Η εύθραυστη Ευρωζώνη

Θα μπορούσαμε να εκφράσουμε τη συμπάθειά μας προς τους Γερμανούς όχι επειδή συμφωνούμε με την άποψή τους για το πώς προέκυψε η κρίση και το τι πρέπει να γίνει, αλλά επειδή η γερμανική ελίτ υπήρξε εκείνη που κατανοούσε τι ενείχε  η δημιουργία του ευρώ. Οι Γερμανοί είχαν συνειδητοποιήσει ότι μια νομισματική ένωση δίχως πολιτική ένωση δεν μπορεί να υπάρξει. Αλλά η γαλλική ελίτ ήθελε τότε να θέσει τέλος στην ταπεινωτική της εξάρτηση από τη νομισματική πολιτική της γερμανικής Bundesbank. Σήμερα, 20 χρόνια μετά, οι εταίροι της Γερμανίας, μεταξύ αυτών και η Γαλλία, έχουν πάρει ένα πολύ οδυνηρό δίδαγμα. Αντί να απελευθερωθούν από το γερμανικό έλεγχο, τον νιώθουν βαρύτερο πάνω τους. Σε μια μεγάλη κρίση το παιχνίδι ορίζουν οι πιστωτές.

Ας σκεφτούμε πόσο καλύτερα θα ήταν η Ευρώπη σήμερα αν αντί του ευρώ, είχε διατηρηθεί ο μηχανισμός συναλλαγματικών ισοτιμιών με ευρεία ζώνη διακύμανσης των εθνικών νομισμάτων. Τα επιτόκια στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας θα ήταν μάλλον υψηλότερα έτσι οι φούσκες των ενεργητικών και τα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών θα ήταν μικρότερα. Με την ξαφνική αντιστροφή των χρηματοπιστωτικών ροών το 2008, θα είχαμε συναλλαγματικές κρίσεις και όχι κρίση χρέους. Η ελληνική δραχμή, το ιρλανδικό πουντ, το πορτογαλικό εσκούδο, η ισπανική πεσέτα, η ιταλική λιρέτα, ενδεχομένως και το γαλλικό φράγκο θα υποτιμούνταν έναντι του γερμανικού μάρκου. Οι τιμές των αγαθών στις χώρες αυτές θα αυξάνονταν. Αλλά οι κατηγορίες για τα όποια προβλήματα θα βάραιναν πρωτίστως τις εγχώριες πολιτικές  ηγεσίες. Δυστυχώς το ευρώ εξασθενεί την αμοιβαία εμπιστοσύνη σε μια κρίση αντί να την ενισχύει. Αυτό έχει ήδη αποδειχτεί, αν και η Ευρωζώνη μόλις και μετά βίας έχει  ξεκινήσει την προσαρμογή της.

Γιατί σε μια κρίση κυριαρχούν τα κράτη πιστωτές; Η απάντηση είναι απλή: γιατί μπορούν να δανειστούν φτηνά. Καθώς οι τράπεζες και οι άλλες κατηγορίες πιστωτών παύουν να δανείζουν τις αδύναμες χώρες, βλέπουμε το επιτόκιο των γερμανικών ομολόγων να έχει μειωθεί στο 1.3% έναντι 5.8% της Ιταλίας και 6.2% της Ισπανίας. Με το ονομαστικό ΑΕΠ  να παραμένει στα ίδια επίπεδα, οι χώρες με τόσο υψηλά επιτόκια κινδυνεύουν να βουλιάξουν στην παγίδα του χρέους. Χρειάζονται βοήθεια για να θέσουν υπό έλεγχο το κόστος δανεισμού τους αλλά αυτή μόνο τα κράτη πιστωτές μπορούν να τους τη δώσουν.

Όπως υποστήριξαν πρόσφατα ο Χάρολντ Τζέιμς του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, ο Ρόναλντ Μακ Κίνον του Στάνφορντ και πολλοί άλλοι, ο Αλεξάντερ Χάμιλτον, ο πρώτος Αμερικανός Υπουργός Οικονομικός είχε αντιμετωπίσει μια όχι πολύ διαφορετική πρόκληση με τα χρέη των Πολιτειών μετά τον αμερικανικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Ο Χάμιλτον  χρησιμοποίησε τις εξουσίες του – δεύτερου και συγκεντρωτικού – Συντάγματος  για να αναλάβει τα πολιτειακά χρέη το κέντρο εκδίδοντας νέο ομοσπονδιακό χρέος. Έτσι διαμορφώθηκε μακροπρόθεσμα το σύγχρονο αμερικανικό ομοσπονδιακό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών με περιορισμούς στο δανεισμό των Πολιτειών, μια κεντρική τράπεζα κι έναν ομοσπονδιακό προϋπολογισμό που ήταν σε θέση να σταθεροποιεί την οικονομία.

Από τη στιγμή που η διάλυση της Ευρωζώνης έχει τρομακτικό κόστος, μπορεί η ένωση να αντιμετωπίσει τις σημερινές δυσκολίες; Η απάντηση θεωρητικά είναι ναι. Η Ευρωζώνη έχει ήδη μια κεντρική τράπεζα. Το δημοσιονομικό σύμφωνο που προωθεί η Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ θα μπορούσε να αποτελεί το ανάλογο του κανόνα  ισοσκελισμένων προϋπολογισμών των αμερικανικών Πολιτειών. Επομένως τι μας λείπει για ένα ‘ευτυχές αύριο’ μετά την κρίση; Η απάντηση μοιάζει να είναι ένας ισχυρός δημοσιονομικός διακανονισμός που θα αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κρίσης, θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να διαχειριστούν τα χρέη τους και θα κόψει το δεσμό ανάμεσα στα αδύναμα κράτη και τις αδύναμες τράπεζες.

Όμως η ανάληψη των εθνικών χρεών από ένα κεντρικό Υπουργείο Οικονομικών καθώς και η αντικατάσταση του εθνικού από έναν ομοσπονδιακό δημοσιονομικό μηχανισμό στήριξης είναι εκτός συζήτησης. Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μόλις το 1% του ΑΕΠ της. Και δεν υπάρχει καμιά πολιτική βούληση για να αυξηθεί.

Για να υπάρξει τέτοια κεντρική δράση πρέπει να δούμε την ενίσχυση της αλληλεγγύης ανάμεσα στα κράτη μέλη. Δυστυχώς τέτοιες ενδείξεις δεν βλέπουμε. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας που σχεδιάστηκε στην κρίση για να βοηθήσει τα κράτη που αντιμετωπίζουν δυσκολίες είναι πολύ μικρός, καθώς αντιπροσωπεύει μόλις το 5% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης. Η απάντηση θα μπορούσε να είναι η έκδοση κάποιου τύπου ευρωομολόγου, με τις κοινές και διαφοροποιημένες εγγυήσεις όλων των μελών. Όμως η στήριξη στο ευρωομόλογο είναι περιορισμένη. Τα αξιόχρεα μέλη τείνουν να … βγάζουν σπυράκια στην ιδέα στήριξης των λεγόμενων ‘ανεύθυνων’. Και οι ψηφοφόροι απεχθάνονται να μοιράζονται τα χρήματα τους με τους μη ψηφοφόρους. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι ο Χάμιλτον πρώτα εγκατέστησε ομοσπονδιακό σύνταγμα και μετά έκανε κεντρικό το χρέος – αν και τα μεγάλα χρέη ήταν ένας λόγος για την επικύρωση του ομοσπονδιακού συντάγματος.

Αν όμως η διάρρηξη του ευρώ αποκλείεται, δεν υπάρχει αληθινή χρηματοδότηση σε ομοσπονδιακό επίπεδο και η αμοιβαία αλληλεγγύη είναι περιορισμένη, τι μας απομένει; Η απάντηση είναι ταχύτερη προσαρμογή ώστε να ανακάμψουν οι οικονομίες. Αλλά κι αυτό για να γίνει απαιτείται ισχυρότερη αλληλεγγύη. Η Ευρωζώνη δεν πρέπει να μετατρέψει τις σημερινές αδύναμες οικονομίες σε υφεσιακές ζώνες που θα στηρίζονται μέσω μεταβιβάσεων – μια πολιτική που κατέστρεψε τον ιταλικό Νότο.

Επομένως πώς μπορεί να επιτευχθεί η ταχύτερη προσαρμογή; Η απάντηση είναι μέσα από την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας και την ταχύτερη αύξηση των μισθών και του πληθωρισμού στις οικονομίες του πυρήνα αντί των αδύναμων οικονομιών της περιφέρειας. Επιπλέον η απαιτούμενη αναπτυξιακή στρατηγική δεν αφορά μόνο μέτρα από την πλευρά της προσφοράς. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το ΑΕΠ της Ευρωζώνης θα αυξηθεί περί το 17% κατ’ ανώτατο στο διάστημα 2008-2017. Για τις υπό πίεση οικονομίες, αυτή η αναιμική ανάπτυξη στην Ευρωζώνη θα είναι καταστροφή. Σημαίνει ότι και η Ευρωζώνη σαν σύνολο τείνει να ενισχύει αντί να αντισταθμίζει την πιστωτική σύσφιξη και τη δημοσιονομική λιτότητα. Οι χώρες της περιφέρειας μπορούν κάλλιστα να επικρίνουν την καθολική υιοθέτηση της δημοσιονομικής λιτότητας και τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που ευνοούν τη στασιμότητα της προσφοράς χρήματος.

Σε τι έχουν όλα αυτά να κάνουν με τον κίνδυνο εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ και την ανάγκη η Ευρώπη να διαχειριστεί τις επιπτώσεις αυτής της ελληνικής κίνησης – αν εκδηλωθεί; Σε τίποτα και στα πάντα. Σε τίποτα γιατί πάντα είναι απαραίτητο να διαχειριζόμαστε τις καταστάσεις πανικού, κυρίως μέσω της απεριόριστης στήριξης της ΕΚΤ στο σύστημα. Στα πάντα κυρίως επειδή με τις μεγάλες αποκλίσεις στην ανταγωνιστικότητα, την αδύναμη δημοσιονομική αλληλεγγύη και τις εύθραυστες τράπεζες, είναι απολύτως ζωτικής σημασίας ένα εύλογο σχέδιο προσαρμογής με σκοπό την επιστροφή της περιφέρειας στην ανάπτυξη. Αν τα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας πάνε σε χρόνια και χρόνια αποπληθωρισμού και ύφεσης, το ευρώ κινδυνεύει να γίνει ένα μισητό σύμβολο φτωχοποίησης. Σαν ισχυρή ομοσπονδιακή ένωση, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αντέξουν τις πιέσεις μιας απογοήτευσης. Η πολύ πιο αδύναμη Ευρωζώνη δεν θα τα καταφέρει.sofokleous 10