Συνθήκη της Λωζάννης: Τι ακριβώς έχουν υπογράψει Ελλάδα και Τουρκία
Αργύρης Παγαρτάνης - CNN Greece
Στις 24 Ιουλίου του 1923, στο Παλέ ντε Ρουμίν της Λωζάννης, εκπρόσωποι οκτώ διαφορετικών εθνών έβαλαν φαρδιά πλατιά την υπογραφή τους κάτω από ένα κείμενο 143 άρθρων. Το κείμενο, μια συνθήκη ειρήνης μεταξύ της Τουρκίας (ως διαδόχου κράτους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) και κρατών που πολέμησαν εναντίον της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αργότερα (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ελλάδα, Ρουμανία και Γιουγκοσλαβία, τότε λεγόταν ακόμα Βασίλειο Σέρβων-Κροατών-Σλοβένων), είχε στόχο να βάλει τα πράγματα στη θέση τους στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη, μια περιοχή που βρισκόταν σε γεωπολιτική αναταραχή τα τελευταία χρόνια.
Η Συνθήκη της Λωζάννης, όπως έχουμε συνηθίσει να την λέμε, συμπληρώνει φέτος αισίως 99 χρόνια ζωής. Τα άρθρα της, διατυπωμένα σε διαφορετικούς καιρούς, υπό πολύ διαφορετικές συνθήκες, εξακολουθούν να ισχύουν ακόμα. Με όλες τις αλλαγές και διαφοροποιήσεις που μπορεί να’ χει φέρει αυτός ο ένας αιώνας που μεσολαβεί από την υπογραφή της ως σήμερα. Αποτελεί, πάντως, ένα κείμενο κομβικό για το ελληνικό κράτος και προφανώς κάτι στο οποίο η εγχώρια ειδησεογραφία και επικαιρότητα «σκοντάφτει» πολύ συχνά. Όλο και συχνότερα, δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια.
Το κείμενο της Συνθήκης ουσιαστικά αντικατέστησε δύο άλλα κείμενα: Την συνθήκη των Σεβρών του 1920, η οποία είχε μεν υπογραφεί από τους Οθωμανούς, αλλά δεν έγινε δεκτή από το καθεστώς του Κεμάλ. Και την ανακωχή των Μουδανιών (Οκτώβριος 1922), ένα προσωρινό κείμενο για την κατάπαυση του πυρός, ουσιαστικά το τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας με όλα τα ολέθρια αποτελέσματα που γνωρίζουμε για τον ελληνισμό σ’ εκείνους τους τόπους.
Περιθώρια για διαφορετικές ερμηνείες
Τι αναφέρει ακριβώς η Συνθήκη της Λωζάννης; Πώς είναι διατυπωμένα τα άρθρα της που μας αφορούν, κάτω από τα οποία βρίσκονται οι υπογραφές της Ελλάδας και της Τουρκίας και μας δεσμεύουν; Να, μια επίκαιρη ερώτηση.
Ο τουρκικός αναθεωρητισμός είναι τελευταία συμπυκνωμένος στην δήλωση «έχετε υπογράψει ότι τα νησιά του Αιγαίου θα είναι αποστρατικοποιημένα, άρα παραβιάζετε τις συμφωνίες». Όπως θα διαπιστώσετε, το κείμενο είναι έτσι διατυπωμένο, ώστε να αφήνει περιθώρια διαφορετικών ερμηνειών. Κι όπως οι γείτονες μας κατηγορούν για παραβιάσεις, με τον ίδιο (και αρκετά πιο σαφή…) τρόπο μπορούμε να στείλουμε πίσω τα όποια βέλη.
Η Συνθήκη, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και την Τουρκία
- Όρισε τα χερσαία σύνορά μας στην περιοχή του Έβρου.
- Όρισε το καθεστώς των νησιών του Βορείου Αιγαίου.
- Επικύρωσε τo προγενέστερο πρωτόκολλο περί ανταλλαγής πληθυσμών και όρισε εξαιρέσεις σ’ αυτόν τον κανόνα.
- Καθόρισε τα δικαιώματα των θρησκευτικών και γλωσσικών μειονοτήτων στις δύο χώρες.
Το ζήτημα είναι να γνωρίζουμε σε τι ακριβώς αναφερόμαστε. Γι’ αυτό το λόγο «απομονώθηκαν» τα άρθρα της Συνθήκης που αφορούν τις δύο χώρες και παρουσιάζονται σ’ αυτό το κείμενο. Όταν γνωρίζεις τι ακριβώς έχεις υπογράψει, τόσο καλύτερα μπορείς να το υπερασπιστείς. Όπου πρέπει.
Διευκρίνιση, απαραίτητη: Το αρχικό κείμενο της Συνθήκης διατυπώθηκε στη γαλλική γλώσσα. Εκεί ανατρέξαμε κυρίως, ώστε να χρησιμοποιήσουμε την πιο ακριβή διατύπωση. Σημαντικός «μπούσουλας», βέβαια, ήταν και η ελληνική μετάφραση (σε γλώσσα καθαρεύουσα), αλλά και οι αγγλικές και τουρκικές μεταφράσεις. Ειδικά σε άρθρα και διατυπώσεις που ακόμα και μία λέξη μπορεί να αλλάξει το νόημα.
Κατ’ αρχάς, ορισμένες διευκρινίσεις. Με πρώτη απ’ όλες το ότι οι πληρεξούσιοι των κρατών δεν υπέγραψαν ένα κείμενο, αλλά πολύ περισσότερα. Η Συνθήκη αυτή καθ’ εαυτή ήταν το βασικότερο από αυτά, όμως υπήρξαν και διάφορες άλλες συμβάσεις, δηλώσεις και πρωτόκολλα. Άλλες υπογράφονταν από όλες τις χώρες, άλλες μόνο από συγκεκριμένες.
Από την ελληνική πλευρά, οι δύο που υπέγραψαν ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος (ο οποίος τότε δεν είχε κάποιο θεσμικό πολιτικό αξίωμα, γι’ αυτό και στο κείμενο αναφέρεται ως «πρώην Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου») και ο Δημήτριος Κακλαμάνος, τότε πρεσβευτής (κατά το κείμενο «πληρεξούσιος υπουργός») της Ελλάδας στο Λονδίνο.
Ποιο… ελληνοτουρκικό; Στενά και γενοκτονία των Αρμενίων
Η Συνθήκη μπορεί την Ελλάδα και την Τουρκία να τις αφορά άμεσα σε σχέση με τα άρθρα που αφορούν το εδαφικό, πλην όμως στη διεθνή διπλωματία μνημονεύεται κυρίως για δύο άλλους λόγους.
Ο πρώτος είναι ότι έγινε μια πρώτη αποτύπωση στο χαρτί του καθεστώτος των Στενών (τα οποία «έκαιγαν» τις ευρωπαϊκές χώρες κυρίως για το ελεύθερο εμπόριο στη Μαύρη Θάλασσα). Αργότερα, το 1936, υπογράφηκε η Συνθήκη του Μοντρέ («Σύμβαση για το καθεστώς των Στενών» η πλήρης ονομασία της), η οποία ισχύει μέχρι σήμερα.
Ο δεύτερος λόγος είναι το διαβόητο πια συνοδευτικό κείμενο Νο. 8 με τίτλο «Δήλωση περί αμνηστίας». Στις 8 παραγράφους της δήλωσης, οι πληρεξούσιοι όλων των χωρών δέχονται ουσιαστικά την αμνηστία όλων των προσώπων, στρατιωτικών και μη, για την «στρατηγική ή πολιτική διαγωγή» τους στο διάστημα 1η Αυγούστου 1914-20η Νοεμβρίου 1922. Οι δε κυβερνήσεις Τουρκίας και Ελλάδας δέχτηκαν να χορηγήσουν «πλήρη και τέλεια» αμνηστία για όλα τα διαπραχθέντα κακουργήματα ή πλημμελήματα που έγιναν αυτή την περίοδο. Ουσιαστικά, δηλαδή, τα κράτη που υπέγραψαν έκρυψαν κάτω από το χαλί ζητήματα κολοσσιαία, όπως η γενοκτονία των Αρμενίων και των Ποντίων, αλλά και ο βίαιος ξεριζωμός των Μικρασιατών. Κανένα από αυτά τα εγκλήματα δεν κατέληξε ποτέ να εξεταστεί από κάποιο διεθνές δικαστήριο.
Τουρκία: Φωνάζει, αν και παραβιάζει
Όποιος θέλει να μελετήσει τα άρθρα της Συνθήκης που αφορούν στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, θα καταλάβει ότι το κείμενο είναι έτσι διατυπωμένο, που να μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε λαστιχένιο μπαλάκι. Ή αλλιώς, η Τουρκία μοιάζει με τον κλέφτη που φωνάζει για να φοβηθεί ο νοικοκύρης.
Επίκαιρο παράδειγμα: Η Τουρκία όταν αναφέρεται σε παραβίαση της αποστρατικοποίησης των ελληνικών νησιών αναφέρεται στο άρθρο 13. Κι όμως, το συγκεκριμένο άρθρο ουσιαστικά απαγορεύει στην Ελλάδα να εγκαταστήσει ναυτική βάση σε κάποιο από τα νησιά ή να εκτελέσει οχυρωματικά έργα.
Στο εδάφιο 3, αν προσέξετε, αναφέρεται ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις «θα περιοριστούν στο συνηθισμένο αριθμό όσων καλούνται για στρατιωτική υπηρεσία» και θα υπάρχει δύναμη χωροφυλακής και αστυνομίας «ανάλογη με αυτή που υπάρχει σε ολόκληρο το ελληνικό έδαφος». Ποιος είναι αυτός ο «συνηθισμένος αριθμός» και ποια η αναλογία στρατιωτών προς πολίτες σε όλο το ελληνικό έδαφος, που θα πρέπει να ακολουθείται και στα νησιά, είναι κάτι που χωράει πολλή συζήτηση.
Τα δύο κράτη έχουν υπογράψει την ουσιαστική ουδετεροποίηση των συνόρων τους (περιγράφεται ακριβώς μέχρι και ποιος ελαφρύς οπλισμός επιτρέπεται, ενώ απαγορεύεται ρητώς το πυροβολικό) κάτι που καμία από τις δύο δεν τηρεί.
Η Τουρκία έχει δε παραβιάσει κατάφορα άρθρα της Συνθήκης που έχουν να κάνουν με τη ζωή της πολυπληθούς τότε και ισχνής σήμερα ελληνικής μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και την Ίμβρο και την Τένεδο. Οι οποίες, κατά τη Συνθήκη, έπρεπε να χαίρουν αυτόνομου διοικητικού καθεστώτος, που θα προέρχεται από το ντόπιο στοιχείο, μέχρι και οι χωροφύλακες θα έπρεπε να ήταν ντόπιοι! Οι υπερπτήσεις, επίσης απαγορευμένες, είναι καθημερινό φαινόμενο (αν και οι Τούρκοι επιλέγουν να πετούν πάνω από νησιά που δεν αναφέρονται ονομαστικά στη Συνθήκη).
Τέλος, η Συνθήκη αυτή είναι κυρίως «τεχνική». Δηλαδή τα περισσότερα άρθρα της έχουν να κάνουν με οικονομικούς και δημοσιονομικούς όρους, όπως το δημόσιο Οθωμανικό χρέος, θέματα περιουσιών και δικαιωμάτων, μέχρι και ρυθμίσεις για την βιομηχανική, πνευματική και καλλιτεχνική ιδιοκτησία και τους τάφους των στρατιωτών ξένων δυνάμεων που άφησαν εκεί την τελευταία τους πνοή! Λογικό, καθώς ένα από τα μέρη που υπέγραφε (η Τουρκία) ήταν ακόμα στα σπάργανα και έπρεπε να «δεσμευτεί» από τα όσα δέσμευαν και παλαιότερα την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Γι’ αυτό δεν επιχειρήθηκε μια πλήρης μετάφραση της Συνθήκης. Η έρευνα επικεντρώθηκε στις εδαφικές και πληθυσμιακές ρυθμίσεις.
Τα σημαντικότερα εδάφια της Συνθήκης
ΜΕΡΟΣ Α’
ΤΜΗΜΑ Α’ ΕΔΑΦΙΚΟΙ ΟΡΟΙ (ΑΡΘΡΑ 2-22)
ΑΡΘΡΟ 2
Από τον Εύξεινο Πόντο προς το Αιγαίο τα σύνορα της Τουρκίας ορίζονται ακόλουθα:
- Με την Ελλάδα
(Το σημείο ένωσης των συνόρων Τουρκίας, Βουλγαρίας και Ελλάδας)
Από εκεί μέχρι τη συμβολή του Άρδα και του Έβρου.
Ο ρους του Έβρου.
Από εκεί προς τα πάνω του Άρδα μέχρι σημείο επί του ποταμού που θα οριστεί στο έδαφος πολύ κοντά στο χωριό Τσουρέκ-κιόι (σημερινές Καστανιές).
Ο ρους του Άρδα
Από εκεί νοτιοανατολικά μέχρι σημείου στον Έβρο σε απόσταση ενός χιλιομέτρου προς τα κάτω του χωριού Βόσνα-κιόι (ελληνικά Βοσνοχώρι της Ανατολικής Θράκης, σήμερα Bosna).
Γραμμή αισθητά ευθεία που αφήνει στην Τουρκία το χωριό Βόσνα-κιόι. Το χωριό Τσουρέκ-κιόι θα παραχωρηθεί στην Ελλάδα ή την Τουρκία, από τη στιγμή που η πλειοψηφία του πληθυσμού θα αναγνωριστεί ελληνική ή τουρκική από προβλεπόμενη επιτροπή, χωρίς να υπολογίζονται όσοι μετανάστευσαν στο χωριό μετά την 11η Οκτωβρίου 1922 (τελικά παραχωρήθηκε στην Ελλάδα).
Από εκεί μέχρι το Αιγαίο, ο ρους του Έβρου.
ΑΡΘΡΟ 12
Η απόφαση που ελήφθη την 13η Φεβρουαρίου 1914 από τη Συνιάσκεψη του Λονδίνου για την εκτέλεση των άρθρων 5 της Συνθήκης του Λονδίνου της 17/30 Μαϊου 1913 και 15 της Συνθήκης των Αθηνών της 1/14 Νοεμβρίου 1913, που κοινοποιήθηκε στην Ελληνική Κυβέρνηση την 13η Φεβρουαρίου 1914 και αφορά στην κυριαρχία της Ελλάδας επί των νησιών της Ανατολικής Μεσογείου, εκτός της Ίμβρου, Τενέδου και των Λαγουσών (Μαυρυών), δηλαδή των νησιών Λήμνου, Σαμοθράκης, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας, επικυρώνεται, με την επιφύλαξη των διατάξεων της παρούσας Συνθήκης που είναι συναφείς προς τα νησιά, τα οποία βρίσκονται υπό την κυριαρχία της Ιταλίας, τις οποίες αναφέρει το άρθρο 15. Εκτός από αντίθετη διάταξη της παρούσας Συνθήκης, τα νησιά που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερων των τριών μιλίων της ασιατικής ακτής, παραμένουν στην τουρκική κυριαρχία.
ΑΡΘΡΟ 13
Για την εξασφάλιση της ειρήνης, η Ελληνική Κυβέρνηση υποχρεώνεται να τηρεί στα νησιά Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο και Ικαρία τα ακόλουθα μέτρα:
- Τα αναφερόμενα νησιά δεν θα χρησιμοποιούν για εγκατάσταση ναυτικής βάσης ή ανέγερση κάποιου οχυρωματικού έργου.
- Θα απαγορευτεί στην ελληνική στρατιωτική αεροπλοϊα να υπερίπταται του εδάφους της ακτής της Ανατολίας.
Αντίστοιχα, η Οθωμανική Κυβέρνηση θα απαγορεύσει στην στρατιωτική αεροπλοϊα της να υπερίπταται των αναφερόμενων νησιών.
- Οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις στα αναφερόμενα νησιά θα περιοριστούν στον συνηθισμένο αριθμό όσων καλούνται για στρατιωτική υπηρεσία, οι οποίοι μπορούν να γυμνάζονται επί τόπου, αλλά και σε δύναμη χωροφυλακής και αστυνομίας ανάλογη με αυτήν που υπάρχει σε ολόκληρο το ελληνικό έδαφος.
ΑΡΘΡΟ 14
Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, που παραμένουν υπό τουρκική κυριαρχία, θα απολαύσουν ειδική διοικητική οργάνωση, που θα αποτελείται από τοπικά στοιχεία και θα παρέχει όλες τις εγγυήσεις στον μη μουσουλμανικό πληθυσμό σε ό,τι αφορά στην τοπική διοίκηση και στην προστασία των προσώπων και των περιουσιών.
Η διατήρηση της τάξης θα εξασφαλίζεται σ’ αυτά από αστυνομία, η οποία θα στρατολογείται μεταξύ του ιθαγενούς πληθυσμού με τη φροντίδα της τοπικής διοίκησης που αναφέρεται προηγουμένως, υπό τις διαταγές της οποίας θα βρίσκεται.
Οι συμφωνίες που συνομολογήθηκαν ή θα συνομολογηθούν μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και αφορούν την ανταλλαγή των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών, δεν θα εφαρμοστούν στους κατοίκους των νησιών Ίμβρου και Τενέδου.
ΑΡΘΡΟ 15
Η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας όλων των δικαιωμάτων και τίτλων από τα νησιά που απαριθμώνται παρακάτω: Αστυπάλαιας, Ρόδου, Χάλκης, Καρπάθου, Κάσου, Τήλου, Νισύρου, Καλύμνου, Λέρου, Πάτμου, Λειψών, Σύμης και Κω, που κατέχονται τώρα από την Ιταλία, και των νησίδων που εξαρτώνται από αυτά, αλλά και του νησιού Καστελόριζο.
ΑΡΘΡΟ 20
Η Τουρκία δηλώνει ότι αναγνωριζει την προσάρτηση της Κύπρου, που ανακηρύχθηκε από την Βρετανική Κυβέρνηση την 5η Νοεμβρίου 1914.
ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ (ΑΡΘΡΑ 23-29)
ΑΡΘΡΟ 26
Η Τουρκία δηλώνει από τώρα ότι αναγνωρίζει και αποδέχεται τα σύνορα της Γερμανίας, της Αυστρίας, της Βουλγαρίας, της Ελλάδας, της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, της Ρουμανίας, του Σερβο-Κροατο-Σλοβενικού και του Τσεχοσλοβακικού κράτους, όπως αυτά καθορίζονται ή θα καθοριστούν από τις προβλεπόμενες στο άρθρο 25 συνθήκες ή από κάθε άλλη συμπληρωματική σύμβαση.
ΤΜΗΜΑ Ε’ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΩΝ (ΑΡΘΡΑ 37-45)
ΑΡΘΡΟ 38
Η τουρκική κυβέρνηση αναλαμβάνει την υποχρέωση να παρέχει σε όλους τους κατοίκους της Τουρκίας πλήρη και απόλυτη προστασία της ζωής και της ελευθερίας τους, ανεξάρτητα από τη γέννηση, την εθνικότητα, τη γλώσσα, τη φυλή ή τη θρησκεία τους.
Όλοι οι κάτοικοι της Τουρκίας δικαιούνται να πρεσβεύουν ελεύθερα, δημοσίως και κατ’ ιδίαν, κάθε πίστη, θρησκεία ή δοξασία, της οποίας η άσκηση δεν είναι ασυμβίβαστη προς τη δημόσια τάξη και τα χρηστά ήθη.
Οι μη μουσουλμανικές μειονότητες θα απολαμβάνουν πλήρως την ελευθερία κυκλοφορίας και μετανάστευσης, υπό την επιφύλαξη μέτρων που εφαρμόζονται σε όλο ή μέρους του εδάφους σε όλους τους τούρκους υπηκόους, που τυχόν θα ληφθούν από την τουρκική κυβέρνηση για χάρη της εθνικής άμυνας και της τήρησης της δημόσιας τάξης.
ΑΡΘΡΟ 39
Όσοι Τούρκοι υπήκοοι ανήκουν σε μη μουσουλμανικές μειονότητες θα απολαμβάνουν τα ίδια αστικά και πολιτικά δικαιώματα όπως οι μουσουλμάνοι.
Όλοι οι κάτοικοι της Τουρκίας, χωρίς διάκριση θρησκεύματος, θα είναι ίσοι απέναντι στο νόμο.
Η διαφορά θρησκείας, δοξασίας ή πίστης δεν οφείλει να αποτελέσει κώλυμα για κανέναν Τούρκο υπήκοο ως προς την απόλαυση των αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων και ειδικά την παραδοχή του σε δημόσιες θέσεις, αξιώματα και τιμές ή την εξάσκηση διαφόρων επαγγελμάτων και βιομηχανιών.
Κανένας περιορισμός δεν θα επιβάλλεται στην ελεύθερη χρήση από όλους τους Τούρκους υπηκόους οποιασδήποτε γλώσσας, είτε σε ιδιωτικές, είτε σε εμπορικές σχέσεις, είτε προς τη θρησκεία, τον τύπο και κάθε μορφής δημοσιεύματα, είτε στις δημόσιες συναθροίσεις.
Παρά την ύπαρξη της επίσημης γλώσσας, θα παρέχονται οι κατάλληλες διευκολύνσεις στους Τούρκους υπηκόους, που μιλούν άλλη γλώσσα από την τουρκική, για την προφορική χρήση της γλώσσας στα δικαστήρια.
ΑΡΘΡΟ 40
Οι Τούρκοι υπήκοοι, που ανήκουν σε μη μουσουλμανικές μειονότητες, θα απολαμβάνουν νομικώς και πραγματικά της ίδιας προστασίας και των ίδιων εγγυήσεων, τις οποίες απολαμβάνουν και οι λοιποί Τούρκοι υπήκοοι, θα έχουν το δικαίωμα να ιδρύουν, διευθύνουν και εποπτεύουν, με δικές τους δαπάνες, όλων των ειδών τα φιλαθνρωπικά, θρησκευτικά και ή κοινωφελή ιδρύματα, σχολεία και λοιπά εκπαιδευτήρια, με το δικαίωμα να κάνουν ελεύθερη χρήση σε αυτά της γλώσσας τους και να εκτελούν ελεύθερα τη θρησκεία τους.
ΑΡΘΡΟ 41
Στις πόλεις και περιφέρειες, όπου διαμένει σημαντική αναλογία υπηκόων μη μουσουλμάνων, η Τουρκική Κυβέρνηση θα παρέχει ως προς τη δημόσια εκπαίδευση τις αρμόζουσες διευκολύνσεις για την εξασφάλιση της παροχής της γλώσσας τους στα δημοτικά σχολεία, της διδασκαλίας στα παιδιά των εν λόγω Τούρκων υπηκόων. Η διάταξη αυτή δεν εμποδίζει την Τουρκική Κυβέρνηση να καταστήσει υποχρεωτική τη διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας στα προαναφερόμενα σχολεία.
Στις πόλεις και περιφέρειες, όπου υπάρχει σημαντική αναλογία Τούρκων υπηκόων που ανήκουν σε μη μουσουλμανικές μειονότητες, θα εξασφαλιστεί σ’ αυτές τις μειονότητες δίκαιη συμμετοχή στη διάθεση των χρηματικών ποσών, τα οποία θα χορηγούνται από του δημοσίου χρήματος από τον προϋπολογισμό του κράτους ή των δημοτικών και άλλων προϋπολογισμών για εκπαιδευτικό, θρησκευτικό ή φιλανθρωπικό σκοπό.
Τα ποσά αυτά θα καταβάλλονται στους αρμόδιους αντιπροσώπους των ενδιαφερόμενων καθιδρυμάτων και οργανισμών.
ΑΡΘΡΟ 42
Η Τουρκική Κυβέρνηση δέχεται να αναλάβει τα κατάλληλα μέτρα απέναντι στις μη μουσουλμανικές μειονότητες, όσον αφορά την οικογενειακή ή προσωπική τους κατάσταση, ώστε τα ζητήματα αυτά να κανονίζονται σύμφωνα προς τα έθιμα αυτών των μειονοτήτων.
Αυτά τα μέτρα θα τα επεξεργαστούν ειδικές επιτροπές, που θα αποτελούνται από ίσον αριθμό αντιπροσώπων της Τουρκικής Κυβέρνησης και καθεμιάς από τις ενδιαφερόμενες μειονότητες. Σε περίπτωση διαφωνίας, η Τουρκική Κυβέρνηση και το Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών θα διορίσουν, από κοινού, επιδιαιτητή, που θα εκλεγεί μεταξύ των Ευρωπαίων νομομαθών.
Η Τουρκική Κυβέρνηση υποχρεούται να παρέχει κάθε προστασία στις εκκλησίες, συναγωγές, νεκροταφεία και λοιπά θρησκευτικά ιδρύματα των προαναφερόμενων μειονοτήτων. Στα ευαγή ιδρύματα, αλλά και τα θρησκευτικά και φιλανθρωπικά καταστήματα των μειονοτήτων, θα παρέχονται όλες οι ευκολίες και οι άδειες, η δε Τουρκική Κυβέρνηση, σε περίπτωση ίδρυσης νέων θρησκευτικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, δεν θα αρνηθεί καμία από τις αναγκαίες διευκολύνσεις, οι οποίες έχουν εξασφαλιστεί στα λοιπά ιδιωτικά ιδρύματα όμοιας φύσης.
ΑΡΘΡΟ 43
Οι Τούρκοι υπήκοοι που ανήκουν στις μη μουσουλμανικές μειονότητες δεν θα είναι υποχρεωμένοι να εκτελούν πράξεις, οι οποίες αποτελούν παράβαση της πίστης ή των θρησκευτικών τους εθίμων, ούτε θα περιέρχονται σε κάποια ανικανότητα σε περίπτωση που αρνούνται να παραστούν ενώπιον των δικαστηρίων ή να εκτελέσουν κάποια νόμιμη πράξη κατά την ημέρα της εβδομαδιαίας τους ανάπαυσης.
Εν τούτοις όμως, η διάταξη αυτή δεν απαλλάσσει αυτούς τους Τούρκους υπηκόους των υποχρεώσεων, οι οποίες επιβάλλονται σε όλους τους λοιπούς Τούρκους υπηκόους για την τήρηση της δημόσιας τάξης.
ΑΡΘΡΟ 45
Τα αναγνωρισθέντα δικαιώματα από τις διατάξεις του παρόντος Τμήματος στις μειονότητες που βρίσκονται στην Τουρκία, αναγνωρίζονται επίσης από την Ελλάδα και στις μουσουλμανικές μειονότητες, οι οποίες βρίσκονται στα εδάφη της.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ (ΑΡΘΡΑ 137-143)
ΑΡΘΡΟ 142
Η ειδική Σύμβαση που συνομολογήθηκε την 30η Ιανουαρίου 1923 μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας περί ανταλλαγής ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών θα έχει μεταξύ των αυτών Υψηλών Συμβαλλόμενων Μερών την ίδια ισχύ και κύρος, σα να περιλαμβάνονταν στην παρούσα Συνθήκη.
ΙΙ. ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΝΩΝ
ΑΡΘΡΟ 4
Ουδετεροποιούνται οι ζώνες και τα νησιά που ορίζονται παρακάτω:
3) Στο Αιγαίο, τα νησιά Σαμοθράκη, Λήμνος, Ίμβρος, Τένεδος και οι Λαγούσες (Μαυριές).
ΑΡΘΡΟ 6
(…)
Η Τουρκία και η Ελλάδα μπορούν επίσης, στις ουδετεροποιημένες ζώνες και νησιά και στα χορικά τους ύδατα, να ενεργούν μετακινήσεις του προσωπικού που είναι αναγκαίες για την εκπαίδευση των στρατολογούμενων ανδρών μέσα σ’ αυτές τις ζώνες και τα νησιά.
Η Τουρκία και η Ελλάδα θα είναι ελεύθερες να διοργανώσουν, μέσα στα εδάφη των προαναφερόμενων νησιών και ζωνών, παρατηρητήρια και τηλεγραφικές, τηλεφωνικές και οπτικές συγκοινωνίες όλων των συστημάτων. Η Ελλάδα μπορεί να μεταφέρει τον στόλο της εντός των χωρικών υδάτων των ουδετεροποιημένων ελληνικών νησιών, όχι όμως και να χρησιμοποιεί αυτά τα ύδατα σαν βάση επιχειρήσεων κατά της τουρκίας ή για ναυτική ή στρατιωτική συγκέντρωση γι’ αυτό το σκοπό.
ΑΡΘΡΟ 9
Αν, σε περίπτωση πολέμου, η Τουρκία και η Ελλάδα κάνουν χρήση του δικαιώματός τους ως εμπολέμων δυνάμεων και βρίσκονταν στην ανάγκη να επιφέρουν τροποποιήσεις στην προαναφερόμενη ουδετεροποίηση, θα έχουν την υποχρέωση, με την συνομολόγηση της ειρήνης, να αποκαταστήσουν το καθεστώς που προβλέπεται από την παρούσα Σύμβαση.
ΙΙΙ. ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΜΕΘΟΡΙΟΥ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
ΑΡΘΡΟ 1
Τα εδάφη από το Αιγαίο Πέλαγος ως τον Εύξεινο Πόντο, που βρίσκονται εκατέρωθεν των συνόρων, τα οποία χωρίζουν την Τουρκία από τη Βουλγαρία και την Ελλάδα, θα ουδετεροποιηθούν σε βάθος τριάντα περίπου χιλιομέτρων, τα οποία περιλαμβάνουν τα πιο κάτω όρια (βλ. συνημμένο χάρτη)
1ο) Επί τουρκικού εδάφους, από του Αιγαίου μέχρι του Εύξεινου Πόντου:
Γραμμή αισθητά παράλληλη προς τη μεθόριο της Τουρκίας με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, όπως καθορίστηκε στο άρθρο 2 παράγραφος 1 και 2 της Συνθήκης Ειρήνης με τη σημερινή χρονολογία. Η γραμμή αυτή θα χαραχτεί σε απόσταση τριάντα τουλάχιστον χιλιομέτρων από τη μεθόριο, εκτός από την περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών, όπου θα αφήσει εκτός ουδετεροποιημένης ζώνης αυτή την πόλη με περίμετρο πέντε τουλάχιστον χιλιομέτρων, η οποία υπολογίζεται από το κέντρο αυτής της πόλης. Η γραμμή αυτή θα αρχίζει από το ακρωτήριο Ιμπριτζέ-Μπουρνού, επί του Αιγαίου, και θα καταλήγει στο ακρωτήριο Σερμπές-Μπουρνού, στον Εύξεινο Πόντο.
2ο) Επί ελληνικού εδάφους, από το Αιγαίο μέχρι της ελληνο-βουλγαρικής μεθορίου:
Η γραμμή που αρχίει από το άκρο του ακρωτηρίου Μάκρης (εξαιρείται το χωριό Μάκρη) και ακολουθεί βόρεια διεύθυνση αισθητά παράλληλη προς το ρου του Έβρου μέχρι του Ταχταλή, και φτάνει ως τα ανατολικά του Μεχέρ-κοζ, σε σημείο καθορισμένο επί της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, δεκαπέντε περίπου χιλιόμετρα δυτικά του Κιουτσούκ-Δερμπέντ (σημερινό Μικρό Δέρειο).
ΑΡΘΡΟ 3
Η ουδετεροποίηση των αναφερόμενων στο άρθρο 1 ζωνών που ορίζονται θα συντελεστεί και διατηρηθεί σύμφωνα με τις πιο κάτω διατάξεις:
1ο) Όλα τα υπάρχοντα οχυρωματικά έργα, μόνιμα ή εκστρατείας, θα αφοπλιστούν και κατεδαφιστούν με μέριμνα του κράτους, επί του εδάφους του οποίου βρίσκονται. Κανένα νέο έργο τέτοιου είδους δεν θα κατασκευαστεί, καμία δε αποθήκη όπλων ή υλικού πολέμου, αλλά και καμία άλλα επιθετική ή αμυντική εγκατάσταση στρατιωτικής, ναυτικής ή αεροπορικής φύσης θα οργανωθεί.
2ο) Καμία ένοπλη δύναμη δεν θα μπορεί να σταθμεύει ή να μετακινείται πλην των ειδικών στοιχείων, όπως η χωροφυλακή, αστυνομικές δυνάμεις, τελωνοφύλακες, οροφύλακες, που είναι αναγκαίοι για την εξασφάλιση της εσωτερικής τάξης και επιτήρηση των συνόρων.
Ο αριθμός αυτών των στοιχείων, ο οποίος δεν θα περιλαμβάνει αεροπορικές δυνάμεις, δεν θα υπερβαίνει:
Α) εντός της ουδετεροποιημένης ζώνης του τουρκικού εδάφους, 5.000 άνδρες στο σύνολο
Β) εντός της ουδετεροποιημένης ζώνης του ελληνικού εδάφους, 2.500 άνδρες στο σύνολο
Ο οπλισμός τους θα αποτελείται μόνο από περίστροφα, σπαθιά, όπλα και τέσσερα οπλοπολυβόλα ανά 100 άνδρες, αποκλείεται κάθε στοιχείο πυροβολικό.
3ο) Απαγορεύεται η πτήση στρατιωτικών ή ναυτικών αεροπλάνων πάνω από την ουδετεροποιημένη ζώνη, οποιαδήποτε σημαία κι αν φέρουν αυτά.
VI. ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΕΡΙ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΠΟΥ ΥΠΟΓΡΑΦΗΚΕ ΤΗΝ 3ΟΗ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1923
ΑΡΘΡΟ 1
Από της 1ης Μαϊου 1923 θα διενεργηθεί η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων, ελληνικού ορθόδοξου θρησκεύματος, που είναι εγκατεστημένοι στα τουρκικά εδάφη, και των Ελλήνων υπηκόων, μουσουλμανικού θρησκεύματος, που είναι εγκατεστημένοι στα ελληνικά εάφη.
Τα πρόσωπα αυτά δεν θα μπορούν να έρχονται για να εγκατασταθούν εκ νέου στην Τουρκία ή αντίστοιχα στην Ελλάδα, χωρίς την άδεια της Τουρκικής Κυβέρνησης ή αντίστοιχα της Ελληνικής Κυβέρνησης.
ΑΡΘΡΟ 2
Δεν θα συμπεριληφθούν στην προβλεπόμενη από το πρώτο άρθρο ανταλλαγή:
Α) οι Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης.
Β) οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης.
Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης θεωρούνται όλοι οι Έλληνες οι εγκατεστημένοι ήδη πριν από την 30η Οκτωβρίου 1918 στην περιφέρεια της Νομαρχίας Κωνσταντινούπολης, όπως αυτή καθορίζεται από το νόμο του 1912.
Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης θεωρούνται όλοι οι Μουσουλμάνοι οι εγκατεστημένοι στην περιοχή ανατολικά της μεθορίου γραμμής που καθορίστηκε το 1913 με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου.
ΑΡΘΡΟ 3
Οι Έλληνες και οι Μουσουλμάνοι, που εγκατέλειψαν ήδη από την 18ης Οκτωβρίου 1912 τα εδάφη, στα οποία οι Έλληνες και Τούρκοι κάτοικοι θα ανταλλαγούν αμοιβαία, θα θεωρηθούν ότι συμπεριλαμβάνονται στην ανταλλαγή που προβλέπεται από το άρθρο 1.
Η έκφραση «μετανάστης» στην παρούσα Σύμβαση περιλαμβάνει όλα τα φυσικά και νομικά πρόσωπα, που θα μεταναστεύσουν ή έχουν μεταναστεύσει από τη 18η Οκτωβρίου 1912.
ΑΡΘΡΟ 4
Όλοι οι ικανοί αρσενικοί (hommes valides) που ανήκουν στον ελληνικό πληθυσμό, των οποίων οι οικογένειες εγκατέλειψαν ήδη το τουρκικό έδαφος, που είναι τώρα κρατούμενοι στην Τουρκία, θα αποτελέσουν το πρώτο τμήμα των Ελλήνων που θα σταλούν στην Ελλάδα σύμφωνα με την παρούσα Σύμβαση.
ΑΡΘΡΟ 5
Με την επιφύλαξη των διατάξεων των άρθρων 9 και 10 της παρούσας Σύμβασης, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και οι απαιτήσεις των Ελλήνων της Τουρκίας ή των Μουσουλμάνων της Ελλάδας, δεν θα θιγούν καθόλου από τις συνέπειες της ανταλλαγής που θα προκύψει από την παρούσα Σύμβαση.
ΑΡΘΡΟ 6
Κανένα εμπόδιο δεν πρέπει να παρεμβληθεί, για οποιαδήποτε αιτία, κατά την αναχώρηση προσώπων που ανήκουν στους πληθυσμούς, οι οποίοι ανταλλάσσονται. Σε περίπτωση τελεσίδικης καταδίκης σε επανορθωτική ποινή και στην περίπτωση μη οριστικής καταδίκης ή ποινικής δίωξης κατά μετανάστη, ο τελευταίος θα παραδοθεί από τις αρχές της χώρας που τον διώκει στις αρχές της χώρας, στην οποία μεταβαίνει, προκειμένου να εκτίσει την ποινή του ή να δικαστεί.
ΑΡΘΡΟ 7
Οι μετανάστες θα αποβάλουν την ιθαγένεια της χώρας που εγκαταλείπουν και θα αποκτήσουν την ιθαγένεια της χώρας προς την οποία κατευθύνονται, αμέσως με την άφιξή τους στο έδαφός της.
Οι μετανάστες, που έχουν εγκαταλείψει ήδη τη μία ή την άλλη από τις δύο χώρες και δεν έχουν αποκτήσει ακόμα τη νέα υπηκοότητα, θα αποκτήσουν την υπηκοότητα κατά τη χρονολογία της υπογραφής της παρούσας Σύμβασης.
ΧV. ΠΡΩΤΟΚΟΛΟ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΑΤΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΙΜΒΡΟΥ ΚΑΙ ΤΕΝΕΔΟΥ, ΠΟΥ ΥΠΟΓΡΑΦΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΊΑ, ΤΗ ΓΑΛΛΙΑ, ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ, ΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ, ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ
- Το έδαφος που βρίσκεται μεταξύ του Έβρου και της τουρκο-ελληνικής μεθορίου, που περιγράφεται στο άρθρο 2 εδ. 2 της Συνθήκης Ειρήνης με σημερινή χρονολογία, το οποίο θα αποδοθεί στην Τουρκία, θα παραδοθεί στις τουρκικές αρχές το αργότερο την 15η Σεπτεμβρίου 1923, υπό τον όρο η επικύρωση της Συνθήκης από την Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας θα έχει κοινοποιηθεί μέχρι αυτή την ημερομηνία στην Ελληνική Κυβέρνηση, με μέριμνα των Ύπατων Αρμοστών των Συμμάχων στην Κωνσταντινούπολη. Αν η κοινοποίηση αυτή δεν γίνει μέχρι εκείνη τη χρονολογία, η παράδοση του προαναφερόμενου εδάφους θα γίνει μέσα σε διάστημα 15 ημερών από την κοινοποίησή της.
- Η μη τυχόν αποπεράτωση της οροθέτησης που προβλέπεται στο άρθρο 5 της Συνθήκης Ειρήνης δεν μπορεί να επιβραδύνει την παράδοση στις τουρκικές αρχές του εδάφους που αναφέρεται παραπάνω. Σε αυτή την περίπτωση, η Ελληνική και η Τουρκική Κυβέρνηση θα προβούν σε προσωρινή διαχάραξη της γραμμής επί του εδάφους, η οποία περιγράφεται στο άρθρο 2 εδ. 2 της Συνθήκης Ειρήνης. Η προσωρινή αυτή διαχάραξη θα είναι σεβαστή και από τα δύο μέρη μέχρι την αποπεράτωση των έργων της επιτροπής, η οποία προβλέπεται από το άρθρο 5 της παρούσας Συνθήκης.
- Οι Έλληνες κάτοικοι του Καραγάτς θα υπαχθούν στην ανταλλαγή των πληθυσμών που ορίζεται από τη Σύμβαση που υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας την 30η Ιανουαρίου 1923, θα επωφεληθούν αυτοί από τις διατάξεις της προαναφερόμενης Σύμβασης, όμως δεν μπορούν να εξαναγκαστούν σε μετανάστευση πριν την παρέλευση έξι μηνών από της αποκατάστασης της ειρήνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
- Η αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων και αρχών από τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο θα συντελεστεί αμέσως όταν η με σημερινή ημερομηνία Συνθήκη Ειρήνης επικυρωθεί από την Ελληνική και την Τουρκική Κυβέρνηση. Αμέσως μετά τη αποχώρηση, θα εφαρμοστούν από την Τουρκική Κυβέρνηση οι διατάξεις του άρθρου 14 της αναφερόμενης Συνθήκης.
- Κανένας κάτοικος του εδάφους που μνημονεύεται στην 1η παράγραφο του παρόντος Πρωτοκόλλου, αλλά και επίσης κανένας κάτοικοις των νησιών που αναφέρονται στην παράγραφο 4, δεν μπορεί να ενοχληθεί ή να κακοποιηθεί στην Τουρκία, με οποιαδήποτε πρόφαση, λόγω της στρατιωτικής ή πολιτικής διαγωγής του ή εξαιτίας της βοήθειας που είχε τυχόν παράσχει σε κάποια ξένη Δύναμη, η οποία υπογράφει την με σημερινή ημερομηνία Συνθήξη, ή προς τους υπηκόους της.
Πλήρης και τέλεια αμνηστία παρέχεται σε όλους τους κατοίκους των εδαφών και νησιών που αναφέρονται στο προηγούμενο εδάφιο για όλα τα μέχρι σήμερα πολιτικά ή κοινού δικαίου κακουργήματα και πλημμελήματα που διέπραξαν.
Σχόλια