Η Ευρώπη είναι η τελευταία επιτρεπόμενη ιδεολογία. Για την ακρίβεια έγινε ιδεολογία από κάποιους από τους πιο κραυγαλέους προπαγανδιστές της. Βέβαια η ήπειρος καμία ευθύνη δεν φέρει για αυτό, και οφείλουμε να την προστατεύσουμε από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της.

Πρώτον και βασικότερο υπάρχει η παλαιά Ευρώπη, που είναι ένα εξαιρετικά λεπτεπίλεπτο οικοδόμημα: από την μια έχει σμιλευτεί μέσα στα χρόνια και από την άλλη είναι τόσο εύθραυστη -κι αυτό καταμεσής στην κρίση.
Στην δεύτερη Ευρώπη, την λεγόμενη Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) η ήπειρος βρήκε ένα πλαίσιο που να χωράει και το παρελθόν και το μέλλον της, αλλά αυτό το πλαίσιο ανακαινίζεται όλη την ώρα. Η κρίση το άλλαξε και αυτή με τη σειρά της και μάλιστα λίγο περισσότερο του συνήθους μετά τις αλλεπάλληλες συνόδους της κρίσης των Βρυξελλών. Και τώρα ήρθε η ώρα οι προσωρινές σκαλωσιές να αντικατασταθούν από ένα νέο μόνιμο οικοδόμημα. Το πώς ακριβώς θα μοιάζει αυτό, ως συνήθως στην Ευρώπη, είναι αντικείμενο (μακράς) συζήτησης. Ως εδώ, καλά. Αλλά η ΕΕ είναι κι άλλα πράγματα. Για πολλούς λειτουργεί σαν μπαμπούλας: για όσους φοβούνται την παγκοσμιοποίηση ή δεν έχουν όρεξη να δίνουν λεφτά σε άλλες χώρες ή περιοχές από την δική τους, ή για τα μέλη ενός εσωτερικού κύκλου λύσσας που έχουν επιλέξει να μισούν την ΕΕ.
Αλλά υπάρχει και μια τρίτη Ευρώπη: η Ευρώπη των οραματιστών. Υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν διαρκώς περισσότερη Ευρώπη όσο πιο γρήγορα γίνεται. Για αυτούς, η ΕΕ είναι σαν κοσμοθεωρία. Έχουν καταστήσει ιδεολογία τους την ενοποίηση της Ευρώπης.

Σε αντίθεση με τους αντιευρωπαϊστές λαϊκιστές τύπου Ουμπέρτο Μπόσι (Umberto Bossi) στην Ιταλία, Γκέερτ Βίλντερς (Geert Wilders) στην Ολλανδία ή των «αληθινών Φιλανδών», οι ευρω-ευφορικοί δεν ανήκουν επ' ουδενί στο περιθώριο. Βρίσκονται στο κέντρο των πολιτικών τους συστημάτων και εν πολλοίς διαμορφώνουν τον δημόσιο διάλογο, ενώ πολλοί πολιτικοί, σαν τον πρόεδρο της ευρωομάδας Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ (Jean-Claude Juncker) ή τον Γερμανό υπουργό οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε (Wolfgang Schäuble) αντηχούν (σε ηπιότερη μορφή) την επιχειρηματολογία τους. Συχνά οι ιδεοληψίες τους ξεστρατίζουν την συζήτηση και στις χειρότερες εκδοχές τους εξοπλίζουν τους λαϊκιστές της δεξιάς με πολύτιμα πολεμοφόδια.

Ένα «μεγάλο άλμα προς τα εμπρός»

Επικεφαλής αυτών των ευρω-ευφορικών είναι διακεκριμένοι διανοούμενοι σαν τον Ούλριχ Μπεκ (Ulrich Beck), τον Αυστριακό συγγραφέα Ρόμπερτ Μένας (Robert Menasse) και τον Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ (Daniel Cohn-Bendit). Στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τους εθνικιστικούς δαίμονες του παρελθόντος χάρη στην πλήρη ευρωπαϊκή ενοποίηση, οδηγήθηκαν κατ' ευθείαν στο... παρελθόν που προσπαθούσαν να αποφύγουν, κι αναμασούν τις ιδεοληψίες και τους κομπασμούς της εποχής των γεννήσεων των εθνών-κρατών.

Στα μανιφέστα τους υπέρ της Ευρώπης πασχίζουν να χρωματίσουν την σημερινή Ευρώπη με όσο πιο σκοτεινά χρώματα γίνεται και παράλληλα ψιθυρίζουν πως τα πράγματα θα γίνουν πολύ-πολύ χειρότερα αν δεν ξεκινήσει αμέσως η ευρωπαϊκή ενοποίηση. Κραδαίνουν πάνω από τα κεφάλια μας την δαμόκλειο σπάθη της ιστορίας, διαβεβαιώνοντάς μας πως «η κληρονομιά της υπερδισχιλιετούς ιστορίας του πολιτισμού μας» θα εξαλειφθεί ώσπου να πούμε... «κίμινο».

Επιπλέον, δεν απειλείται μόνο η Ευρώπη με καταστροφή. Ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, αντιμετωπίζοντάς μια «ευρείας κλίμακας εμπορική σύρραξη και έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο».

Μα πώς γίνεται σκεπτόμενοι άνθρωποι να λένε τέτοια πράγματα; Οι ευρω-ευφορικοί επιχειρούν τούτη την στιγμή κάτι μάλλον παράδοξο: θέλουν να μετατρέψουν την χειρότερη συγκυρία για την ΕΕ σε εφαλτήριο για το μεγαλύτερο άλμα προς την ενοποίησή της. Ακριβώς επειδή τα πράγματα είναι τόσο δύσκολα, μας λένε, πρέπει να πάμε τόσο πολύ γρήγορα. Αυτό φυσικά είναι φοβερά αντιφατικό. Κάθε εχέφρων άνθρωπος θα σας πει πως αν κάτι δεν φαίνεται να λειτουργεί και τόσο σωστά, καλό είναι να το χρησιμοποιούμε με κάποια επιφύλαξη. Αλλά όποιος τολμήσει να σκεφτεί έτσι για την Ευρώπη, βρίσκεται αντιμέτωπος με την ολέθρια αποκαλυπτική μουσική που παιανίζουν άνθρωποι σαν τους Κον Μπεντίτ και Φερχόφσταντ (Verhofstadt).

Ο Καρλ Πόπερ (Karl Popper) ο μέγας φιλόσοφος του ορθολογισμού, μίλησε για τα ιδεολογήματα που δεν μπορούν να καταρριφθούν λογικά διότι εκ κατασκευής είναι αδιαπέραστα σε κάθε αμφισβήτηση. Το ίδιο συμβαίνει με τους ευρω-ευφορικούς. Σε κάθε ένσταση για την λειτουργία της ΕΕ, σε κάθε εύλογη αμφισβήτηση για το αν κινείται πράγματι προς την ορθή κατεύθυνση, οι ευρω-ευφορικοί έχουν έτοιμη την απάντηση: κάθε αδυναμία της ΕΕ οφείλεται στο ό,τι θα έπρεπε να έχουμε πολύ περισσότερη ΕΕ! Φυσικά αυτός είναι ένα τρόπος σκέψης που τον ακολουθούν άνθρωποι διανοητικά παγιδευμένοι σε ιδεοληψίες.

Αλλά «η σημερινή απελπισία είναι η ευκαιρία μας για το αύριο»· «ή τώρα ή ποτέ»· «αν όχι εμείς, ποιοι;» Την ίδια γλώσσα χρησιμοποιούσαν όλοι οι ιδεοληπτικοί ηγέτες των τελευταίων εκατό ετών. Οι δύο θερμοκέφαλοι ευρωπαϊστές πολιτικοί Κον-Μπεντίτ και Φερχόφσταντ μας οδηγούν σε έναν παράδοξο επαναστατικό δρόμο. Με έντονες κινήσεις, προσκαλούν τους φανταστικούς Ευρωπαίους συντρόφους τους στην τελική έφοδο: «μόνο οι δειλοί κοντόθωροι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων δεν μπορούν να το κατανοήσουν αυτό. Ξυπνήστε τους! Μην τους αφήνετε λεπτό ανενόχλητους!».

Το ενδιαφέρον είναι πως η δειλία της 'Ανγκελα Μέρκελ (Angela Merkel) και του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Ολάντ (François Hollande) συνίσταται στο ότι διστάζουν να προχωρήσουν στο «μεγάλο άλμα προς τα εμπρός» κυρίως διότι φοβούνται μην χάσουν στις επόμενες εκλογές. Αν αυτό όμως είναι αληθές, σημαίνει πως στην Ευρώπη δεν υπάρχει σήμερα πλειοψηφία υπέρ αυτού του «μεγάλου άλματος προς τα εμπρός», είτε διότι οι λαοί εξακολουθούν να είναι αρκετά επίφοβοι, είτε διότι οι ίδιοι οι ηγέτες δεν έχουν καμία διάθεση να κάνουν ένα άλμα στο κενό.

Ο Ρόμπερτ Μένας που είναι εκτός εαυτού και καλεί να σαρωθούν τα εθνικά κράτη, επιδίδεται επίσης σε οργίλους θεατρινισμούς: «μεσοπρόθεσμα, δεν θα χρειαστούμε καν τα εθνικά κοινοβούλια. Σε μια τέτοια Ευρώπη δεν θα είμαστε πια αναγκασμένοι να υφιστάμεθα τον παραλογισμό ενός Κάμερον (Cameron) που να μπορεί να μπλοκάρει μια κοινή ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική για να προστατέψει το πολυαγαπημένο του "Σίτι" και τις κερδοσκοπικές του αγορές, αν και δεν ανήκει καν στην ευρωπαϊκή νομισματική ενότητα».

Α, ώστε αυτή είναι η ιδέα! Ο Μένας θεωρεί πως μπορεί να φιμώσει τα συμφέροντα και τους ανθρώπους απλά στερώντας τους την θεσμική ικανότητα να εκφράζονται: τις συνελεύσεις των αιρετών τους εκπροσώπων.

Σύμπλεγμα κατωτερότητας

Ακόμα και η νοοτροπία της αντιμεταρρύθμισης μοιάζει να νεκρανασταίνεται σε αυτή την φιλοευρωπαϊκή ιδεολογία. Όπως στις μέρες της δημοκρατίας της Βαϊμάρης όταν οι σοσιαλδημοκράτες κατηγορούνταν από τους κομμουνιστές για ρεφορμισμό, οι Κον-Μπεντίτ και Φερχόφσταντ καλούν τις ευρωπαϊκές επαναστατικές μάζες να μην επιτρέψουν ποτέ το σύστημα να τις αποκοιμίσει: «χρειαζόμαστε ριζικές αλλαγές. Μια πραγματική επανάσταση... Απορρίψτε την αργοπορία των μεταρρυθμίσεων!»

Το επιχείρημα πως μόνο μια ενωμένη Ευρώπη μπορεί να συνεχίσει να είναι υπολογίσιμη στα κέντρα αποφάσεων ενός μεταβαλλόμενου κόσμου όπου η ισχύς βρίσκεται στα χέρια των ΗΠΑ, της Ινδίας, της Βραζιλίας, της Ρωσίας και της Κίνας, ασφαλώς είναι βάσιμο. Από την άποψη αυτή, η πρόταση για ευρωπαϊκή ενοποίηση βασίζεται σε ένα ψυχρό πολιτικό κριτήριο, που αφήνει στο στόμα μια γεύση πρώιμου εθνικισμού. Η Ευρώπη δικαιούται πράγματι να διεκδικήσει μια θέση στον ήλιο, αλλά δεν είναι ανάγκη να φέρει τον κόσμο τούμπα για να το πετύχει αυτό. Στο κάτω-κάτω τα ευρωπαϊκά κράτη που καλούνται να απαντήσουν στις μελλοντικές προκλήσεις είναι ως επί το πλείστον έθνη-κράτη.

Το ζήτημα του αν θα συνεχίσουν ή όχι να υπάρχουν ως έθνη-κράτη δεν τίθεται καν, παρά το μέγεθος ή τη θέση τους στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Φαίνεται πάντως πως το ευρωπαϊκό έθνος-κράτος σχεδόν δαιμονίζει τους ευρω-ευφορικούς, αν και πολλοί άλλοι στον κόσμο το θαυμάζουν. Κι αυτό το σύμπλεγμα κατωτερότητας συνοδεύεται -για μια ακόμα φορά όπως στις μέρες του εν γενέσει εθνικισμού- από μια δόση μεγαλομανίας.

Αν η Ευρώπη δεν ενωθεί, μας απειλούν, θα έχουμε την αναζωπύρωση παγκοσμίων πολέμων. Χωρίς ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος, ισχυρίζονται οι «πράσινοι» δεν θα κατορθώσουμε να ανακόψουμε τις καταστροφικές κλιματικές αλλαγές. Δεν είναι καλύτερα να αποφασίσουμε πως στην Ευρώπη ο καθένας θα επιλέξει τον δρόμο του και μετά θα δούμε;

Πόσο περίεργο είναι να βλέπουμε ανθρώπους, που επιπλέον θεωρούν εαυτόν πολιτικά ευαίσθητο, να υποκύπτουν για μια ακόμα φορά σε τέτοιες ιδεοληψίες, και μάλιστα επιλέγοντας από όλα τα πράγματα την Ευρώπη, την φτωχή γηραιά μας ήπειρο που μετά από όλα τα δεινά που κατάφερε η ίδια στον εαυτό της έχει γίνει ευλόγως επιφυλακτική!

Στην Ευρώπη ο καθένας μπορεί να μιλάει για το οτιδήποτε, ακόμα και για τις πιο ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά όχι σε αυτόν τον τόνο. Κόφτε το!

Ο Bernd Ulrich είναι πολιτικός συντάκτης της γερμανικής εφημερίδας «ντι τσάιτ»