ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΔΕΙΝΟΚΡΑΤΗ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ, ΕΚΤΙΜΟΥΝ ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΙΣ

Σταυρόλεξο με τον σχεδιαστή του τάφου στην Αμφίπολη

Αν πραγματικά ο Δεινοκράτης είναι ο σχεδιαστής του ταφικού μνημείου στην Αμφίπολη, θα φωτιστεί και μια θολή έως τώρα εικόνα. Μια θετική απάντηση θα έχει πολλαπλό ενδιαφέρον για την αρχαιολογία και την ιστορία.

Φανταστική αναπαράσταση με τον Μ. Αλέξανδρο (προφανώς και τον Δεινοκράτη) να σχεδιάζουν την Αλεξάνδρεια το 332 π.Χ. (ο πίνακας είναι του Α. Castaigne το 1898/99).

Ο Δεινοκράτης είχε συνδεθεί παλιότερα και με ταφικό μνημείο του Φίλιππου Β', χωρίς τεκμηρίωση. Η σύνδεση βασίστηκε σε πληροφορία του Διόδωρου Σικελιώτη. Σύμφωνα με τον ιστορικό του 1ου π.Χ. αιώνα, «ένας τάφος για τον πατέρα του (Μ. Αλεξάνδρου) Φίλιππο ήταν να κατασκευαστεί, ο οποίος θα ήταν τόσο μεγάλος όσο οι μεγαλύτερες πυραμίδες της Αιγύπτου...»

Εχει υποστηριχθεί πως σχεδιαστής αυτού του τάφου πρέπει να ήταν ο Δεινοκράτης κατ' εντολή του Μ. Αλεξάνδρου. Το μνημείο ουδέποτε κατασκευάστηκε, αλλά το τελευταίο διάστημα η πληροφορία του Διόδωρου έδωσε αφορμή για ευφάνταστες (και αστείες)... θεωρίες (ταύτιση του σχεδίου του Αλεξάνδρου με τον τύμβο στην Αμφίπολη και ταύτιση του τελευταίου με τους τάφους Φιλίππου Β', Ηφαιστίωνα κ.ά.).
Νέα αρχιτεκτονική

Αναπαράσταση του μνημείου για τον Ηφαιστίωνα, βασισμένη στις περιγραφές του Διόδωρου Σικελιώτη.

Κοινός τόπος στην αρχαιολογία είναι η σύνδεση του τεχνικού συμβούλου του Μ. Αλεξάνδρου με τις νέες αρχιτεκτονικές, πολεοδομικές και οικοδομικές τάσεις της εποχής του. Εξαίρεται ιδιαίτερα η καλλιτεχνική φαντασία του (αχαλίνωτη την ονομάζουν μερικοί) και χαρακτηρίζεται ως βασικός φορέας της αντίληψης από την οποία προέκυψαν μνημειώδη και ονομαστά ως προς τη σύλληψη, το μέγεθος και την εκτέλεση έργα στους αλεξανδρινούς και μεταλεξανδρινούς χρόνους. Ενδεικτικά επισημαίνεται ότι από το νέο αυτό πνεύμα ξεπήδησαν θαυμαστά έργα, όπως ο Κολοσσός της Ρόδου. Ισως η διάσταση του μνημειακού, της επιβλητικότητας και του εντυπωσιασμού (ιδιότητες της ελληνιστικής αρχιτεκτονικής) να ώθησαν τους ανασκαφείς του τύμβου της Αμφίπολης, ώστε να ταυτίσουν τον Δεινοκράτη με τον σχεδιαστή του μνημείου. Πράγμα το οποίο ενισχύεται και από τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα όσων έχουν αποκαλυφθεί έως τώρα.

Αναπαράσταση του ναού της Αρτέμιδος στην Εφεσο.

Η ζωή του
Αγνωστη παραμένει η ακριβής χρονολόγηση της ζωής του Δεινοκράτη (η δράση του τοποθετείται αορίστως στον 4ο π.Χ. αιώνα). Καταγόταν ή γεννήθηκε στη Ρόδο (αναφέρεται και ως Μακεδόνας) και τ' όνομά του παραδίδεται από τις αρχαίες πηγές σε διάφορες παραλλαγές (Δεινοχάρης, Χειροκράτης, Στασικράτης, Στησικράτης και άλλα). Καθώς, όμως, στα ονόματα αυτά αποδίδονται περίπου τα ίδια μεγάλα ιστορικά έργα, δεν αμφισβητείται ότι πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο.
Για την πορεία και το έργο του κατά την περίοδο των διαδόχων και της χρονολόγησης του τύμβου δεν υπάρχουν πληροφορίες. Η τελευταία αναφορά στο πρόσωπό του γίνεται το 324-323 π.Χ. Τότε ανέλαβε, σύμφωνα με επιθυμία του Μ. Αλέξανδρου, να κατασκευάσει στη Βαβυλώνα τον διάσημο στην αρχαιότητα μεγαλοπρεπή τάφο για τον Ηφαιστίωνα. Το μνημείο -γνωστό στις γραπτές πηγές ως «πυρά»- δεν διασώζεται. Παραδίδονται, όμως, αναλυτικές περιγραφές του (έξι όροφοι, πλάτος 180 μ. χρυσές διακοσμήσεις, τεράστιο κόστος 10.000-12.000 τάλαντα).

Παράσταση με την πρόταση του Δεινοκράτη στον Αλέξανδρο για τον Αθω.

Η φήμη, όμως, του Δεινοκράτη οφείλεται πριν απ' όλα στην Αλεξάνδρεια. Η τελευταία δοξάστηκε, όπως γράφει ένας Ρωμαίος ιστορικός, για τις διαστάσεις, τo όνομα του ιδρυτή της, αλλά και του σχεδιαστή της. Το πρωτοποριακό ρυμοτομικό της σχέδιο αποτέλεσε πρότυπο και χρησιμοποιήθηκε για την ίδρυση κι άλλων πόλεων.
Αυτό που ενδιαφέρει εδώ είναι ότι κατά την ίδρυση της Αλεξάνδρειας (332-331 π.Χ.) ο Δεινοκράτης βρίσκεται στην Αίγυπτο. Αργότερα και στα χρόνια που μεσολαβούν έως την «πυρά» του Ηφαιστίωνα πιθανολογείται ότι βρισκόταν στην Εγγύς Ανατολή.
Δεν είναι απίθανο, σύμφωνα με την κοινή λογική, μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου (323 π.Χ.), να σχεδίασε τον τάφο στην Αμφίπολη. Από μακριά, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, είτε επιτόπου στην ίδια τη Μακεδονία, όπου μπορεί και να επέστρεψε. Πρόκειται όμως για σενάριο μέχρι να υπάρξουν στοιχεία.
Πού στηρίζεται το σενάριο
Σύμφωνα με τις αρχικές ανακοινώσεις της Κατερίνας Περιστέρη, επικεφαλής των ανασκαφών στον τύμβο Καστά της αρχαίας Αμφίπολης, ο μοναδικός ταφικός περίβολος έχει την υπογραφή του Δεινοκράτη, φημισμένου αρχιτέκτονα, πολεοδόμου, συνοδοιπόρου στις εκστρατείες και φίλου του Μ. Αλεξάνδρου.
Η ίδια πρόσθετε τότε ότι οικοδομήθηκε από θασίτικο μάρμαρο, που μεταφέρθηκε στην περιοχή με ειδικά πλοιάρια. Οι μαρμάρινοι δόμοι από την Αλυκή της Θάσου τοποθετήθηκαν με ειδικούς γερανούς, κατασκευασμένους από ξύλο, σίδηρο και μολύβι. Ιχνη τους βρέθηκαν κατά την αρχαιολογική ανασκαφή.
Στην πρώτη αυτή εκτίμηση για τον αρχιτέκτονα και την κατασκευή του περιβόλου η ίδια, με την πρόοδο των ανασκαφών, εκτίμησε ότι όχι μόνο ο επενδυμένος με μάρμαρο περιβάλλων τοίχος, αλλά όλο το ταφικό οικοδόμημα ανήκει σχεδιαστικά στον Δεινοκράτη. Μέχρι τώρα δεν έχουν γίνει γνωστά άλλα στοιχεία για ταύτιση.
Προφανώς, οι ανασκαφείς έχουν καταλήξει σ' αυτά τα συμπεράσματα (μάρμαρο Αλυκής, Δεινοκράτης) βασισμένοι σε κάποια ανασκαφικά δεδομένα.
Η επιβεβαίωση της προέλευσης του μαρμάρου από το μεγαλύτερο λατομείο της αρχαίας Θάσου στην Αλυκή είναι ζήτημα τεχνικών αναλύσεων που γίνονται ή θα γίνουν. Η φόρτωση και η μεταφορά μαρμάρινων όγκων από το νοτιοανατολικό θασίτικο λιμάνι έως τις εκβολές του Στρυμόνα και τον τύμβο (απόσταση περίπου 5 χιλιόμετρα) ήταν ένα κεκτημένο τεχνικό επίτευγμα της εποχής, όπως προκύπτει από άλλες παρόμοιες περιπτώσεις. Αλλωστε, τα δυόμισι χιλιάδες κυβικά μέτρα μαρμάρων, που υπολογίζεται ότι χρειάστηκαν, θα μεταφέρθηκαν σταδιακά.
Το μεγάλο ερωτηματικό είναι ο Δεινοκράτης και η σύνδεσή του με την Αμφίπολη. Παίρνοντας υπόψη τα ιστορικά δεδομένα θα μπορούσε το διάστημα που τοποθετείται η κατασκευή του μνημείου (τελευταίο τέταρτο 4ου π.Χ. αιώνα):
1. Να έχει αναλάβει τον σχεδιασμό του μνημείου κατ' εντολή ή παραγγελία.
2. Η μνημειακή κατασκευή παραπέμπει στ' όνομά του.
ΟΝΟΜΑ ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΟ ΜΕ «ΘΑΥΜΑΤΑ»
Η διασημότητα του Δεινοκράτη δεν οφείλεται μόνο στον σχεδιασμό της «Αλεξάνδρειας εν Αιγύπτω» και στον υπερπολυτελή τάφο του Ηφαιστίωνα. Τ' όνομά του συνδέεται με την ανοικοδόμηση του ναού της Αρτέμιδος στην Εφεσο (ένα από τα «επτά Θαύματα» του κόσμου), που καταστράφηκε το 356 και αναστηλώθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο. Αναφέρεται ακόμη ως ο αρχιτέκτονας ονομαστών ναών στη Δήλο, στους Δελφούς και άλλες ελληνικές πόλεις. Οι ιστορικοί των ρωμαϊκών χρόνων τον κατατάσσουν ανάμεσα στους πέντε ή επτά σπουδαιότερους αρχιτέκτονες της αρχαιότητας.
ΤΟΛΜΗ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑ
Ο Πλούταρχος και άλλοι αποδίδουν στον Δεινοκράτη ένα από τα πιο τολμηρά πολεοδομικά σχέδια όλων των εποχών. Γράφει ότι στην πρώτη συνάντηση και γνωριμία του με τον Αλέξανδρο πρότεινε να υψώσει ανδριάντα του στον Αθω. Τέτοιων διαστάσεων, ώστε το ένα χέρι ν' αγκαλιάζει μια ολόκληρη πόλη 10.000 κατοίκων, το άλλο να κρατά φιάλη που γεμίζει με νερό ποτάμι, ενώ τα πόδια του θ' άγγιζαν τη θάλασσα. Σύμφωνα με την παράδοση, εντυπωσιάστηκε ο Αλέξανδρος. Είπε, όμως, «ν' αφήσει ήσυχο τον Αθω?» Ο ίδιος θα δοξαζόταν με άλλα μεγάλα και τρανά.
Τ. Κατσιμάρδος katsimar@yahoo.gr,http://www.ethnos.gr