανταποκριθούν σε νέες απειλές και κινδύνους, αλλά όταν το κάνουν, τείνουν να εμπιστεύονται και να εφαρμόζουν πιστά τις νέες πολιτικές τους. Πολλά θλιβερά μπορούμε να πούμε όσον αφορά την καθυστέρηση μέχρι ο κόσμος να πάρει σοβαρά τον Έμπολα – και πολλές δεκάδες χιλιάδες μπορεί να πεθάνουν πριν η ασθένεια τεθεί υπό έλεγχο. Απογοητευτική, επίσης, υπήρξε η ευρωπαϊκή απροθυμία να επιβληθούν κυρώσεις στη Ρωσία για την προσάρτηση της Κριμαίας και τα προβλήματα που δημιούργησε σε περιοχές της Ανατολικής Ουκρανίας. Τώρα όμως που αυτές οι τραγωδίες κατόρθωσαν να μπουν στην ημερήσια διάταξη, οι κυβερνήσεις δρουν.

Ο δεύτερος λόγος για να μετριαστεί η απαισιοδοξία είναι η προσαρμογή. Στην Ευρώπη μετά το 1945 οι Γερμανοί πάντοτε υποστήριζαν τη συνεργασία με τη Ρωσία, αλλά μια νέα δυναμική Γερμανία έχει αρχίσει να βλέπει τη Ρωσία ως απειλή. Ομοίως, το 2015 η Κίνα και η Ιαπωνία θα αρχίσουν να παραμερίζουν τις διαφορές τους. Όχι επειδή είναι πρόθυμες να υπαναχωρήσουν όσον αφορά τη μακροχρόνια εδαφική τους διαφωνία για κάποιες βραχονησίδες στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας, αλλά επειδή και οι δύο χρειάζονται την οικονομική ώθηση που τους παρέχει το μεταξύ τους εμπόριο και οι επενδύσεις.

Και ο τρίτος λόγος έχει να κάνει με την Αμερική. Κάποιοι ειδήμονες έχουν ασκήσει κριτική στον Barack Obama, λέγοντας ότι ο πρόεδρος είναι αδύναμος και σε σύγχυση, ενώ κάποιοι άλλοι δηλώνουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι σε τροχιά παρακμής.

Οι κατηγορίες αυτές παραποιούν τη σκέψη του κ. Obama και υπερεκτιμούν χονδροειδώς την απώλεια εξουσίας της Αμερικής. Ο πρόεδρος που έδωσε διαταγή στις ειδικές δυνάμεις στο Πακιστάν να συλλάβουν τον Osama bin Laden δεν είναι ηττοπαθής και οι ένοπλες δυνάμεις που πραγματοποίησαν την αποστολή δεν έγιναν ξαφνικά αδύναμες. Όμως, τα τελευταία δύο χρόνια, ο κ. Obama προβάλει το επιχείρημα ότι η Αμερική δεν μπορεί να δρα μόνη της ως παγκόσμιος χωροφύλακας: οι χώρες που επωφελούνται από την Pax Americana, ευλογημένες με το ανοιχτό εμπόριο και το κράτος δικαίου (όσο ατελές και να είναι), και οι οποίες ενστερνίζονται σε γενικές γραμμές τη Δυτική άποψη για τα ανθρώπινα δικαιώματα, έχουν ευθύνη να βοηθήσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες στη διατήρηση της τάξης.

Σε επίπεδο ανάλυσης, το επιχείρημα αυτό είναι αρκετά συγκροτημένο, ωστόσο σε πολιτικό επίπεδο έχει αποτύχει. Όταν ο κ. Obama διαφημίζει τα όρια στην εξουσία της χώρας του, οι Αμερικανοί εισπράττουν ηττοπάθεια, οι σύμμαχοι ανιχνεύουν αμφιταλάντευση της αμερικανικής δέσμευσης έναντι της ασφάλειάς τους και οι αντίπαλοι της Αμερικής, η Μόσχα και το Πεκίνο, διαβλέπουν την ευκαιρία να αναμειχθούν.

Το δίδαγμα για τον κ. Obama είναι ότι, επειδή η εξωτερική πολιτική απεχθάνεται το κενό, θα πρέπει να εκπληρώσει τον ρόλο του ηγέτη. Αυτό έχει ξεκινήσει να κάνει στη Μέση Ανατολή, με τη διαμόρφωση ενός συνασπισμού εναντίον του IS – αν και, ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση, η ορατή απροθυμία του να χρησιμοποιήσει τις ειδικές δυνάμεις για τον εντοπισμό στόχων και την εκπαίδευση των ιρακινών στρατευμάτων και της συριακής πολιτοφυλακής υπονόμευσε την αποστολή. Η οικοδόμηση συνασπισμών είναι σκληρή δουλειά, αλλά ο κ. Obama θα πρέπει να στραφεί εναντίον της δικής του ρητορικής των τελευταίων δύο ετών: Η Αμερική πετυχαίνει να αναθέτει σε άλλους μεγαλύτερο βάρος ευθυνών όχι όταν υποχωρεί, αλλά όταν εμπλέκεται στα προβλήματα του κόσμου.

Το δίδαγμα για άλλες χώρες είναι ακόμη πιο δύσκολο. Οι Ευρωπαίοι έχουν απορροφηθεί στο ψυχόδραμα της στασιμότητας της ΕΕ. Πολλές από τις μεγαλύτερες αναδυόμενες δυνάμεις, όπως η Ινδία, η Βραζιλία και η Νότιος Αφρική από τη μια πλευρά είναι γαντζωμένες από την ουρά του παλτού του Θείου Σαμ και από την άλλη πλευρά τον χλευάζουν, μόνο και μόνο επειδή βλέπουν την απομείωση της παγκόσμιας υπερδύναμης ως ευκαιρία να προωθήσουν τη δική τους περιφερειακή επιρροή. Αυτός, όμως, ο συνδυασμός μετάθεσης ευθυνών και τοπικής φιλοδοξίας είναι ιδιαίτερα καταστροφικός. Όταν η παγκόσμια οικονομική και πολιτική συνεργασία υποφέρει – είτε αυτό συμβαίνει λόγω πολέμου, λοιμού ή απλής αμέλειας – όλες αυτές οι χώρες επίσης υποφέρουν. Αν το 2015 πρόκειται να μετρήσει ως έτος μεγάλης βελτίωσης, η Αμερική πρέπει να τύχει βοήθειας.http://www.sofokleous10.gr