…μπορεί να μην χρειάζεται πάντα να ξέρουμε προς τα πού πηγαίνουμε, αλλά πρέπει να θυμόμαστε από πού ερχόμαστε…

«Το έθνος αγωνίστηκε για την πίστη και την πατρίδα• με το σταυρό και το σπαθί απέκτησε την ελευθερία του. Οι μάρτυρες της ορθόδοξης πίστης και οι γενναίοι πρόμαχοι του εθνισμού είναι οι δίδυμοι αστέρες της ελληνικής ελευθερίας»

Εν Αθήναις, 1η Σεπτεμβρίου 1869 Κ. Ν. ΣΑΘΑΣ

Τα παραπάνω αποτελούν ένα απόσπασμα από την εισαγωγή του Κωνσταντίνου Σάθα στο έργο του «Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα» που γράφτηκε στα μέσα του 19ου αιώνα. Ο Σάθας είναι ένας από εκείνους τους πρωτοπόρους έλληνες που μερικές δεκαετίες μετά την ελληνική επανάσταση και ανεξαρτησία προσπάθησαν να ανασυνθέσουν το ιστορικό παρελθόν του ελληνισμού. Στηριγμένος και αυτός στο σχήμα του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου για την ιστορική συνέχεια του ελληνικού έθνους με το τρίπτυχο Αρχαία Ελλάδα – Βυζάντιο – Σύγχρονη Ελλάδα, καταπιάνεται με την αποκατάσταση και τη μελέτη της μεσαιωνικής ιστορίας του ελληνικού έθνους όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Κωνσταντίνος Τσάτσος στον πρόλογο της έκδοσης στις 28 Μαϊου 1962.

Η προσφορά του Σάθα στην μελέτη της ελληνικής ιστορίας είναι αναμφισβήτητα μεγάλη αφού μελετά την πορεία του ελληνισμού αμέσως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Ο συγγραφέας προχώρησε και λίγο παραπέρα αφού μίλησες συνολικά για τον μεταβυζαντινό ελληνισμό, την Κρήτη και την Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Καταδεικνύει επίσης εύγλωττα ότι αν ήθελε η Ευρώπη του τέλους του Μεσαίωνα η Άλωση της Πόλης θα είχε αποφευχθεί. Φυσικά με υποθέσεις δεν γράφεται η ιστορία αλλά η προσφορά σημαντικών παραμέτρων και πτυχών της ιστορίας του ελληνισμού από την Άλωση της πόλης μέχρι την Εθνεγερσία του 1821 μας εισάγουν σε μια περίοδο που χωρίς να το έχουμε διδαχθεί βρίθει ένδοξων, αν κα πολλές φορές αποτυχημένων, στιγμών. Αποτελεί στόχο του Σάθα να καταδείξει ότι οι Έλληνες ξεσηκώνονταν σε όλη τη διάρκεια της υποδούλωσης των ελλήνων από τους Τούρκους και ότι μεγάλη επανάσταση ήταν αποτέλεσμα ζυμώσεων που συντελέστηκαν όλη αυτή την περίοδο.

Ο Σάθας κάνει γνωστό στον απλό έλληνα τον Βησσαρίωνα, μια σημαντική μορφή του βυζαντινού ελληνισμού που μετά την Άλωση καταφεύγει στη Δύση και διεκδικεί ακόμη και τον τίτλο του Πάπα. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι μεταλαμπαδεύει μαζί με άλλους το κράμα του αρχαιοελληνικού και βυζαντινού πολιτισμού. Επίσης ο αναγνώστης μαθαίνει για τις αλλεπάλληλες εναλλαγές διοίκησης περιοχών που είναι κυρίαρχο το ελληνικό στοιχείο από τους Τούρκους και τους Ενετούς. Παρουσιάζει με έναν έξυπνο και εξισορροπητικό τρόπο την προσφορά της εκκλησίας και αυτών που ασπάστηκαν τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης για το έθνος ή όπως τους αναφέρει στο απόσπασμα τους γενναίους πρόμαχους του εθνισμού.

Ο Σάθας πέθανε στο Παρίσι φτωχός και εγκατελελειμμένος από όλους με την πικρία ότι στο έργο του δεν δόθηκε η σημασία που άρμοζε. Από τις εκδόσεις μας προσφέρεται το έργο του Σάθα σε 4 ευανάγνωστους τόμους για την Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Σας το συστήνουμε γιατί όπως έλεγε και ο Γκαίτε μπορεί να μην χρειάζεται πάντα να ξέρουμε προς τα πού πηγαίνουμε αλλά πρέπει να θυμόμαστε από πού ερχόμαστε…

Δ. Στ.

Η εικόνα της Άλωσης προέρχεται από το Μουσείο Θεόφιλου στη Μυτιλήνη. 

www.livanis.gr