Το χρέος τροχοπέδη στην ανάπτυξη

Στην ταινία A Few Good Men, ο συνταγματάρχης Nathan Jessup (Jack Nicholson), φωνάζει μέσα στο στρατοδικείο: «Δεν μπορείς να αντέξεις την αλήθεια!» Σήμερα, πολιτικοί και διαμορφωτές πολιτικής δεν φαίνεται να μην μπορούν και αυτοί να αντέξουν την αλήθεια - την προοπτική δηλαδή μιας μικρής ή καθόλου οικονομικής ανάπτυξης για μια παρατεταμένη περίοδο. Αρνούνται να αναγνωρίσουν ότι η επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική μπορεί να προσφέρει μόνο προσωρινή ανακούφιση, αλλά δεν μπορούν τελικά να αποκαταστήσουν την υγεία της πραγματικής οικονομίας.

Η πρόσφατη οικονομική ανάπτυξη στις ΗΠΑ προήλθε από τη χρηματιστικοποίηση της οικονομίας, κυρίως μέσω της χρήσης του χρέους για τη δημιουργία ζήτησης. Επίσης, βασίστηκε στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος και στην υποτίμηση των μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων, όπως το πετρέλαιο και το νερό.

Το χρέος επιτρέπει στην κοινωνία να δανειστεί από το μέλλον. Επιταχύνει την κατανάλωση και τις δαπάνες επενδύσεων, αφού το δανεικό χρήμα χρησιμοποιείται για να αγοράσει κάτι σήμερα με αντάλλαγμα την υπόσχεση να ξεπληρώσει το δάνειο στο μέλλον. Σε μέτριες δόσεις, το χρέος με γνώμονα την κατανάλωση ή την επένδυση είναι ένα αποτελεσματικό μέσο για τη δημιουργία οικονομικής ανάπτυξης.

Μεταξύ του 2001 και του 2008, ο δανεισμός έναντι της αυξανόμενης αξίας των κατοικιών συνέβαλαν περίπου στο μισό της οικονομικής ανάπτυξης στις ΗΠΑ. Αλλά απαιτείται πλέον συνεχώς αυξανόμενος δανεισμός για τη στήριξη της ανάπτυξης. Μέχρι το 2008, απαιτούνταν $ 4 έως $ 5 χρέους για τη δημιουργία 1 δολαρίου ανάπτυξης στις ΗΠΑ, από 1 έως $ 2 δολάρια τη δεκαετία του 1950. Η Κίνα χρειάζεται τώρα $ 6 έως $ 8 πίστωσης για την παραγωγή 1 δολαρίου ανάπτυξης. Μια αύξηση περίπου $ 1 έως $ 2 από ότι πριν από 15-20 χρόνια.

Το παγκόσμιο εμπόριο χτίστηκε σε ένα οικονομικό μοντέλο, που δημιουργεί μη βιώσιμες ανισορροπίες. Οι πωλητές των αγαθών και των υπηρεσιών, όπως η Κίνα, η Ιαπωνία και η Γερμανία, χρηματοδοτούσαν αγορές μέσω δανεισμού συναλλαγματικών αποθεμάτων σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και οι πλέον προβληματικές οικονομίες της νότιας Ευρώπης.

Το χρέος έγινε μηχανισμός για την απόκρυψη ανισοτήτων στην κατανομή του πλούτου σε πολλές κοινωνίες. Η αυξημένη διαθεσιμότητα πιστώσεων επέτρεψαν χαμηλότερες εισοδηματικές ομάδες να δανείζονται και να ξοδεύουν, ενθαρρύνοντας φούσκες, προκειμένου να λυθεί το υποκείμενο πρόβλημα της στασιμότητας των πραγματικών εισοδημάτων.

Με τα επίπεδα χρέους πλέον πολύ υψηλά, ο κρατικός, χρηματοπιστωτικός και ιδιωτικός τομέας που αναγκάζονται να μειώσουν τη μόχλευση ταυτόχρονα. Η ικανότητα να παράγουν υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης μέσω της αύξησης του δανεισμού για τη χρηματοδότηση καταναλωτικών ή επενδυτικών δραστηριοτήτων είναι πια αμφισβητήσιμη.

Οι παραδοσιακοί βιώσιμοι πυλώνες της ανάπτυξης - η αύξηση του πληθυσμού, το άνοιγμα νέων αγορών, η βιομηχανική καινοτομία και η βελτίωση της παραγωγικότητας - είναι επίσης περιορισμένοι.

Περιβαλλοντικοί περιορισμοί περιορίζουν με τη σειρά τους τη δυνατότητα για μεγάλες αυξήσεις πληθυσμού. Το πεδίο για νέες αγορές είναι μικρό. Από το 1989, οι περισσότερες οικονομίες, με την εξαίρεση της Βόρειας Κορέας, έχουν ενσωματωθεί στο παγκόσμιο εμπορικό σύστημα. Τα κέρδη από την παγκοσμιοποίηση μπορεί να αντιστραφούν. Οι χώρες στρέφονται όλο και περισσότερο στην εγχώρια δραστηριότητα και τη μεγιστοποίηση του μεριδίου της περιορισμένης ζήτησης χρησιμοποιώντας αμφιλεγόμενες επιθετικές στρατηγικές, όπως η χειραγώγηση του νομίσματος, οι εμπορικοί φραγμοί και οιπεριορισμοί ροής κεφαλαίων.

Η πτώση των τιμών της ενέργειας και άλλων πόρων εν ανεπαρκεία είναι δύσκολη. Εκτός από τα όρια της προσφοράς, οι οικονομικοί παράγοντες είναι το κλειδί. Μέτρα πολιτικής – ποσοτικής χαλάρωσης και ανταγωνιστικές υποτιμήσεις νομισμάτων - οδηγούν σε αύξηση των τιμών των βασικών εμπορευμάτων. Η απώλεια εμπιστοσύνης στο αληθινό χρήμα τροφοδοτεί τη ζήτηση για πραγματικά περιουσιακά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των βασικών αγαθών, για τη διατήρηση της αγοραστικής δύναμης.

Η καινοτομία και η αύξηση της παραγωγικότητας θα βοηθήσουν, αλλά μεγάλης κλίμακας καινοτομίες στο επίπεδο της βιομηχανικής ή πληροφορικής επαναστάσης δεν φαίνονται στον ορίζοντα.

Η αύξηση της παραγωγικότητας, ιδιαίτερα η αλλαγή της παραγωγής ανά μονάδα κεφαλαίου συνδυασμένου με την εργασία, έχει επιβραδυνθεί. Έχουν επιτευχθεί ήδη τα εύκολα κέρδη παραγωγικότητας από την ανάθεσης εργασίας σε περιοχές με μειωμένο κόστος ή μειώσεις στα επίπεδα του εργατικού δυναμικού. Εκτός αυτού, πολλά νέα προϊόντα και βελτιώσεις παραγωγικότητας μείωνουν τον αριθμό των εργαζομένων που απαιτούνται. Ενώ οι δημιουργοί έχουν μεγάλα οφέλη, τα επίπεδα απασχόλησης και εισοδήματος δεν ενισχύονται σημαντικά, περιορίζοντας το όφελος για την ευρύτερη οικονομία. Δεδομένου ότι η κατανάλωση αποτελεί το 60-70 τοις εκατό της οικονομικής δραστηριότητας στις ανεπτυγμένες οικονομίες, αυτό περιορίζει τις επιπτώσεις στην ανάπτυξη.

Η κληρονομιά των υφιστάμενων υψηλών επιπέδων χρέους θα περιορίσει την οικονομική δραστηριότητα. Ένα μεγάλο μέρος των σημερινών εσόδων κατευθύνεται στην εξυπηρέτηση αυτών των δανείων, τον περιορισμό της κατανάλωσης και των επενδύσεων. Τελικά, ο ευκολότερος δρόμος προς την ανάπτυξη είναι η διαγραφή του χρέους, αφαιρώντας το βάρος. Αλλά αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλειες για τους δανειστές και τους επενδυτές, μειώνοντας έτσι τον πλούτο και την κατανάλωση, τις επενδύσεις και τελικά την ανάπτυξη.

Η επιστροφή στην ισχυρή ανάπτυξη εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο της πολιτικής και οικονομικής εμπιστοσύνης. Αλλά όπως ρώτησε ο φιλόσοφος Michel de Montaigne: «Πόσα πράγματα που θεωρούνταν μέχρι χθες αντικείμενα πίστης μας φαίνονται μόνο μύθοι σήμερα;»                           www.banksnews.g