Αν ένας βικτωριανός ιστορικός είχε τον τρόπο του, θα υπήρχε μια γιγάντια χρονοκάψουλα κάτω από το Στόουνχεντζ
Το 1877, ο ιστορικός Frederic Harrison ήθελε να θάψει μια κληρονομιά για τον 29ο αιώνα κάτω από το αρχαίο μνημείο του Ηνωμένου Βασιλείου. Περιλάμβανε ποίηση, μουσική, σκελετούς και έναν οδηγό για να είσαι Κόκνεϊ.
Τα τελευταία χρόνια, ένα φιλόδοξο σχέδιο για σκάψιμο κάτω από το Στόουνχεντζ ήταν στα χαρτιά: η υπηρεσία εθνικών αυτοκινητοδρόμων του Ηνωμένου Βασιλείου θέλει να κατασκευάσει μια οδική σήραγγα , η οποία λέει ότι θα ανακουφίσει την τοπική κυκλοφορία και θα βελτιώσει το τοπίο.
Το έργο επανέρχεται στις ειδήσεις αυτόν τον μήνα, επειδή μια επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών ανησυχεί ότι θα μπορούσε να διαταράξει τη λειτουργία του henge εάν η σήραγγα είναι πολύ μικρή. Υπό το πρίσμα αυτό, η επιτροπή θα ψηφίσει τον Ιούλιο εάν θα προστεθεί το αρχαίο μνημείο στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco σε κίνδυνο.
Ωστόσο, αυτή δεν θα ήταν η πρώτη φορά που κάποιος έκανε μια τολμηρή πρόταση να σκάψει κάτω από το Στόουνχεντζ.
Πριν από περισσότερα από 130 χρόνια, ένας Βρετανός ιστορικός ονόματι Frederic Harrison πρότεινε ότι η ανασκαφή του εδάφους κάτω από το μνημείο θα ήταν καλή ιδέα – αλλά δεν ήθελε να βάλει μια σήραγγα εκεί. πρότεινε να θάψει μια πολιτισμική χρονοκάψουλα .
Το δονκιχωτικό σχέδιό του να αφήσει κληρονομιά στους «μαθητές του 29ου αιώνα» μπορεί να μην πέτυχε, αλλά τα συγκεκριμένα αντικείμενα που ήθελε να βάλει στη χρονοκάψουλα του μπορούν να μας πουν ένα συναρπαστικό ποσό για τις ασχολίες της ηλικίας του – καθώς και τα δικά.
AlamyΟ Χάρισον ήταν Βρετανός ιστορικός και κριτικός λογοτεχνίας, γεννημένος στο Λονδίνο το 1831. Σε όλη του τη ζωή, έγραψε βιβλία με πολλά θέματα, αλλά ήταν ίσως πιο διάσημος ως «ελεύθερος στοχαστής». Αυτό ήταν το όνομα για ένα τρελό κίνημα βικτωριανών ριζοσπαστών, προοδευτικών και εικονομάχων που επιχειρηματολογούσαν ενάντια στον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και τα δόγματα, και για την αναμόρφωση των παραδοσιακών αντιλήψεων της ηθικής σε πιο κοσμικές γραμμές.
Υπό το πρίσμα της σύγχρονης επιστήμης, ο Χάρισον ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την αναθεώρηση των παλιών ιδεών της «μετά τη ζωή» – σχετικά με τις μεταθανάτιες ανταμοιβές για τις ζωντανές μας πράξεις. Έζησε επίσης σε μια εποχή που η επιστημονική συνειδητοποίηση αυξανόταν ότι το μέλλον για τη ζωή στη Γη θα μπορούσε να είναι πολύ μακρύ . Αυτό σηματοδότησε μια αλλαγή σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές, τουλάχιστον στην Ευρώπη. Στη δεκαετία του 1600, για παράδειγμα, ο Άγγλος πολυμαθής σερ Τόμας Μπράουν είχε πειστεί –όπως πολλοί– για μια επικείμενη θρησκευτική αποκάλυψη. Κοιτάζοντας πίσω στην προσπάθεια των Αρχαίων Αιγυπτίων να αφήσουν μια κληρονομιά στους επόμενους μέσω των πυραμίδων, ο Browne περιφρόνησε τα μνημεία ως παράξενα προϊόντα της αρχαίας «ματαιοδοξίας».
Αλλά καθώς η δεκαετία του 1800 μετατράπηκε στη δεκαετία του 1900, η επιστήμη – αντί για τη θρησκεία – άρχιζε να κυριαρχεί στις προσδοκίες για το πόσες χιλιετίες θα μπορούσαν να περιμένουν. Αυτό δημιούργησε την προοπτική ότι η ανθρωπότητα βρισκόταν στην πραγματικότητα στα σπάργανά της (βλ. " Τα πλάσματα της αυγής: Πώς η ραδιενέργεια ξεκλείδωσε τον βαθύ χρόνο ").
Κοιτάζοντας μπροστά σε αυτό το μακρύ μέλλον, ο Χάρισον ανησυχούσε ότι θα μπορούσαν να χαθούν πολλά για τις μελλοντικές γενιές εάν δεν διατηρούνταν. Δεν ήταν μόνος. Άλλοι, όπως ο Αμερικανός αστρονόμος Πέρσιβαλ Λόουελ, θα θρηνούσαν για την «εφήμερη» της εποχής του, σε σύγκριση με τα αιγυπτιακά ερείπια. «Χτίζουμε για τη στιγμή· έχτισαν μνημειώδη», έγραψε.
Με τους μεταγενέστερους στο μυαλό του, ο Χάρισον αποφάσισε να γράψει ένα άρθρο με τίτλο «Μια Πομπηία για τον Εικοστό Ένατο αιώνα». Ξεπηδώντας από μια πρόβλεψη ότι το Λονδίνο μπορεί μια μέρα να είναι τόσο «έρημο» όσο τα αρχαία ερείπια της σημερινής Αιγύπτου, ο Χάρισον παρακάλεσε να διατηρηθεί η εποχή του με τρόπο που κανένας δεν είχε κάνει πριν.
Σημειώνοντας ότι ήταν μια «εποχή έρευνας αρχαιολόγων» – απασχολημένος με λείψανα όπως η « Πέτρα της Ροζέτα » και κυριευμένος από ένα «πάθος να κοιτάζει προς τα πίσω» – ο Χάρισον τόλμησε το παρόν του να παραμελείται σχετικά. «Είμαστε απορροφημένοι στο να σκεφτόμαστε τους προγόνους μας», έγραψε. «Γιατί δεν σκεφτόμαστε τους απογόνους μας;» Ως εκ τούτου, έθεσε τη λύση του: να «προετοιμάσει μια Πομπηία » για να την ξεθάψουν οι μελλοντικοί ερευνητές.
Ευτυχώς, ο Χάρισον δεν ήταν κυριολεκτικός. Δεν πρότεινε τον εγκλεισμό μιας πραγματικής, ζωντανής πόλης. Αντίθετα, οραματίστηκε να κατασκευάσει μια χρονοκάψουλα στο μέγεθος ενός «μικρού μουσείου» στο οποίο θα αποθηκεύσει ένα στιγμιότυπο της Αγγλίας της βασίλισσας Βικτώριας. Αν μόνο, ονειρευόταν, οι προηγούμενες εποχές είχαν δεσμευτεί σε τέτοιες πράξεις διατήρησης: πόσο περισσότερο θα γνώριζε τώρα το παρόν για τη «βιογραφία του ανθρώπινου γένους».
Μελετώντας αυτό, και τη μέχρι τώρα τυχαία επιμέλεια της συλλογικής μνήμης της ανθρωπότητας, ο Χάρισον παρουσίασε το σχέδιό του. «Ας μην το αφήνουμε άλλο στην τύχη», δήλωσε.
Getty ImagesΛοιπόν, πρώτα πρώτα, πώς να σφραγίσετε ένα «μουσείο» με ασφάλεια από τα αδιάκριτα χέρια του παρόντος; Προφανώς, ο Χάρισον κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα έπρεπε να βρίσκεται κάπου μακριά από ανθρώπινη παρέμβαση και φυσική καταστροφή. Η προφανής απάντηση για τη μακροχρόνια αποθήκευση παραμένει η ίδια τώρα όπως και τότε: υπόγεια ταφή.
Η παρόρμηση για διατήρηση
Οι άνθρωποι πάντα νοιάζονταν για τη διατήρηση των αναμνήσεων. Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι, για παράδειγμα, συνιστούσαν να μιλάτε πάντα έχοντας κατά νου τους μεταγενέστερους. Και με τις πυραμίδες τους στόχευαν αναμφισβήτητα να αφήσουν εντυπώσεις. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν φαντάζονταν ένα μέλλον διαφορετικό από το δικό τους παρόν.
Ανησυχώντας ότι οι μελλοντικές γενιές θα ζούσαν σε έναν ριζικά διαφορετικό κόσμο, ο Χάρισον ήταν από τους πρώτους που πρότειναν τη διατήρηση του παρόντος του μέσα από μια «κάψουλα του χρόνου». Τις τελευταίες δεκαετίες, παρόμοια έργα έχουν εμφανιστεί: συχνά αντανακλούν όλο και πιο αποκαλυπτικούς φόβους για το μέλλον της Γης. Νωρίτερα φέτος, για παράδειγμα, ένα διαστημόπλοιο κατέβηκε στη Σελήνη με ένα αντίγραφο της Wikipedia, χαραγμένο σε φύλλα νικελίου, σχεδιασμένα να αντέχουν αιώνες. Παρόμοια σχέδια για τον Άρη βρίσκονται σε εξέλιξη . Πιο κοντά στο σπίτι, αλλά ακόμα απομακρυσμένο, το Global Seed Vault – που άνοιξε στο Svalbard το 2008 – αποθηκεύει τα σπορόφυτα των ζωτικών καλλιεργειών με το ίδιο σχεδόν πνεύμα: προστατεύοντάς τα για τους επόμενους από καταστροφές.
Ο Χάρισον διασκέδασε την ιδέα της αντιγραφής μιας πυραμίδας (όπως μερικοί συνεχίζουν να προτείνουν σήμερα όταν πρόκειται για την ταφή πυρηνικών αποβλήτων ), αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό δεν θα ήταν πρακτικό. Τελικά, αποφάσισε ότι ένας υπόγειος θάλαμος θα εξυπηρετούσε καλύτερα. Αλλά πού; Αφού εξέτασε την περιοχή Lake District, ο Harrison εγκαταστάθηκε στο Stonehenge, τόσο για πρακτικούς όσο και για ποιητικούς λόγους. Όχι μόνο είναι απίθανο αυτό το σημείο να σκυροδετηθεί από μελλοντικούς πολεοδόμους. θα συνδέσει επίσης τους αιώνες μ.Χ. με εκείνους π.Χ.
Περιεχόμενο χρονοκάψουλας
Έχοντας ταξινομήσει το «πού», ο Χάρισον στράφηκε στο «τι». Ή, τι να σφραγίσει μέσα στο «εθνικό του θησαυροφυλάκιο»; Αρχικά, ο Χάρισον πρότεινε το προφανές: ποιήματα, φωτογραφίες και φωνογράφους. χάρτες έρευνας πυρομαχικών, λεξικά και την Encyclopaedia Britannica. Αλλά πρότεινε επίσης μερικά πιο ενδιαφέροντα αντικείμενα, από μικροσκοπικά μοντέλα βικτωριανών πολεμικών πλοίων και ατμομηχανών μέχρι τη σύγχρονη γυναικεία μόδα, από ηχογραφήσεις της Adelina Patti –μιας διάσημης τραγουδίστριας της όπερας– μέχρι masterclass στο «Cockneyism».
Είναι αποκαλυπτικό αυτό που μια εποχή κρίνει άξια να διατηρήσει για τον εαυτό της. Σήμερα, στην αβέβαιη εποχή μας, θέλουμε να διατηρήσουμε τις καλλιέργειες στην Αρκτική ή να αφήσουμε αντίγραφα της ανθρωπότητας στη Σελήνη , επειδή πιστεύουμε ότι το μέλλον μας μπορεί να είναι από μόνο του ένας σπάνιος πόρος (βλ. "Η παρόρμηση για διατήρηση".) Δηλαδή, ότι ο παγκόσμιος πολιτισμός μπορεί να αυτοκαταστραφεί βραχυπρόθεσμα.
Στην εποχή του Χάρισον, ωστόσο, η εμπιστοσύνη σε ένα παρατεταμένο μέλλον για την ανθρωπότητα –γεμάτο με αδυσώπητη ανάπτυξη και όχι κίνδυνο κατάρρευσης– ήταν αντίθετα σε πλεονάζουσα προσφορά. Αλλά αυτό σήμαινε ότι άλλα πράγματα θεωρούνταν κινδυνεύοντα και άξια επείγουσας διατήρησης.
Ο Χάρισον προέτρεψε «ιδιαίτερη προσοχή» για να συμπεριλάβει στο θησαυροφυλάκιό του ένα αρχείο με όλα τα ζώα και τα φυτά που ζουν σε δανεικό χρόνο λόγω της «πορείας του πολιτισμού». Είναι μια «μελαγχολική αντανάκλαση» ότι «οι απόγονοί μας» δεν θα δουν ποτέ ούτε θα αγγίξουν το «ελεφαντόδοντο», έγραψε: γιατί, μέχρι το 2800, «ο ελέφαντας θα είναι μια ανάμνηση πολύ πιο μακρινή από το μαμούθ».
Getty ImagesΈνας βικτωριανός βυθισμένος στην πεποίθηση ότι η «πρόοδος» είναι ασταμάτητη, ανεξάρτητα από το κόστος, ο Χάρισον θεώρησε τη μαζική εξαφάνιση ως λυπηρή αλλά απολύτως αναπόφευκτη . Όχι μόνο, προέβλεψε, ο ελέφαντας θα έχει χαθεί πολύ μέσα σε λίγους αιώνες, αλλά και ο ρινόκερος, ο ιπποπόταμος, το λιοντάρι, η τίγρη, το καγκουρό, η αρκούδα και ο βουβάλι. Ακόμη και τα πιο οικεία ζώα, όπως οι αλεπούδες, θεωρήθηκαν «καταδικασμένα σε πρόωρη εξαφάνιση». Αντίστοιχα, ο Χάρισον παρακάλεσε δείγματα να διατηρηθούν στο θησαυροφυλάκιό του, έτσι οι μακρινές γενιές δεν θα χρειαζόταν να μπερδέψουν την ανακατασκευή των μπερδεμένων σκελετών τους, όπως οι σύγχρονοί του προσπαθούσαν αυτήν τη στιγμή με δεινόσαυρους.
Ο Χάρισον οραματίστηκε ένα μέλλον χωρίς φυσικά υλικά. Μέσα σε λίγους αιώνες, διακήρυξε, «η ανθρώπινη φυλή θα έχει εξαντλήσει το χρυσό, το ασήμι, τον άνθρακα , το ελεφαντόδοντο, τη γούνα, το κόκκαλο της φάλαινας και ίσως τη βελανιδιά και το μαόνι». Δείγματα αυτών θα πρέπει επομένως να τοποθετηθούν στη χρονοκάψουλα του. Ένας «μελαγχολικός προβληματισμός», πράγματι.
Οι φάλαινες και οι ελέφαντες εξακολουθούν να υπάρχουν. Αλλά η πρόβλεψη του Χάρισον μπορεί ακόμα να γίνει πραγματικότητα. Τουλάχιστον, σήμερα, αναγνωρίζουμε τώρα ότι –σε σημαντικό βαθμό– η αμετάβλητη καταστροφή των οικοσυστημάτων είναι μια πολιτική και οικονομική επιλογή .
Ωστόσο, πιστεύοντας ότι τέτοιες απώλειες ήταν αναπόφευκτες το 1890, ο Χάρισον έστρεψε την προσοχή του στους καλύτερους τρόπους διατήρησης αυτών των πολύτιμων θησαυρών για το απώτερο μέλλον. Πρότεινε πολλαπλές μεθόδους, από την αποτύπωση «φωτογραφιών σε πέτρα» έως «επιγραφές κομμένες σε λάβα και θήκες μέσα σε γυαλί». Αυτά, θαύμασε ο Χάρισον, μπορεί να «βλέπουν τη ζωή του πλανήτη». Ωστόσο, αντί να στοχεύει στη συνέπεια, πρότεινε μια ποικιλία τεχνικών συντήρησης.
Τέλος, φτάνουμε στο ερώτημα πώς να πληρώσουμε για μια τέτοια προσπάθεια. Εδώ, ο Harrison πρόσφερε μια καινοτόμο πρόταση: μια μορφή crowdfunding, σύμφωνα με την οποία όποιος συνεισφέρει γράφει το όνομά του κάπου μέσα στο θησαυροφυλάκιο.
Είναι ενδιαφέρον ότι η ομάδα που έστειλε ένα αντίγραφο ασφαλείας της Wikipedia στη Σελήνη νωρίτερα αυτό το έτος σχεδιάζει να υποστηρίξει μελλοντικές αποστολές δίνοντας στους δωρητές την ευκαιρία να συμπεριλάβουν τη δική τους υπογραφή DNA σε μελλοντικές επαναλήψεις της σεληνιακής βιβλιοθήκης τους. Σκοπεύουν επίσης να συμπεριλάβουν γονιδιώματα απειλούμενων ειδών. Όσο αλλάζουν τα πράγματα, τόσο μένουν ίδια.
Getty ImagesΌταν άκουσε το σχέδιό του να δημιουργήσει μια Πομπηία για το 2800 μ.Χ., ένας από τους φίλους του Χάρισον το επέπληξε ως «αλλά ένα φρέσκο παράδειγμα της αυτοσυνείδησης του 19ου αιώνα». Μια μορφή ματαιοδοξίας, ίσως, να πιστεύουμε ότι το μέλλον πρέπει να νοιάζεται τόσο πολύ. Όμως, στα μάτια του Χάρισον, ακόμη και μια καταγραφή της έπαρσης του παρόντος θα παρέμενε διδακτική για τους επόμενους. Προέβλεψε ότι το μέλλον μπορεί να κοιτάζει υποτιμητικά «πολλά που υπερηφανευόμαστε για την ηλικία μας σήμερα», χαμογελώντας «με την απλότητα, την άγνοια και τα λάθη των προγόνων τους».
Αντί για «αυτοσυνείδηση», ο Χάρισον αποκάλεσε τη στάση του «ιστορική σκέψη». Στον αιώνα που πέρασε, είναι πιθανώς δίκαιο να πούμε ότι έχουμε γίνει πιο προσεκτικοί ιστορικά. Μας ενδιαφέρει τι θα κάνουν οι μελλοντικές γενιές για εμάς γιατί αναγνωρίζουμε όχι μόνο ότι μπορεί να διαφωνήσουν, αλλά και ότι –σε διαφωνία– πιθανότατα θα έχουν δίκιο . Χρειάστηκαν αιώνες για να φτάσουμε εδώ, αλλά η παρούσα γενιά έχει αποκτήσει κάποια αίσθηση του πόσο λάθος μπορεί να είναι αυτή τη στιγμή, η συνέπεια του οποίου είναι ότι, περιέργως, πρέπει να ελπίζουμε ότι το μέλλον θα έρθει, μια μέρα, για να περιφρονήσουμε τη βλακεία μας.
Η πρόταση του Χάρισον να δωρίσει μια Πομπηία του 19ου αιώνα στο AD2800 δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα. Ωστόσο, τελικά πέτυχε κάτι πνευματικά παρόμοιο, αν και λιγότερο φιλόδοξο. Αυτό προήλθε από τη συνεργασία με το Modern Historic Records Association , ένα κλαμπ που ιδρύθηκε το 1911, εν μέρει εμπνευσμένο από τις προτάσεις του ίδιου του Harrison, που στόχευαν να δημιουργήσουν άφθαρτα αρχεία της σύγχρονης ζωής. Το 1912, ο Χάρισον προμήθευσε την ένωση με έναν «σφραγισμένο φάκελο» που περιείχε μια «προφητεία», την οποία στη συνέχεια τοποθέτησε βαθιά σε μια σπηλιά.
Η σφραγισμένη προφητεία του Χάρισον δεν έχει βρεθεί. Δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς τι προέβλεψε. Ίσως αυτό είναι για το καλύτερο όμως. Μια προφητεία που χάνεται για πάντα, τελικά, δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί οριστικά σωστή ή λάθος. Θα παραμένει πάντα κάπου στο ενδιάμεσο. Ίσως, με αυτόν τον τρόπο, υπάρχει –τουλάχιστον μερικές φορές– τόση μακροζωία στο να ξεχαστείς όσο και στο να σε θυμούνται αιώνια.
*Ο Thomas Moynihan είναι ιστορικός ιδεών και συγγραφέας του X-Risk: How Humanity Discovered Its Own Extinction (MIT Press, 2020). Είναι συνεργάτης της έρευνας στο Κέντρο Μελέτης του Υπαρξιακού Κινδύνου του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ και στο think tank Antikythera του Ινστιτούτου Berggruen. Αναρτά tweet στο @nemocentric και μπορεί να βρεθεί στο thomasmoynihan.xyz .
Σχόλια