Θράκη: Τα βήματα που δεν έγιναν…

του Αναστάσιου Λαυρέντζου*
Επισκοπώντας τις εξελίξεις στη Θράκη κατά τη μεταπολεμική περίοδο, μπορούμε να πούμε ότι κατά κανόνα το ελληνικό κράτος αντιμετώπισε τη Θράκη ως μια μεθοριακή ζώνη, για την οποία δεν είχε κάποιο υψηλό όραμα. Η επισήμανση αυτή βεβαίως ισχύει και για άλλες ελληνικές περιφέρειες, όπως π.χ. η Ήπειρος, η Ανατολική Μακεδονία και εν γένει για όσες περιοχές βρίσκονταν έξω από τον άξονα Αθήνας-Θεσσαλονίκης. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας συνειδητής επιλογής, αλλά συνέπεια του τρόπου με το ελληνικό πολιτικό προσωπικό λειτούργησε διαχρονικά: χωρίς ποτέ να διαθέτει μια δομημένη στρατηγική ανάπτυξης και πλήρους απασχόλησης για την περιφέρεια (και για τη χώρα στο σύνολό της), στηριζόμενο σχεδόν αποκλειστικά σε αυτοσχεδιασμούς και πρόσκαιρα μέτρα, πορεύτηκε συνήθως με γνώμονα τις μικροπολιτικές του επιδιώξεις (και όχι μόνο…), με συνέπειες που τις βλέπουμε πια τόσο σε επίπεδο περιφερειών όσο και στο σύνολο της χώρας.

Ειδικά για τη Θράκη, η οποία επί πλέον έχει την ιδιαιτερότητα να διαθέτει και μια ευάριθμη μουσουλμανική μειονότητα, θα πρέπει να τονισθεί ότι η ελληνική πολιτική δεν ήταν μόνο αποσπασματική ή ανακόλουθη. Συχνά ήταν και ιδιαίτερα ανεκτική σε έξωθεν παρεμβάσεις, με αποτέλεσμα να δοθεί πρόσφορο έδαφος στην τουρκική πολιτική να προωθήσει διάφορες πρακτικές «συνδιοίκησης» στην περιοχή…
Τα γεγονότα του 1990 στην Κομοτηνή έδωσαν ένα ισχυρό λάκτισμα στο κοιμώμενο ελληνικό κράτος σε μια εποχή που ακόμη διέθετε ανακλαστικά και πόρους για να αντιδράσει. Έτσι την περίοδο εκείνη η ελληνική πολιτεία προχώρησε εσπευσμένα σε μια σειρά ενεργειών, όπως η τυπική κατάργηση των διακρίσεων κατά της μουσουλμανικής μειονότητας (οι οποίες βέβαια είχαν ατονίσει πολύ νωρίτερα), η συγκρότηση μιας διακομματικής επιτροπής για την εκπόνηση ενός σχεδίου για τη Θράκη καθώς και η ανάληψη μιας σειράς πρωτοβουλιών (π.χ. η πληθυσμιακή της ενίσχυση με την εγκατάσταση ελληνοποντίων στην περιοχή) οι οποίες όμως ήταν κυρίως αποσπασματικού χαρακτήρα. Για να είμαστε αντικειμενικοί, είναι γεγονός ότι καταβλήθηκε μια ειλικρινής προσπάθεια να αλλάξουν τα δεδομένα, αφού μέσα στην εικοσαετία που ακολούθησε κατατέθηκαν τρεις αναπτυξιακοί νόμοι οι οποίοι ήταν ιδιαίτερα γενναιόδωροι με τη Θράκη. Πόσο όμως απέδωσε αυτή η προσπάθεια; Για να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα, δεν χρειάζεται να επισκεφτεί τις ΒΙΠΕ των θρακικών πόλεων, ούτε να κάνει κάποια λεπτομερή αναφορά των γεγονότων. Αρκεί να αναλογιστεί ότι σήμερα, 25 χρόνια μετά (!), το πολιτικό προσωπικό της χώρας εξακολουθεί να διαπιστώνει ότι η Θράκη βρίσκεται σε αδιέξοδο, διατυπώνοντας και πάλι ως πρόταση για τη λύση των προβλημάτων της τη σύγκλιση μιας ακόμη διακομματικής επιτροπής που θα καταρτίσει ένα (νέο) έκτακτο σχέδιο… Με άλλα λόγια προτείνεται για μια ακόμη φορά μια συνταγή η οποία έχει ήδη αποτύχει, χωρίς όμως ποτέ να έχουν αναλυθεί τα αίτια της αποτυχίας της…
Γιατί απέτυχαν έως τώρα οι πρωτοβουλίες τους ελληνικού κράτους για τη Θράκη; Προσπαθώντας να καταλάβουμε γιατί απέτυχαν οι πρωτοβουλίες που κατά καιρούς αναλήφθηκαν για τη Θράκη (και ειδικά από το 1990 και μετά), θα πρέπει να επισημάνουμε τρεις βασικές αιτίες:
Πρώτον, το πόρισμα το οποίο εξέδωσε η διακομματική επιτροπή της Βουλής το 1992 ήταν ένα κείμενο προθέσεων το οποίο ποτέ δεν μετασχηματίστηκε σε ένα συγκροτημένο σχέδιο διακομματικής αποδοχής. Έτσι οι όποιες ενέργειες αναλήφθηκαν για την υλοποίησή του δεν μπορούσαν να έχουν την απαιτούμενη μεθοδικότητα και διάρκεια. Το αποτέλεσμα ήταν σύντομα η όποια προσπάθεια να ατονίσει και τελικά να εκφυλιστεί σε μια σειρά αποσπασματικών ενεργειών… Το γεγονός αυτό είναι συνέπεια των πάγιων αδυναμιών του ελληνικού πολιτικού συστήματος, το οποίο διαχρονικά αδυνατεί να συνεννοηθεί για τα μεγάλα θέματα της χώρας, διότι κατά κανόνα τα κόμματα αρνούνται να εφαρμόσουν ή να συναινέσουν σε πολιτικές οι οποίες θα έχουν αποτελέσματα πέραν του ορίζοντα της κυβερνητικής τους θητείας.
Δεύτερον, η επιτυχία ακόμη και του καλύτερου πολιτικού σχεδιασμού εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα του μηχανισμού που καλείται να τον υλοποιήσει. Από αυτή την άποψη είναι μάλλον ματαιοπονία να περιμένουμε ότι το ελληνικό κράτος με τις χρόνιες αδυναμίες του θα μπορούσε να φέρει εις πέρας μια τόσο πολύπλοκη αποστολή όπως είναι η αναμόρφωση μιας ολόκληρης περιοχής. Σχετικά λοιπόν είναι σαφές ότι αν σήμερα θέλουμε να υλοποιήσουμε ένα σχέδιο για τη Θράκη, είναι τουλάχιστον αφελές να πιστεύουμε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει χωρίς να προηγηθεί μια γενναία αναμόρφωση των κρατικών δομών (τουλάχιστον σε επίπεδο περιφέρειας ΑΜΘ) ή η ανάπτυξη ενός ανεξάρτητου διοικητικού μηχανισμού, ο οποίος θα έχει κατάλληλη διάρθρωση και στελέχωση, ώστε να παρακαμφθούν τα εμπόδια που θα δημιουργήσει η ανεπάρκεια (και η διαφθορά;) του υπάρχοντος πλαισίου.
Τρίτον, οι αναπτυξιακοί νόμοι οι οποίοι κατατέθηκαν για τη Θράκη δεν λειτούργησαν υπέρ της περιοχής, αλλά όπως αποδείχτηκε ωφέλησαν κυρίως όσους έσπευσαν να τους εκμεταλλευτούν… Το γεγονός αυτό μας δείχνει ότι ένα κράτος δεν μπορεί να αναθέτει την άσκηση περιφερειακής πολιτικής μόνο στην ιδιωτική πρωτοβουλία προσφέροντάς της απλώς γενναιόδωρα κίνητρα. Βεβαίως η ιδιωτική πρωτοβουλία είναι ο βασικός μοχλός της ανάπτυξης, αλλά το δίδαγμα είναι ότι και το κράτος δεν μπορεί να παραιτηθεί των ευθυνών του. Αντιθέτως οφείλει να αναλάβει έναν επιτελικό ρόλο, σχεδιάζοντας, ελέγχοντας και συντονίζοντας τις επί μέρους δράσεις, ώστε να μεγιστοποιηθούν οι μεταξύ τους συνέργειες. Το τονίζουμε αυτό ιδιαίτερα σήμερα που κάποιοι φαίνεται να απεργάζονται ως «λύση» για τη Θράκη τον μετασχηματισμό της σε Ειδική Οικονομική Ζώνη…
Τί πρέπει να γίνει;
Σήμερα, καθώς ολόκληρη η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια αδράνειας για τη Θράκη η οποία πλέον από πολλές απόψεις βαδίζει προς ένα μεταίχμιο. Στον βαθμό λοιπόν που μπορώ να διατυπώσω μια πρόταση για τη Θράκη, θα έλεγα ότι οι Θρακιώτες δεν πρέπει να περιμένουν το ενδιαφέρον της Αθήνας. Θα πρέπει να πάρουν οι ίδιοι την τύχη τους στα χέρια τους, να ζητήσουν από τους τοπικούς φορείς τους (πολιτικούς και επιχειρηματικούς) να καταστρώσουν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την περιοχή τους και να το υποβάλουν στην ελληνική πολιτεία. Θα πρέπει να είναι ένα σχέδιο τολμηρό, το οποίο δεν θα επιζητά (μόνο) τη λήψη μέτρων ενίσχυσης του τοπικού εισοδήματος (όπως έγινε στο παρελθόν, π.χ. με την ίδρυση του ΔΠΘ), αλλά θα αποσκοπεί στη δημιουργία καθετοποιημένων και ανταγωνιστικών παραγωγικών νησίδων, βασισμένων στα πλεονεκτήματα της περιοχής. Επίσης θα πρέπει να τεθεί ως απαίτηση το σχέδιο αυτό να εφαρμοστεί ανεξάρτητα από τις εναλλαγές των κομμάτων στην εξουσία και στον βαθμό που είναι δυνατό θα πρέπει να προσδιοριστεί ακόμη και ο μηχανισμός που θα το εκτελέσει. Αυτές είναι οι προϋποθέσεις για μια τελεσφόρα παρέμβαση στη Θράκη και για να εξασφαλιστούν, απαιτούν σοβαρή προετοιμασία και σχεδιασμό. Ο,τιδήποτε άλλο δεν θα είναι παρά μια διαχείριση σχέσεων και εντυπώσεων, η οποία ξέρουμε πολύ καλά τί αποτελέσματα μπορεί να έχει…
Email: AnLavrentzos@gmail.com
Twitter: @LavrentzosΑ