Ύστατο χαίρε στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη
Αυτήν την εβδομάδα αποφασίστηκε ένα ακόμη ημίμετρο. Η συμφωνία για τη στήριξη της Ελλάδας κέρδισε κάποιο χρόνο. Το σημαντικό είναι -ή τουλάχιστον έτσι μας λένε- ότι καυτηριάστηκε η πληγή. Είναι όμως εκτυφλωτικά εμφανές σε όλους ότι το τελευταίο πακέτο στήριξης είναι το δευτερεύον ζήτημα.
Δύο πράγματα χρειάζονται για να αποφύγει η Ελλάδα την οικονομική και κοινωνική κατάρρευση και θα κρίνουν εάν θα παραμείνει ή όχι στην ευρωζώνη: Το πρώτο είναι να υπάρξει ισχυρή πολιτική αποφασιστικότητα για τη ριζική μεταρρύθμιση του κράτους και της οικονομίας. Το δεύτερο είναι η αμοιβαία θέληση μεταξύ των Ευρωπαίων να στηρίξουν και εκείνοι τον μεγάλο λογαριασμό από τις αποτυχίες και τις απάτες των προηγούμενων ελληνικών κυβερνήσεων.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Οι οιωνοί δεν είναι ενθαρρυντικοί. Πίσω από τους χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιούνται για τη σχέση της Ελλάδας με τους πιστωτές της διαβλέπει κανείς την απόλυτη κατάρρευση της εμπιστοσύνης. Πολλοί Ευρωπαίοι -και δεν αναφέρομαι μόνο στους Γερμανούς- δεν πιστεύουν ότι οι πολιτικοί στην Αθήνα θα τηρήσουν τις υποσχέσεις τους. Πολλοί Έλληνες νομίζουν ότι η δρακόντεια λιτότητα ζητείται για τιμωρία και όχι για στήριξη της οικονομίας. Ο δίκαιος παρατηρητής πιθανότατα θα υποστήριζε ότι και οι δύο πλευρές έχουν δίκιο.
Από μία οπτική, η Ελλάδα θα μπορούσε να θεωρηθεί ειδική περίπτωση. Είναι μικρή και διαφορετική. Τα άλλα κράτη της περιφέρειας της ευρωζώνης άδραξαν την ευκαιρία που τους παρουσίασε η Ε.Ε. για να γίνουν σύγχρονα ευρωπαϊκά κράτη. Η Ιρλανδία, παρά τα τρέχοντα προβλήματα, έχει ανθήσει ως κράτος με αυτοπεποίθηση, απαλλαγμένο από την ιστορική εμμονή με τη Βρετανία. Η Ισπανία έχει αγκαλιάσει τον εκσυγχρονισμό με ενθουσιασμό. Οι πολιτικοί της Ελλάδας δεν μπήκαν ποτέ στον κόπο. Από την οπτική της Αθήνας, η Ε.Ε. ήταν μάλλον πηγή ρευστότητας και όχι πολιτικής έμπνευσης.
Η Πορτογαλία άργησε να εκσυγχρονιστεί. Η οικονομία της, όπως και εκείνη της Ελλάδας, βρίσκεται σε κακό χάλι. Οι πολιτικοί της, όμως, επιδεικνύουν αξιοσημείωτη αποφασιστικότητα να καλύψουν το κενό. Έτσι, δεν έχει εξαντληθεί η εμπιστοσύνη προς αυτήν. Οι αξιωματούχοι των Βρυξελλών και του Βερολίνου επισημαίνουν ότι η Ελλάδα και η Πορτογαλία ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες.
Δεν είναι τόσο εύκολο να χαραχθεί αυτή η διαχωριστική γραμμή. Ο λόγος για τον οποίο η Ελλάδα είναι τόσο σημαντική -δεδομένου μάλιστα ότι αντιστοιχεί σε ελάχιστες ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ της ευρωζώνης- είναι ότι οι αξιωματούχοι της επέτρεψαν να κάνει ευρύτερες δηλώσεις ως προς το μέλλον της ευρωζώνης. Ο κίνδυνος μετάδοσης δεν είναι οικονομικό δεδομένο, αλλά προϊόν πολιτικής.
Εάν οι αγορές πείθονταν ότι η Ελλάδα πραγματικά είναι εξαίρεση, τότε μπορεί να είχε τεθεί εδώ και καιρό σε καραντίνα. Αντιθέτως, θεωρείται τεστ των ευρύτερων πολιτικών προθέσεων - ή, με άλλα λόγια, τεστ της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.
Όπως επισημαίνει και έρευνα του γαλλικού think tank, Notre Europe, υπάρχουν δύο ερμηνείες για την αλληλεγγύη: Η πρώτη αφορά την απλή ρύθμιση συναλλαγών - την κοινή πολιτική ασφάλειας ενάντια στον κίνδυνο καταστροφών. Η δεύτερη προκύπτει μάλλον από ιδιοτέλεια, όταν οι κυβερνήσεις παρουσιάζουν εθνικούς στόχους ως κοινή και βιώσιμη στρατηγική ολοκλήρωσης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίχθηκε στη βάση της δεύτερης ερμηνείας της αλληλεγγύης. Πριν από 60 χρόνια ήταν κάτι σχετικά εύκολο. Η φρίκη των δύο παγκοσμίων πολέμων, η κοινή απειλή της Σοβιετικής Ένωσης και η ώθηση από τις ΗΠΑ αποτέλεσαν ατράνταχτα επιχειρήματα στους ιδρυτές του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Η αλληλεγγύη δεν αφορούσε τον συναισθηματισμό του φεντεραλιστή ονειροπόλου. Ήταν μέρος των καλά υπολογισμένων συμφερόντων. Επέτρεψε στη Γαλλία να αξιώσει πολιτική ηγεσία και στη Γερμανία να ανακτήσει την οικονομία της και να διατηρήσει ζωντανό το όραμα της επανένωσης, ενώ η Ιταλία μπορούσε να φιλοδοξεί για εκσυγχρονισμό και τα μικρότερα κράτη είχαν δυνατότητα να εξασφαλίσουν δικαίωμα ψήφου στις υποθέσεις της Ευρώπης.
Αδιαμφισβήτητα, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη αφορά και τον ευγενή αλτρουισμό που έκανε τον κόσμο να αισθάνεται καλά. Το βασικό κίνητρο, όμως, πάντα ήταν η ιδιοτέλεια.
Το ενιαίο νόμισμα ήταν η ύστατη έκφραση αυτής της ένωσης των εθνικών και των κοινών συμφερόντων: η πεποίθηση ότι το οικονομικό και το πολιτικό μέλλον των μελών της ένωσης είναι τόσο αλληλένδετα που αξίζει τον κόπο να υπάρξει αυτή η πρωτοφανής παράδοση εθνικής κυριαρχίας. Η τεράστια αποτυχία του έργου ξεκίνησε όταν ακριβώς άρχισαν να σβήνουν οι αναμνήσεις που γέννησαν την ανάγκη για αλληλεγγύη - οι αναμνήσεις από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την υπαρξιακή απειλή από τον κομουνισμό και τη διχασμένη Γερμανία.
Υπάρχουν ακόμη πολλοί λόγοι για τους οποίους η συνεργασία είναι πιο συμφέρουσα για τα ευρωπαϊκά κράτη. Ο πιο προφανής είναι η ανάγκη διαχείρισης του κόσμου που προς το παρόν ανήκει σε κάποιον άλλον. Η Γερμανία, η Γαλλία και η Βρετανία είναι μικρές για να αναλάβουν αυτό το καθήκον. Οι φιλοδοξίες τους όμως -η διαμόρφωση των κανόνων διεθνούς εμπορίου, η αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών, η εξασφάλιση ενέργειας κι η προώθηση της δημοκρατίας και της σταθερότητας- είναι σημαντικές και αρκετά επείγουσες ώστε να διατηρηθεί η ευρωπαϊκή ειρήνη.
Προς το παρόν, στην αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής κρίσης, η αλληλεγγύη έχει πάρει τη μορφή ανταλλαγής - οι πιστωτές θα κάνουν κάτι εάν οι οφειλέτες κάνουν κάτι σε αντάλλαγμα. Για την ώρα, έτσι κινούμαστε. Έτσι, όμως, ποτέ δεν θα εξηγηθεί πραγματικά στους φορολογούμενους πολίτες του ευρωπαϊκού Βορρά γιατί πρέπει να πληρώσουν τα χρέη του Νότου, ή στους πολίτες του Νότου γιατί πρέπει να θεωρήσουν ότι οι τόσο επώδυνες μεταρρυθμίσεις είναι ευκαιρία και όχι τιμωρία. Για να γίνει αυτό πρέπει να θυμηθούμε την άλλη ερμηνεία της αλληλεγγύης.
ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Σχόλια