Ελλάδα κατά Τουρκίας: Ποιος κερδίζει στη Χάγη για την υφαλοκρηπίδα;

Του Ζαφείρη Χατζηδήμου

Όλα ξεκίνησαν της περασμένη Δευτέρα με την ελληνική πλευρά να κάνει το αυτονόητο και νόμιμο. Εβγαλε οδηγία προς Ναυτιλομένους, την περίφημη NAVTEX, για έρευνες στο βυθό της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Κάσου και Καρπάθου. Για το λόγο αυτό ένα ειδικό πλοίο για τέτοιες έρευνες από την Ιταλία, το Levoli, ξεκίνησε για να καταγράψει τη γεωλογική διαμόρφωση του βυθού και τα ρεύματα. Στόχος είναι η ηλεκτρική διασύνδεση μεταξύ της Κρήτης και της Κύπρου. Όλα καλά έως εδώ.

Και ξαφνικά, το τουρκικό ναυτικό εκδίδει αντι-ΝAVTEX ότι το εν λόγω ερευνητικό πλοίο πάει να κάνει έρευνες στην υφαλοκρηπίδα της… Τουρκίας! Και ποια ήταν η αιτιολογία των Τούρκων; Πως η περιοχή που ανήγγειλε η Ελλάδα ορίζοντάς την ως ερευνητική ζώνη βρισκόταν εν μέρει εντός της ζώνης θαλάσσιας δικαιοδοσίας που είχε υπογράψει με τη Λιβύη το 2020! Και οι βαθμοί στο θερμόμετρο της έντασης άρχισαν να αυξάνονται επικίνδυνα.

Στην θαλάσσια περιοχή σπεύδουν 5 πλοία του τουρκικού ναυτικού και παράλληλα η Ελλάδα στέλνει 2 πλοία του δικού της πολεμικού ναυτικού. Μια μεγάλη ένταση ήταν προ των θυρών. Τελικά αφού άναψαν τα κόκκινα τηλέφωνα όπως φαίνεται η Ελλάδα έκανε πίσω ανακαλώντας το ιταλικό πλοίο και οι Tούρκοι πήραν πίσω τα πολεμικά τους πλοία και σε επίσημη ανακοίνωσή τους ευχαρίστησαν την Ελλάδα για την υποχώρηση της. Εγραψαν χαρακτηριστικά: «…Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τις ελληνικές και ιταλικές αρχές για τον σεβασμό τους στη θαλάσσια δικαιοδοσία μας και τη συνεργασία τους…»

Αυτό ήταν μια καθ’ όλα υποχωρητική κίνηση εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης η οποία αντί να υπερασπίσει τα απολύτως νόμιμα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας, έκανε πίσω για να μη διαταράξει τα ήρεμα νερά που βλέπει μόνο εκείνη στην περιοχή…
Το μεγάλο πρόβλημα της υφαλοκρηπίδας βγήκε ξανά στην επιφάνεια εν μέσω θέρους και μέσα σε μερικές ώρες έγινε… σκόπελος.
Γιατί όμως η Ελλάδα και η Τουρκία βρίσκονται σε τέτοια αντιπαράθεση αναφορικά με την υφαλοκρηπίδα;
Γιατί οι δύο χώρες δεν πάνε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για να λύσουν το πρόβλημα;
Ποιος θα βγει κερδισμένος και ποιος χαμένος σε μια προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο;

Ο δρόμος προς το ICJ

Η διαφορά μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας για την υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) στο Αιγαίο Πέλαγος και την Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί ένα από τα πιο περίπλοκα ζητήματα του διεθνούς δικαίου της θάλασσας. Η επίλυση αυτής της διαφοράς μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (International Court of Justice – ICJ) απαιτεί λεπτομερή ανάλυση των νομικών πλαισίων, των διεθνών συμβάσεων, της νομολογίας και των γεωγραφικών συνθηκών.
Η Ελλάδα και ορθώς – υποστηρίζει ότι όλα τα νησιά, ανεξαρτήτως μεγέθους, έχουν πλήρη δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, σύμφωνα με τις διατάξεις της UNCLOS. Αυτό περιλαμβάνει τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και το σύμπλεγμα του Καστελόριζου, που βρίσκεται κοντά στις τουρκικές ακτές.

Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε και ένα παράγοντα που ίσως να είναι και ο σημαντικότερος όλων: Το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ δεν είναι μόνο νομικό, αλλά και γεωπολιτικό. Οι περιοχές αυτές είναι πλούσιες σε φυσικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η εκμετάλλευση αυτών των πόρων μπορεί να ενισχύσει την ενεργειακή αυτονομία και οικονομική ανάπτυξη των δύο χωρών, αλλά και να αυξήσει την γεωπολιτική τους επιρροή στην ευρύτερη περιοχή.

Η Ελλάδα και ορθώς – υποστηρίζει ότι όλα τα νησιά, ανεξαρτήτως μεγέθους, έχουν πλήρη δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, σύμφωνα με τις διατάξεις της UNCLOS. Αυτό περιλαμβάνει τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και το σύμπλεγμα του Καστελόριζου, που βρίσκεται κοντά στις τουρκικές ακτές.

Η Ανατολική Μεσόγειος έχει γίνει το επίκεντρο των ενεργειακών και γεωπολιτικών παιχνιδιών μεγάλων δυνάμεων, όπως των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ρωσίας, της Κίνας, και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η παρουσία και οι στρατηγικοί στόχοι αυτών των δυνάμεων περιπλέκουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση.

Νομικό Πλαίσιο

Τι ορίζει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (United Nations Convention on the Law of the Sea – UNCLOS) γνωστή και ως η «Συνθήκη του Montego Bay». Η UNCLOS, που υιοθετήθηκε το 1982 και τέθηκε σε ισχύ το 1994, αποτελεί το βασικό νομικό πλαίσιο για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Η Ελλάδα έχει υπογράψει και επικυρώσει την UNCLOS, ενώ η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος. Παρόλα αυτά, πολλές διατάξεις της UNCLOS θεωρούνται μέρος του εθιμικού διεθνούς δικαίου, δεσμεύοντας έτσι και μη συμβαλλόμενα μέρη.

Υφαλοκρηπίδα
Το άρθρο 76 της UNCLOS ορίζει την υφαλοκρηπίδα ως το υποθαλάσσιο έδαφος που εκτείνεται πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη έως τα 200 ναυτικά μίλια ή μέχρι το φυσικό όριο της υφαλοκρηπίδας. Τα άρθρα 77 και 121 αναγνωρίζουν τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων στην υφαλοκρηπίδα, καθώς και τα δικαιώματα των νησιών στην υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ.

ΑΟΖ
Η ΑΟΖ, όπως ορίζεται στα άρθρα 55-75 της UNCLOS, εκτείνεται έως τα 200 ναυτικά μίλια από την ακτή ενός κράτους. Στην ΑΟΖ, το κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, τόσο ζώντων όσο και μη ζώντων.
Η διεθνής νομολογία υποστηρίζει σε μεγάλο βαθμό τη θέση της Ελλάδας. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) και το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας (ITLOS) έχουν εκδώσει αποφάσεις που αναγνωρίζουν τα δικαιώματα των νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.

Σημαντικές Αποφάσεις και τι σημαίνουν για την Ελλάδα

1. Υφαλοκρηπίδα της Βόρειας Θάλασσας (1969)

Διάδικοι: Γερμανία, Δανία, Ολλανδία

Απόφαση: Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας πρέπει να βασίζεται στην αρχή της ίσης απόστασης (μέση γραμμή), εκτός αν υπάρχουν ειδικές περιστάσεις που απαιτούν διαφορετική προσέγγιση.

Σημασία για την Ελλάδα
Η απόφαση αυτή ενισχύει τη θέση της Ελλάδας για τη χρήση της μέσης γραμμής στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.

2. Υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου (1978)

Στοιχεία Υπόθεσης
Διάδικοι: Ελλάδα, Τουρκία

Απόφαση: Το ICJ δεν εξέδωσε τελική απόφαση για την οριοθέτηση, αλλά αναγνώρισε την ανάγκη για αμοιβαία συμφωνία και τη χρήση του διεθνούς δικαίου ως βάση για την επίλυση διαφορών.

Σημασία για την Ελλάδα
Η απόφαση αναδεικνύει τη σημασία των διαπραγματεύσεων και της συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο, ενισχύοντας τη θέση της Ελλάδας για την προσφυγή σε διεθνή δικαιοδοσία.

Αν η διαφορά μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας φτάσει στο International Court of Justice (ICJ) η Ελλάδα έχει ισχυρά νομικά επιχειρήματα, υποστηριζόμενα από προηγούμενες αποφάσεις του Δικαστηρίου.

3. Υπόθεση της Υφαλοκρηπίδας του Κατάρ και του Μπαχρέιν (2001)

Διάδικοι: Κατάρ, Μπαχρέιν

Απόφαση: Το ICJ χρησιμοποίησε την αρχή της μέσης γραμμής για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, λαμβάνοντας υπόψη γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά και ιστορικά δικαιώματα.

Σημασία για την Ελλάδα
Η απόφαση αυτή επιβεβαιώνει τη σημασία της μέσης γραμμής και της συνεκτίμησης γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών, ενισχύοντας τα επιχειρήματα της Ελλάδας για την οριοθέτηση στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.

4. Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα (Ρουμανία εναντίον Ουκρανίας, 2009)

Στοιχεία Υπόθεσης
Διάδικοι: Ρουμανία, Ουκρανία

Απόφαση: Η οριοθέτηση πρέπει να γίνεται με βάση τη μέση γραμμή, λαμβάνοντας υπόψη γεωγραφικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά. Ειδικές περιστάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε προσαρμογές.

Σημασία για την Ελλάδα
Η απόφαση υποστηρίζει τη χρήση της μέσης γραμμής και την προσαρμογή σε ειδικές περιστάσεις, παρέχοντας ένα πρότυπο για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ.

Είναι πασιφανές ότι η νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης παρέχει μια σαφή βάση για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ με τη χρήση της μέσης γραμμής και την αναγνώριση των δικαιωμάτων των νησιών. Αν η διαφορά μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας φτάσει στο ICJ, η Ελλάδα έχει ισχυρά νομικά επιχειρήματα, υποστηριζόμενα από προηγούμενες αποφάσεις του Δικαστηρίου.
Η Τουρκία, αν και προωθεί την αρχή της αναλογικότητας και της αιτιολόγησής της ότι το ηπειρωτικό κράτος υπερισχύει σε επήρεια από ένα νησί, θα δυσκολευτεί να υπερισχύσει έναντι της νομολογίας που ευνοεί τη θέση της Ελλάδας.
Η τελική έκβαση θα εξαρτηθεί από την αξιολόγηση των ειδικών συνθηκών και των γεωγραφικών χαρακτηριστικών της περιοχής, αλλά η συνολική νομική βάση υποστηρίζει τα επιχειρήματα της Ελλάδας για την οριοθέτηση με βάση τη μέση γραμμή και τα δικαιώματα των νησιών.

Ιστορικό και Υιοθέτηση της UNCLOS

Υιοθέτηση: Η UNCLOS υιοθετήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1982 στο Montego Bay της Τζαμάικα.
Εφαρμογή: Η σύμβαση τέθηκε σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου 1994, μετά την επικύρωση από 60 κράτη.

Κύρια Σημεία της UNCLOS

Οριοθέτηση Θαλάσσιων Ζωνών

Αιγιαλίτιδα Ζώνη (Territorial Sea)
Κυριαρχία του παράκτιου κράτους έως 12 ναυτικά μίλια από τις ακτές.

Συνορεύουσα Ζώνη (Contiguous Zone)
Έλεγχος για τελωνειακά, φορολογικά, μεταναστευτικά και υγειονομικά ζητήματα έως 24 ναυτικά μίλια.

Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)
Κυριαρχικά δικαιώματα για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση θαλάσσιων πόρων έως 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές.

Υφαλοκρηπίδα (Continental Shelf)
Δικαιώματα για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων σε απόσταση έως 200 ναυτικά μίλια ή περισσότερο, ανάλογα με το φυσικό όριο της υφαλοκρηπίδας.

Δικαιώματα και Υποχρεώσεις των Κρατών

Ελεύθερη Ναυσιπλοΐα (Freedom of Navigation)
Δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας σε ανοιχτές θάλασσες για όλα τα κράτη.

Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (Marine Environmental Protection)
Υποχρέωση των κρατών να προστατεύουν και να διατηρούν το θαλάσσιο περιβάλλον.

Έρευνα και Εκμετάλλευση Πόρων (Research and Resource Exploitation)
Δικαίωμα των κρατών να διεξάγουν επιστημονική έρευνα και να εκμεταλλεύονται τους θαλάσσιους πόρους στην ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα τους.

Επίλυση Διαφορών

Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας (International Tribunal for the Law of the Sea – ITLOS)
Ειδικό δικαστήριο για την επίλυση διαφορών που αφορούν το δίκαιο της θάλασσας.

Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (International Court of Justice – ICJ)
Μπορεί να επιλύσει διαφορές μεταξύ κρατών σχετικά με το δίκαιο της θάλασσας.

Διαμεσολάβηση και Διαιτησία (Mediation and Arbitration)
Διαδικασίες για την ειρηνική επίλυση διαφορών.