Η ανισότητα σκοτώνει τον καπιταλισμό
Είναι
γενικά αποδεκτό ότι η κρίση του 2008-2009 προκλήθηκε από τον υπερβολικό
τραπεζικό δανεισμό - η αποτυχία επαρκούς ανάκαμψης πηγάζει από την
άρνηση των τραπεζών πια να δανείσουν, εξαιτίας των «σπασμένων»
ισολογισμών τους.
Οι εμπορικές τράπεζες,
με άφθονο χρήμα των κεντρικών τραπεζών, έδωσαν πίστωση σε πολλά
επενδυτικά σχέδια αμφιβόλου πορείας και η έκρηξη της χρηματοπιστωτικής
καινοτομίας (ιδιαίτερα των παράγωγων μέσων), τροφοδότησε τη φρενίτιδα
του δανεισμού.
Αυτή η πυραμίδα του
χρέους κατέρρευσε όταν η Fed σταμάτησε επιτέλους το ξεφάντωμα των
δαπανών με άνοδο στα επιτόκια. Ως αποτέλεσμα, οι τιμές των κατοικιών
κατέρρευσαν, αφήνοντας έκθετες τράπεζες (των οποίων οι υποχρεώσεις
υπερέβησαν κατά πολύ τα περιουσιακά τους στοιχεία) και καταστρεμμένους
δανειολήπτες.
Το πρόβλημα είναι τώρα
ξεκινάει μια εκ νέου εκκίνηση του τραπεζικού δανεισμού. Οι πληγωμένες
τράπεζες που δεν θέλουν να δανείζουν πρέπει κατά κάποιο τρόπο να
ξαναβρούν τον εαυτό τους. Αυτός ήταν ο σκοπός της τεράστιας διάσωσης των
τραπεζών στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, την οποία ακολουθήσαν αρκετοί γύροι
«ποσοτικής χαλάρωσης», με τις κεντρικές τράπεζες να παρέχουν με τον
τρόπο αυτό νέο χρήμα στο τραπεζικό σύστημα μέσα από μια ποικιλία
ανορθόδοξων οδών. Πολλοί αντιτίθενται στην στρατηγική αυτή, με το
επιχείρημα ότι, επειδή η κρίση προκλήθηκε από την υπερβολική πίστωση,
δεν μπορεί να ξεπεραστεί με νέο δανεισμό.
Ταυτόχρονα, τα
ρυθμιστικά καθεστώτα έχουν σκληρύνει παντού ώστε να αποτρέψουν τις
τράπεζες να θέσουν σε κίνδυνο το χρηματοπιστωτικό σύστημα και πάλι. Για
παράδειγμα, εκτός από την εντολή της για σταθερότητα των τιμών η Τράπεζα
της Αγγλίας έχει αναλάβει τη διατήρηση» «της σταθερότητας του
χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Η ανάλυση αυτή, ενώ
φαινομενικά εύλογη, εξαρτάται από την πεποίθηση ότι η παροχή των
πιστώσεων είναι απαραίτητη για την οικονομική υγεία: σε υπερβολική δόση
τη χαλάει αλλά σε πολύ μικρή την καταστρέφει.
Αλλά μπορεί κανείς να
λάβει μια άλλη θέση, ότι δηλαδή η ζήτηση για πιστώσεις, και όχι η
προσφορά, είναι η κρίσιμη οικονομική κινητήρια δύναμη. Εξάλλου, οι
τράπεζες αργά ή γρήγορα θα δανείζουν έναντι επαρκών εγγυήσεων. Και, στην
πορεία προς την κρίση, η αύξηση των τιμών των κατοικιών παρείχε τέτοιες
εγγυήσεις. Η παροχή πίστωσης, με άλλα λόγια, προέκυψε από την ζήτηση
για πίστωση.
Αυτό θέτει το ερώτημα
της προέλευσης της κρίσης υπό ένα κάπως διαφορετικό πρίσμα. Δεν ήταν
τόσο οι επιθετικοί δανειστές που ήταν απερίσκεπτοι, ή οι παραπλανημένοι
δανειολήπτες, οι οποίοι φέρουν την ευθύνη. Έτσι, τίθεται το ερώτημα:
γιατί οι άνθρωποι θέλουν να δανειστούν τόσο πολύ; Γιατί η σχέση του
χρέους των νοικοκυριών προς τα έσοδα ανέβηκαν σε πρωτοφανή ύψη στις προ
της ύφεσης μέρες;
Ας συμφωνήσουμε ότι οι
άνθρωποι είναι άπληστοι, και ότι θέλουν πάντα περισσότερα από όσα
μπορούν να αντέξουν οικονομικά. Γιατί, λοιπόν, εκδηλώθηκε αυτή η
απληστία τόσο μανιωδώς;
Για να το απαντήσουμε
αυτό, πρέπει να εξετάσουμε τι συμβαίνει με την κατανομή του εισοδήματος.
Ο κόσμος γινόταν συνεχώς πλουσιότερος, αλλά η κατανομή του εισοδήματος
στο εσωτερικό των χωρών γινόταν συνεχώς πιο άνιση. Ο μέσος όρος των
εισοδημάτων έχει μείνει στάσιμος ή ακόμη έχει σημειώσει πτώση τα
τελευταία 30 χρόνια, ενώ και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχει αυξηθεί. Αυτό
σημαίνει ότι οι πλούσιοι έχουν καρπωθεί ένα τεράστιο μερίδιο από την
αύξηση της παραγωγικότητας.
Και τι έκαναν οι
σχετικά φτωχότεροι για να συμβαδίσουν με τα νέα πρότυπα; Έκαναν ότι οι
φτωχοί έκαναν πάντα: χρεώθηκαν. Σε μια παλαιότερη εποχή, πήγαιναν στον
ενεχυροδανειστή. Τώρα είναι χρεωμένοι σε τράπεζες ή εταιρείες πιστωτικών
καρτών. Και, επειδή η φτώχεια τους ήταν μόνο σχετική και οι τιμές των
σπιτιών ανέβαιναν μπροστά, οι πιστωτές ήταν στην ευχάριστη θέση να τους
αφήσουν να βυθίζονται όλο και πιο βαθιά στο χρέος.
Φυσικά, μερικοί
ανησυχούν για την κατάρρευση του ποσοστού αποταμίευσης των νοικοκυριών,
αλλά λίγοι ανησυχούν υπερβολικά. Σε ένα από τα τελευταία άρθρα του, ο
Milton Friedman έγραψε ότι η εξοικονόμηση πήρε σήμερα τη μορφή σπιτιών.
Με λίγα λόγια, η
ανάκτηση δεν μπορεί να αφεθεί στην Fed, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ή
την Τράπεζα της Αγγλίας. Απαιτεί την ενεργό συμμετοχή της
δημοσιονομικής
πολιτικής. Η τρέχουσα κατάστασή μας δεν απαιτεί έναν δανειστή έσχατης
ανάγκης, αλλά έναν ‘ξοδευτή’ έσχατης ανάγκης, και αυτός μπορεί να είναι
μόνο οι κυβερνήσεις.
Εάν οι κυβερνήσεις, με
ήδη υψηλό επίπεδο χρέους, πιστεύουν ότι δεν μπορούν να δανειστούν πλέον
από τους πολίτες, θα πρέπει να δανειστούν από τις κεντρικές τους
τράπεζες και να ξοδέψουν τα χρήματα για δημόσια έργα και έργα υποδομής.
Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να αρχίσουν οι μεγάλες οικονομίες της
Δύσης να κινούνται και πάλι.
Σχόλια