Νέος νομισματικός πόλεμος στην Ευρώπη

Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα φεύγει από την ευρωζώνη. Η καλύτερη πρόβλεψη που θα μπορούσε κανείς να κάνει είναι ότι η χώρα θα περάσει από πραγματική κόλαση για ένα ή δύο χρόνια και πως στη συνέχεια θα έχει προοπτικές λογικής ανάπτυξης και ευημερίας.

Ό,τι κι αν αποφασιστεί κατά τη διάρκεια αυτής της έκτακτης μεταβατικής περιόδου είναι μάλλον απίθανο να εξαφανιστεί πλήρως το ευρώ από τη χώρα. Για τους εξαγωγείς και τον τουριστικό κλάδο μπορεί να είναι λογικό να εκμεταλλευθούν τις νέες υποτιμημένες δραχμές.

Πολλοί οργανισμοί, όμως, όπως στο ναυτιλιακό και στον χρηματοοικονομικό κλάδο, μπορεί να κρίνουν ότι είναι πιο βολικό να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν το ευρώ. Η βασική διαφορά είναι πως η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να χρηματοδοτεί η ίδια το έλλειμμά της, απαλλαγμένη όμως από τις γερμανικές εντολές για το πώς θα χειρίζεται τις υποθέσεις της.

Οι εξελίξεις αυτές, παρ' όλα αυτά, θα έχουν επιπτώσεις που θα ξεπεράσουν τα σύνορα της Ελλάδας. Μπορεί να είναι το πρώτο βήμα για μία νέα Ευρώπη, όπου οι επιχειρήσεις και άλλοι οικονομικοί παράγοντες θα έχουν την ευκαιρία και την ευθύνη να αποφασίσουν σε ποιο νόμισμα θα πραγματοποιούν τις συναλλαγές και θα κρατούν τα ρευστά τους.

Αυτή, ωστόσο, δεν θα είναι μία καινούργια κατάσταση. Τον Μεσαίωνα, το βενετσιάνικο δουκάτο και το φιορίνι της Φλωρεντίας κυκλοφορούσαν πέρα από τα σύνορα των δύο πόλεων, ενώ η στερλίνα κυκλοφορούσε και στην ευρύτερη περιφέρεια. Τα νομίσματα αυτά κατά κανόνα ήταν από χρυσό ή άλλα πολύτιμα μέταλλα. Δεδομένου, όμως, ότι υπήρχε ο κίνδυνος φθοράς, οι έμποροι μπορούσαν να παίξουν τελικά σημαντικό ρόλο στην τελική διαμόρφωση της αξίας τους. Τα τελευταία 100 χρόνια υπήρξαν περιπτώσεις της αποκαλούμενης ελεύθερης τραπεζικής στις ΗΠΑ και στη Βρετανία (χωρίς την ύπαρξη ή τη μεσολάβηση κεντρικής τράπεζας). Σε όλες τις περιπτώσεις, όμως, υπήρχε μία σαφής ή ασαφής αξία σε χρυσό και η επιτυχία μετριόταν βάσει των εκπτώσεων συγκριτικά με την καθορισμένη αξία στο πολύτιμο μέταλλο.

Στη σύγχρονη εποχή, η πρόταση για συναλλαγματικό ανταγωνισμό τέθηκε από τη Βρετανία προ δύο δεκαετιών ως εναλλακτική πρόταση στο ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα, που τότε βρισκόταν στα πρώτα στάδια σχεδιασμού. Ένα από τα προβλήματα ήταν πως δεν υπήρχε κάποια πρόβλεψη στο βρετανικό δίκαιο που να απαγορεύει σε οικονομικούς παράγοντες να συνάψουν συμβόλαιο σε οποιοδήποτε νόμισμα συμφωνήσουν από κοινού, είτε πρόκειται για δολάρια, είτε για βρετανική στερλίνα είτε για… κοχύλια. Υπήρχε νομικό θέμα μόνο εάν ήταν απροσδιόριστη η ονομαστική αξία ενός συμβολαίου. Το βασικό πρόβλημα, όμως, ήταν ότι οι χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα είχαν ήδη αποφασίσει να προχωρήσουν με την πλήρη νομισματική ένωση. Κατά συνέπεια, ουδέποτε υπήρξε πραγματική συζήτηση. Ίδια ήταν η μοίρα και της βρετανικής πρότασης για ένα «σκληρό ecu», μία πολύπλοκη ιδέα, που ίσως να κατάλαβαν καμιά δεκαριά άνθρωποι.

Η πορεία των γεγονότων, πάντως, φέρνει τον συναλλαγματικό ανταγωνισμό ξανά στο προσκήνιο. Ένας παράγοντας αισιοδοξίας είναι πως πρακτικά αυτό ήδη συμβαίνει. Σε οποιοδήποτε μεγάλο κατάστημα ή ξενοδοχείο ευρωπαϊκής μεγαλούπολης μπορεί κανείς να πληρώσει σε ελβετικά φράγκα, στερλίνες, δολάρια και ευρώ. Το μόνο ερώτημα που προκύπτει αφορά την παροχή πίστωσης στον πελάτη, όχι το νόμισμα στο οποίο προσφέρεται.

Απέχουμε ακόμη πολύ από τη σκηνή που είχα παρακολουθήσει στον σιδηροδρομικό σταθμό του Σάλτσμπουργκ όταν ξέσπασε η είδηση ότι ο πρόεδρος Richard Nixon προχώρησε στην ελεύθερη διακύμανση του δολαρίου (υπό την καθοδήγηση του Paul Volcker).

Ορισμένοι Αμερικανοί τουρίστες ήταν οργισμένοι με τον υπεύθυνο της κλινάμαξας, ο οποίος (κατά διαβολική τύχη ήταν Γάλλος) αρνήθηκε να δεχθεί δολάρια. Έκριναν ότι οποιαδήποτε επιπλέον χρέωση στην αρχική αξία του εισιτηρίου ήταν καθαρή κλοπή. Κλήθηκα να κάνω τον συνήγορο του διαβόλου, να πείσω τον υπεύθυνο ότι τα δολάρια είχαν κάποια αξία και τους Αμερικανούς πως ήταν καλύτερα να πληρώσουν κάτι παραπάνω από το να κοιμηθούν στο πάτωμα. Τέτοιες σκηνές δεν θα επαναληφθούν στις μέρες μας σε έναν κόσμο όπου η ύπαρξη πολλών νομισμάτων είναι μέρος της καθημερινότητας.

Θα μπορούσαν να υπάρξουν ακόμη και νομίσματα ιδιωτικών επιχειρήσεων. Εταιρείες και φυσικά πρόσωπα θα μπορούσαν τελικά να δεχθούν να ανταλλάξουν μεταξύ τους υποχρεώσεις. Αμφιβάλλω αν ο κόσμος θα μπορούσε να δεχθεί τη διαιώνιση μιας κατάστασης κατά την οποία συνυπάρχουν αμεταχείριστες ανάγκες όπως και αμεταχείριστοι έλεγχοι, λόγω της εθνικά αποφασισμένης λιτότητας. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την ανταλλαγή πιστωτικών τίτλων, που de facto θα ισοδυναμούν με αύξηση της προσφοράς χρήματος.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι ένας κόσμος με ανταγωνιστικές συναλλαγματικές ισοτιμίες είναι η ύστατη επιλογή. Είναι όμως; Οι κυβερνήσεις θα είναι ελεύθερες να κάνουν τις δικές τους πολιτικές επιλογές χωρίς να τους επιβάλλονται από πολυπράγμονες διεθνείς οργανισμούς που ενδιαφέρονται για τη διατήρηση τεχνητών συναλλαγματικών ισοτιμιών ή νομισματικών ενώσεων. Ίσως ένα παγκόσμιο νόμισμα να ήταν καλύτερο για όλους, καθώς δεν θα υπήρχε άλλη μονάδα έναντι της οποίας θα μπορούσε να απαξιωθεί. Ακόμη και αυτό, όμως, δεν είναι βέβαιο. Γιατί εάν οι φύλακες του παγκόσμιου νομίσματος κάνουν λάθος, τότε θα υποφέρουμε όλοι μας.

Εάν, όμως, υπάρξουν αρκετά ανταγωνιστικά νομίσματα, τότε υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες οι διαχειριστές κάποιων εξ αυτών να τα καταφέρουν. Ένας διακεκριμένος Αμερικανός ψυχαναλυτής έγραψε κάποτε ένα βιβλίο με τίτλο «Ο Φόβος της Ελευθερίας». Στη σφαίρα της οικονομίας είναι αισθητός ίσως περισσότερο από πουθενά αλλού.