Το ασυγχώρητο χρέος...

Όταν ο Cipriano Castro, ένα τρομακτικός μουστακαλής από τις Άνδεις, κατέλαβε την εξουσία στη Βενεζουέλα το 1899 και δήλωσε στάση πληρωμών για τα εξωτερικά χρέη της κυβέρνησης, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις ήξεραν πώς να αντιδράσουν: έστειλαν πολεμικά πλοία, τα οποία βομβάρδισαν και απέκλεισαν τη χώρα έως ότου επιτευχθεί ένας συμβιβασμός.

Η επιβολή των δικαιωμάτων των πιστωτών σε κρατικές αναδιαρθρώσεις χρέους έχει γίνει λιγότερο βίαιη. Τα πολεμικά πλοία έγιναν πλέον ένα απαράδεκτο μέσο συλλογής χρεών. Για το μεγαλύτερο μέρος του περασμένου αιώνα, οι κυβερνήσεις είχαν σε μεγάλο βαθμό οδηγηθεί σε μια μορφή χρεκοπίας κατά καιρούς με ένα βαθμό ατιμωρησίας, αν και όχι χωρίς πόνο.

Ωστόσο, μια απόφαση την περασμένη εβδομάδα από δικαστήριο της Νέας Υόρκης θα μπορούσε να ωθήσει το εκκρεμές προς τη μεριά των πιστωτών. Παρά το γεγονός ότι η υπόθεση μάλλον θα καταλήξει στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, η απόφαση διαβρώνει δυνητικά την ικανότητα των χωρών να απορρίπτουν πιστωτές - και θα μπορούσε να ενθαρρύνει τα αμοιβαία κεφάλαια υψηλού κινδύνου, που είναι γνωστά για τις επιθετικές τακτικές τους, να μηνύουν απείθαρχες κυβερνήσεις.

Η εν λόγω υπόθεση είναι μια μακροχρόνια νομική μάχη μεταξύ της Αργεντινής και πολλών από τα λεγόμενα ληστρικά αμοιβαία κεφάλαια που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν με το 93 τοις εκατό των πιστωτών που συμφώνησαν με την αναδιάρθρωση που ακολούθησε την χρεοκοπία της χώρας το 2001. Τα δικαστήρια των ΗΠΑ κατέληξαν με απροσδόκητα σκληρό τρόπο κατά της Αργεντινής, προκαλώντας κλυδωνισμούς στις αγορές και οδηγώντας διαχειριστές κεφαλαίων, δικηγόρους και αναλυτές σε φρενίτιδα.

«Αυτό θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει την έννοια του δημόσιου χρέους», λέει ο Hans Humes της Greylock Capital Management, που ειδικεύεται στις αναδυόμενες αγορές. Ο κ. Humes συν-προήδρευσε της επιτροπής των ομολογιούχων της Αργεντινής και κάθισε στην επιτροπή πιστωτών στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της αναδιάρθρωσης του τρέχοντος έτους.

«Τα δικαιώματα των πιστωτών έχουν απογυμνωθεί μεθοδικά τα τελευταία χρόνια, αλλά αυτό μπορεί να μας φέρει πίσω», λέει. Η Elliott Associates, ο κύριος ενάγων των hedge funds, διοικείται από τον Paul Singer, δισεκατομμυριούχο από τις ΗΠΑ, έχει κάνει την απόσπαση κεφαλαίων από χώρες σε στάση πληρωμών το σήμα κατατεθέν της. Η Elliott αναμφισβήτητα κέρδισε την υπόθεση της Αργεντινής μέσω ερμηνείας μιας λατινικής φράσης: pari passu. Αυτό σημαίνει «επί ίσοις όροις» ή «σε ίση βήμα» και είναι μια σεβάσμια νομική ρήτρα σε ομόλογα και δάνεια.

Στις εταιρικές πτωχεύσεις, οι pari passu πιστωτές κατατάσσονται ισότιμα στην ουρά όταν οι εταιρείες διαλύονται, τα περιουσιακά στοιχεία τους πωλούνται και το αντίτιμο καταβάλεται στους δανειστές. Παρά το γεγονός ότι οι χώρες δεν οδηγούνται πραγματικά σε πτώχευση, η ρήτρα από καιρό εμφανίζεται σε κρατικά ομόλογα και δάνεια, ακόμη κι αν οι δικηγόροι διαφωνούν με το νόημα και τη σημασία της ρήτρας, λέει ο Mitu Gulati, καθηγητής νομικής στο Πανεπιστήμιο Duke και πρώην δικηγόρος στους Cleary Gottlieb, δικηγόρους της Αργεντινής.

Elliott και Aurelius Capital, ο συν-ενάγων, που ιδρύθηκε από έναν πρώην trader της Elliott, υποστήριξαν με επιτυχία ότι η pari passu ρήτρα σε ανεξόφλητα ομόλογα τους σήμαινε ότι η Αργεντινή δεν μπορούσε να συνεχίσει να τους αγνοεί, ενώ πλήρωνε τους κατόχους που δέχτηκαν την αναδιάρθρωση του χρέους της.

Αλλά ο δικαστής Thomas Griesa προχώρησε πέρα από την απόφαση υπέρ των hedge funds.  Οι δικηγόροι λένε ότι άνοιξε νέους δρόμους στον τρόπο με τον οποίο ο όρος μπορεί να ερμηνευθεί, και στον βαθμό που οι πιστωτές μπορούν να διεκδικήσουν αποκατάσταση των δικαιωμάτων τους έναντι  χωρών που κηρύσσουν στάση πληρωμών.

Οι δανειστές μπορούν να κερδίσουν νομικές υποθέσεις κατά των χωρών, αλλά το να λάβουν αποζημίωση είναι πιο περίπλοκο. Τα περισσότερα δημόσια περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό προστατεύεται από ασυλία. Οι ενάγοντες συνήθως προσπαθούν να δημιουργήσουν νομικές ενοχλήσεις που οι χώρες αναγκάζονται τελικά να τους καταβάλουν τα ποσά.

Αλλά αυτή η στρατηγική αναμονής εξαρτάται από την υπομονή και την οικονομική ευρωστία των παικτών. Η Αργεντινή, για παράδειγμα, σε μεγάλο βαθμό έχει αγνοήσει τους πιστωτές της για σχεδόν μια δεκαετία. Η Elliott έχει αποδειχθεί επίμονος αντίπαλος, και κατέσχεσε ακόμα και ένα εκπαιδευτικό πλοίο την Αργεντινής, τον Οκτώβριο, όταν προσέδεσε στην Γκάνα. Όμως, παρά την ισχυρή της θέληση, η Elliot δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να λάβει ούτε ένα πέσο από το Μπουένος Άιρες.

Αντίθετα, ο δικαστής Griesa έχει στηρίξει την απόφασή του περαιτέρω και με ένα αιχμηρό όρο που μπορεί να ενισχύσει τα hedge funds στην αναμέτρηση τους με την Αργεντινή. Η διαταγή απαγορεύει σε τρίτους την «αυτουργία και τη συνέργεια» σε κάθε μορφή παράβαση της εντολής του.

Αυτό στόχευε κατά κύριο λόγο στην Bank of New York Mellon, που έχει αναλάβει τις πληρωμές της Αργεντινής στους πιστωτές  της. Αν δεν παρέμβει το εφετείο, η Αργεντινή πρέπει να πληρώσει στην Elliott και τους άλλους ενάγοντες περισσότερα από $ 1,3 δισ. μέχρι τις 15 Δεκεμβρίου – η BNY Mellon θα παραβιάσει την εντολή, εάν μεταφέρει τακτικές πληρωμές προς τους δανειστές της Αργεντινής κατά την ίδια ημερομηνία.

Η BNY Mellon είναι απίθανο να αψηφήσει το δικαστήριο, έτσι αυτό σημαίνει ουσιαστικά ότι αν η Αργεντινή πληρώσει τα ληστρικά αμοιβαία κεφάλαια θα μπορούσε να αθετήσει τα διεθνή χρέη της για μια ακόμη φορά. Οι δικηγόροι λένε ότι ο δικαστής Griesa δεν αφήνει πολλά περιθώρια για προσφυγή, αν και η Αργεντινή και οι κάτοχοι των ομολόγων της έχουν ήδη καταθέσει προσφυγές έκτακτης ανάγκης. Το ίδιο ισχύει και για μέλη του συστήματος πληρωμών – το λεγόμενο κυκλοφορικό σύστημα της οικονομίας - συμπεριλαμβανομένων και οργανισμών όπως το Euroclear.

Αυτό έχει εκτεταμένες συνέπειες, λέει η Anna Gelpern, καθηγητής νομικής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Georgetown και, παλαιότερα, του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ και των Cleary Gottlieb.

Σε μια παρόμοια περίπτωση, το 2004, η New York Federal Reserve υποστήριξε ότι οι μέθοδοι των hedge funds «εκπροσωπούν την τρομοκρατία των πληρωμών και των συστημάτων διακανονισμού ». Το Euroclear λέει ότι παρακολουθεί την υπόθεση «στενά», αλλά «δεν προτίθεται να παραβιάσει την εντολή του δικαστηρίου των ΗΠΑ».

Οι 'αναδιαρθρωμένοι' ομολογιούχοι της Αργεντινής αντέδρασαν με οργή, και έχουν προσλάβει τον David Boies, τον γνωστό δικηγόρο ο οποίος εκπροσώπησε τον Αλ Γκορ στο Ανώτατο Δικαστήριο για τις αποφάσεις των  προεδρικών εκλογών του 2000. Κατά περίεργη σύμπτωση, ο δικηγόρος της Elliott είναι ο Ted Olson, ο πρώην δικηγόρος ο οποίος εκπροσώπησε τον Τζορτζ Μπους στην περίπτωση εκείνη.

Με σκοπό να αποτρέψουν την εντολή, οι δικηγόροι των ομολογιούχων επέδωσαν «μνησικακία» στο δικαστή Griesa εναντίον της Αργεντινής και υποστήριξαν ότι όλο αυτό θα μπορούσε να βλάψει τις εξωτερικές σχέσεις.

Ο Whitney Debevoise, συνεργάτης στην Arnold & Porter και πρώην εκτελεστικός διευθυντής των ΗΠΑ στην Παγκόσμια Τράπεζα, υποστηρίζει ότι αυτή η ερμηνεία του δικαστηρίου του όρου pari passu θα μπορούσε να οδηγήσει σε προκλήσεις όσον αφορά την ειδική θέση που απολαμβάνουν οι πολυεθνικοί οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε περιπτώσεις αναδιαρθρώσης χρέους.

Αυτή η «αρχαιότητα» είναι μια μακροχρόνια συνήθεια που δεν έχει ποτέ δοκιμαστεί. Πράγματι, ακόμη και η Elliott δήλωσε ότι «ποτέ οι εμπορικοί πιστωτές δεν ήταν ούτε μπορούσαν να είναι επί ίσοις όροις με τους πολυεθνικούς οργανισμούς».

Ο Thomas Laryea, συνεργάτης στο δικηγορικό γραφείο SNR Denton, και πρώην βοηθός γενικός σύμβουλος του ΔΝΤ, υποστηρίζει ότι η προστασία του επίσημου κλάδου δεν αλλάζει από το επιχείρημα pari passu, και λέει ότι «το δικαστήριο προσπάθησε να αποφευχθεί μια μεγαλύτερη διαμάχη» .

Η διατύπωση των pari passu ρητρών διαφέρει από σύμβαση σε σύμβαση. Τα ομόλογα της Αργεντινής υπόσχονταν ίση αμοιβή, όχι μόνο ίση κατάταξη. Αυτό σαφώς παραβιάζεται από τη νομοθεσία της Αργεντινής, που στην ουσία απαγορεύει τις πληρωμές σε όσους αρνούνται την αναδιάρθρωση. Παρά το γεγονός ότι το δικαστήριο δεν βάσισε τις αποφάσεις του στο νόμο αυτό, η παραβίαση έγινε πολύ πιο εμφανής. Οι δικηγόροι λένε ότι άλλες pari passu περιπτώσεις μπορεί να είναι πιο δύσκολο να υποστηριχθούν.

Το πείσμα της Αργεντινής την καθιστά ως μια ακραία περίπτωση στην ιστορία των κρατικών αναδιαρθρώσεων. Οι περισσότερες χώρες αργά ή γρήγορα θα εξοφλήσουν τους 'αντιφρονούντες' πιστωτές και οι αναδιαρθρώσεις πάνε σχετικά ομαλά, παρά την παρουσία των αρπακτικών, λέει ο Charles Blitzer, πρώην αξιωματούχος του ΔΝΤ. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, αναδιάρθωσε τα μεγαλύτερα τοπικά χρέη της, αλλά επέλεξε να καταβάλει τα διεθνή ομόλογα στο σύνολό τους για να αποφευχθεί η δαπανηρή και αποσταθεροποιητική δικαστική διαμάχη που θα ακολουθούσε.

Τα δικαστήρια των ΗΠΑ προβάλουν επίσης το επιχείρημα ότι η ευρεία ερμηνεία του pari passu δεν θα είναι επιζήμια για τις μελλοντικές αναδιαρθρώσεις , επισημαίνοντας ότι από το 2005 η συντριπτική πλειοψηφία της νομολογίας της Νέας Υόρκης περί ομολόγων έχει συμπεριλάβει ρήτρες συλλογικής δράσης. Αυτές επιτρέπουν μια ορισμένη πλειοψηφία των ομολογιούχων να αναγκάσει σε όσους αντιστέκονται να συμμετάσχουν σε μια συμφωνημένη διευθέτηση.

Πάνω απ 'όλα, η ιστορία με την Αργεντινή δεν έχει τελειώσει. Το εφετείο δεν έχει ακόμη αποφανθεί αν τρίτοι και πληρωμές ομολογιούχων μπορούν να στρατολογηθούν βίαια από το δικαστή Griesa για να ασκηθεί πίεση στην Αργεντινή.

Η Αργεντινή έχει δεσμευτεί να ασκήσει έφεση μέχρι και στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, εάν είναι απαραίτητο. Οι περισσότεροι ειδικοί σε θέματα κρατικής  αναδιάρθρωσης συμφωνούν ότι η υπόθεση θα έχει αναπόφευκτα επιπτώσεις.

Οι ρήτρες συλλογικής δράσης, για παράδειγμα, δεν είναι πανάκεια, διότι σε μεγάλο βαθμό ισχύουν μόνο για μεμονωμένα ομόλογα και όχι για το συνολικό βάρος του χρέους μιας χώρας.

Η Anne Krueger, πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος του ΔΝΤ και επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, σήμερα καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, υποστηρίζει ότι η υπόθεση «αντιπροσωπεύει σαφώς μια διάβρωση της ασυλίας», που θα αποθρασύνει τα ληστρικά αμοιβαία κεφάλαια στο μέλλον.

Κάθε κυβέρνηση την οποία αφορούν οι επιπτώσεις της υπόθεσης μπορεί να τροποποιήσει ή να αφαιρέσει τις pari passu ρήτρες στο μέλλον ή να αποφύγει τη συνολική δικαιοδοσία της Νέας Υόρκης - ίσως υπέρ του Λονδίνου, όπου τα δικαστήρια θα μπορούσαν να επιλέξουν να αγνοήσουν το δικαστικό προηγούμενο των ΗΠΑ.

Μια παρενέργεια μπορεί να είναι η ενθάρρυνση των hedge funds. Όμως, παρά την κριτική εναντίον τους, οι ειδικοί επί το πλείστον συμφωνούν ότι τα προβλήματα που προκαλούν υπερκαλύπτονται από τα οφέλη που αποφέρουν: εταιρείες όπως η Elliott είναι οι «κακοί μπάτσοι» των αγορών κρατικών ομολόγων.

«Αναρωτιέμαι γιατί άλλα κράτη δεν συμμαχούν εναντίον της Αργεντινής και να απαιτήσουν να σταματήσει όλο αυτό, γιατί θα τους καταστρέψει όλους», λέει ένας έμπειρος ειδικός κρατικών αναδιαρθρώσεων. «Έχω διεξάγει κρατικές αναδιαρθρώσεις για 30 χρόνια και οι χώρες γενικά έβγαιναν κερδισμένες. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει τώρα».http://www.sofokleous10.gr