Οι «σχιζοειδικοί» της οικονομίας και τα ανεπιτυχή πειράματα

Η Ελλάδα μπορεί να έχει γίνει «πεδίο πειραματισμού» για τους «σχιζοειδικούς της οικονομίας», όπως υποστήριξε το εβδομαδιαίο αυστριακό πολιτικοοικονομικό περιοδικό «Προφίλ». Ωστόσο όλα δείχνουν πως το ίδιο ανεπιτυχές πείραμα εφαρμόζεται ήδη στην Πορτογαλία και στην Ισπανία.

Σύμφωνα με τις τελευταίες ενδείξεις Λισαβόνα και Μαδρίτη προκειμένου να αποτρέψουν ένα πτωτικό σπιράλ παρόμοιο με εκείνο που έφερε την Ελλάδα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, κάνουν εκκλήσεις για περισσότερα κεφάλαια διάσωσης και περισσότερο χρόνο,
εν μέσω προειδοποιήσεων για έντονα ρήγματα στην εύθραυστη κοινωνική υποστήριξη του προγράμματος προσαρμογών. Τα σχετικά δημοσιεύματα δημιουργούν εκ νέου προβληματισμό για τις διαστάσεις που μπορεί να λάβει το επόμενο διάστημα η δημοσιονομική κρίση και κυρίως για την ανικανότητα των ευρωπαίων να αντιμετωπίσουν την κατάσταση.

Τα ατέρμονα προγράμματα λιτότητας που υιοθέτησαν οι χώρες PIIGS (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ελλάδα και Ισπανία) απειλούν να συνθλίψουν τις εθνικές οικονομίες και να οδηγήσουν σε εξέγερση τις κοινωνίες. Αντίθετα, η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού και της αγοράς εργασίας θα ήταν ευνοϊκή για τις μακροπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές τους. Τα τελευταία δύο χρόνια, οι Ευρωπαίοι έγιναν ειδήμονες του φαύλου κύκλου των προγραμμάτων λιτότητας, τα οποία προκαλούν ταυτόχρονη συρρίκνωση της οικονομίας και αφαιρούν κεφάλαια από τον ιδιωτικό τομέα. Η ύφεση, από τη μεριά της, σημαίνει ότι τα φορολογικά έσοδα δεν πρόκειται να αυξηθούν όσο θα το ήθελε η κυβέρνηση, οπότε με τη σειρά του ότι το έλλειμμα δεν υποχωρεί, ενώ ως ποσοστό μειωμένου ΑΕΠ η υποχώρησή του είναι ακόμη μικρότερη.

Οι πιστωτές των κυβερνήσεων, με τη Γερμανία επικεφαλής τους, απαιτούν τότε νέο γύρο λιτότητας. Με κάθε νέο γύρο, όμως, τα πλήγματα στην κοινωνία γίνονται ολοένα και πιο σκληρά, προκαλώντας αίσθημα απογοήτευσης και παραίτησης.

Ελληνες, Ιρλανδοί και Πορτογάλοι βρίσκονται εδώ και καιρό στη δίνη αυτή, ενώ οι Ισπανοί μόλις εισήλθαν και αυτοί δυνατά στον φαύλο κύκλο της λιτότητας. Η Goldman Sachs υποστηρίζει πως οι απαιτήσεις για μεγαλύτερες δημοσιονομικές προσπάθειες θα εγκλωβίσουν τις περιφερειακές χώρες της ζώνης του ευρώ σε φαύλο κύκλο χαμένων στόχων, μεγαλύτερης λιτότητας, οικονομικής αδυναμίας και μείωσης φορολογικών εσόδων.

Χάνει τη μάχη με το χρέος η Πορτογαλία

Και μπορεί τα φώτα να παραμένουν στραμμένα στην Ελλάδα, ωστόσο ο χρόνος αρχίζει να μετρά αντίστροφα και για την Πορτογαλία, η οποία χάνει τη μάχη της απέναντι στο χρέος. Δημοσιεύματα του διεθνούς τύπου υποστηρίζουν πως η αντιπολίτευση, ο επιχειρηματικός κόσμος και τα σωματεία εργαζομένων, όλοι κλιμακώνουν τις πιέσεις προς την Λισσαβόνα να ζητήσει επαναδιαπραγμάτευση των όρων της συμφωνίας διάσωσης 78 δισ. ευρώ της Πορτογαλίας, προκειμένου να μετριαστεί η επίπτωση των οδυνηρών μέτρων λιτότητας στην οικονομία της χώρας, η οποία ήδη μαστίζεται από ύφεση.

Η Λισαβόνα βρίσκεται σήμερα εκεί όπου βρισκόταν η Ελλάδα πριν από έναν χρόνο, λένε διεθνείς παρατηρητές. Ενώ το ελληνικό ελεγχόμενο (ή όχι) default μπορεί να έχει ήδη λίγο έως πολύ αποτιμηθεί από τις αγορές, η πιθανότητα της χρεοκοπίας της Πορτογαλίας δεν έχει. Και εάν η Πορτογαλία περάσει αυτή την «κόκκινη γραμμή», αυτό θα μπορούσε να είναι το πραγματικό έναυσμα για έναν φαύλο κύκλο μετάδοσης, που θα είναι πολύ δύσκολο να σταματήσει, προσθέτουν.

Η Πορτογαλία δεν έχει δει την ίδια αντιμετώπιση από την πλευρά των επενδυτών σε ό,τι αφορά το κόστος δανεισμού της που έχουν δει η Ιταλία και η Ισπανία από τον Δεκέμβριο. Ενώ τα κόστη δανεισμού των δύο αυτών χωρών έχουν περιοριστεί σημαντικά, αυτά της Πορτογαλίας συνεχίζουν να βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα.  Χρηματιστές και στελέχη επενδυτικών ταμείων (hedge funds) εκτιμούν ότι η πορεία του ελληνικού χρέους αποτελεί «οδοδείκτη» για την Πορτογαλία, προεξοφλώντας εν ολίγοις ότι και η μικρότερη χώρα της Ιβηρικής θα αναγκαστεί να «κουρέψει» το χρέος της. Ενδεικτικό είναι και το επιτόκιο των 10ετών ομολόγων της χώρας, που ξεπερνά το 14% και αποτελεί το δεύτερο υψηλότερο στην Ευρωζώνη μετά το αντίστοιχο ελληνικό. «Ο φόβος των αγορών είναι ότι, ενώ η κατάσταση της Ελλάδας οδεύει προς μια λύση, αυτή μπορεί να αποτελέσει το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί η Πορτογαλία» τόνισε στο Bloomberg ο Γκάρι Τζέκινς, της επενδυτικής εταιρείας Swordfish Research. «Κάποιας μορφής PSI είναι πιθανό για την Πορτογαλία, κι αυτός είναι μάλλον ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους αυτή τη στιγμή» εκτιμά ο Τζιμ Σιελίνσκι, της Threadneedle Asset Management, μιλώντας στο ίδιο πρακτορείο.

Είναι άλλωστε κοινός τόπος για τους οικονομικούς αναλυτές ότι η πορεία της πορτογαλικής οικονομίας ακολουθεί από κοντά την πτωτική πορεία της Ελλάδας. Αυτό δείχνουν τόσο τα στοιχεία της κυβέρνησης του Πέντρο Κοέλιο όσο και οι περιοδικοί έλεγχοι της τρόικας. Ο Πορτογάλος πρωθυπουργός έχει ομολογήσει εμμέσως ότι το δεύτερο δάνειο θα είναι μάλλον «λιγότερο κακό» για τη χώρα του σε σχέση με μια αναδιάρθρωση χρέους.

Δεν θα πετύχει τους στόχους

Η χώρα έλαβε 78 δισ. ευρώ από το πακέτο διάσωσης της Ε.Ε., της ΕΚΤ και του ΔΝΤ πέρυσι, αλλά πλέον οι αναλυτές και οι πολιτικοί εκτιμούν, κάθε μέρα και πιο έντονα, ότι θα χρειαστεί περαιτέρω βοήθεια προκειμένου να αποφύγει μια πιστωτική κρίση. Οι συνεχιζόμενες σφιχτές πιστωτικές συνθήκες και η επιδείνωση των οικονομικών προοπτικών της χώρας αυξάνουν την πιθανότητα η Πορτογαλία να μην είναι σε θέση να αποφύγει το default. Η Πορτογαλία (όπως ήταν αναμενόμενο) αρνείται την προοπτική να ζητήσει ή να λάβει περισσότερη βοήθεια. Ενώ, σε κάποιο επίπεδο, είναι ζωτικής σημασίας για τη χώρα να στηρίξει την ιδέα ότι ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του χρέους της, η αλήθεια είναι άλλη σύμφωνα με τους αναλυτές. Οπως προειδοποιούν αναλυτές και πολιτικοί, είναι απίθανο η χώρα να συνεχίσει να μπορεί να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του χρέους και στους στόχους του ελλείμματος, εν μέσω των αυξανόμενων πιέσεων, ακόμα κι αν ακολουθήσει κατά γράμμα το σχέδιο της τρόικας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, σύμφωνα με την Global Post, οι γαλλικές τράπεζες όπως οι Credit Agricole, Societe Generale, BNP Paribas κατέχουν συνολικά 6,3 δισ. ευρώ πορτογαλικών ομολόγων και η γερμανική Commerzbank 1,4 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με τους αναλυτές, οι ομολογιούχοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι η Πορτογαλία έχει ελάχιστες ρεαλιστικές προοπτικές να αποπληρώσει πλήρως το χρέος της και, όπως επισημαίνει ο κ. Michael Derks, επικεφαλής αναλυτής της FxPro, οι συζητήσεις θα ξεκινήσουν σύντομα σχετικά με το μέγεθος του «κουρέματος» που θα χρειαστεί να υποστούν οι κάτοχοι των πορτογαλικών ομολόγων.

Αναπόφευκτη η αναδιάρθρωση;

Σύμφωνα με μελέτη γερμανικού ινστιτούτου, η Πορτογαλία θα πρέπει να προχωρήσει στην αναδιάρθρωση του χρέους της, επιβάλλοντας haircut 50% στα ομόλογα. Ομως, ακόμα και με μια τέτοια κίνηση, πιστεύεται ότι θα χρειαστεί και δεύτερο πακέτο διάσωσης, όπως ακριβώς συνέβη και στην ελληνική περίπτωση. Η μελέτη του Kiel Institute για την παγκόσμια οικονομία αναφέρει ότι η Πορτογαλία θα πρέπει να επιτύχει πρωτογενές πλεόνασμα άνω του 11% του ΑΕΠ της τον χρόνο για να ελέγξει τη δυναμική του χρέους της. Κι αυτό ακόμα κι αν το ΑΕΠ της εμφανίζει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, της τάξης του 2% ετησίως. Ομως, όπως προειδοποιεί ο David Bencek, ένας εκ των συγγραφέων της μελέτης, καμία χώρα δεν μπορεί να διατηρήσει πρωτογενές πλεόνασμα άνω του 5% για καιρό. Αν και ο Πορτογάλος πρωθυπουργός, Πέντρο Κοέλιο, διαβεβαιώνει ότι η χώρα δεν θα χρειαστεί περισσότερα χρήματα, η σκληρή λιτότητα οδηγεί την Πορτογαλία σε έναν φαύλο κύκλο ύφεσης, όπως ακριβώς συνέβη στην περίπτωση της Ελλάδας.

Ισπανία: Της χτύπησε την πόρτα η ύφεση

Ούτε στην περίπτωση της Ισπανίας φαίνεται να αποδίδουν τα μέτρα λιτότητας, καθώς η τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία έχει εισέλθει περιβάλλον ύφεσης, η οποία θα ενταθεί φέτος. Να σημειωθεί πως η ισπανική οικονομία παρουσίασε συρρίκνωση για πρώτη φορά μέσα σε δύο χρόνια το τέταρτο τρίμηνο του 2011, με τους οικονομολόγους να ανησυχούν ότι αυτό είναι η απαρχή μιας παρατεταμένης επιβράδυνσης, καθώς η Μαδρίτη έχει επιβάλει αυστηρά μέτρα λιτότητας με σκοπό τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Την ίδια στιγμή η ανεργία καλπάζει, ξεπερνώντας το 21,50% για τον ενεργό πληθυσμό στο τρίτο τρίμηνο του 2011 και αναμένεται να αυξηθεί το 2012. Η Τράπεζα της Ισπανίας προβλέπει πως το ποσοστό αυτό θα φτάσει μέσα στη χρονιά το 23,4%, πριν σημειώσει μικρή πτώση το 2013.

Η νέα κυβέρνηση Ραχόι έχει μια πολύ επιθετική ατζέντα μεταρρυθμίσεων και περικοπών για τους επόμενους μήνες, ώστε να μειωθεί το έλλειμμα στο 4,4% του ΑΕΠ και στο 3% το 2013. Ωστόσο το σχετικό εγχείρημα θεωρείται πολύ δύσκολο., έως ακατόρθωτο. Μείζον θέμα για πολλούς αναλυτές είναι το κατά πόσον, με τόσο σκληρή λιτότητα, μπορεί να ενεργοποιηθεί ο αναπτυξιακός μηχανισμός της ισπανικής οικονομίας και να δημιουργήσει τις πολυπόθητες θέσεις εργασίας – η ανεργία στη χώρα φθάνει το 23%. Στα μέτρα του Λουίς ντε Γκουίντος περιλαμβάνονται φορολογικές αυξήσεις, πάγωμα των μισθών στο Δημόσιο, όπως και των προσλήψεων πλην εκείνων στις ένοπλες δυνάμεις. Ειδικότερα, προβλέπεται αύξηση φορολογικών συντελεστών στα υψηλά κλιμάκια τα επόμενα δύο χρόνια, νέα φορολόγηση ακινήτων και μείωση της χρηματοδότησης των αυτόνομων περιφερειών.

Οσον αφορά τις ισπανικές τράπεζες ο υπουργός Οικονομικών, πως θα χρειαστούν 50 δισ. ευρώ, ώστε να καλύψουν τις ανάγκες ανακεφαλαιοποίησής τους. Το ποσόν είναι αρκετά υψηλότερο από ό, τι είχε αρχικά διαρρεύσει στον Τύπο, και ο Λουίς ντε Γκουίντος απέκλεισε το ενδεχόμενο κρατικής βοήθειας προς τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Αξίζει να αναφερθεί, τέλος, ότι στην καρδιά του τραπεζικού κλάδου της Ισπανίας βρίσκεται μια μεγάλη «φούσκα», που σχετίζεται με τον χώρο των ακινήτων. Το ήμισυ των δανείων των 338 δισ. ευρώ, που αποτελούν την έκθεση των τραπεζών στον κατασκευαστικό κλάδο, θεωρούνται «προβληματικά», σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κεντρικής τράπεζας της Ισπανίας.

Υπό αυτών των συνθηκών φημολογήθηκε από την online έκδοση της εφημερίδας El Pais, ότι η Ισπανία θα ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση την άδεια να επιτραπεί στην χώρα να βάλει στόχο μείωσης του ελλείμματος 2012 στο 5% και πλέον επί του ΑΕΠ, αντί για τον αρχικό στόχο 4,4%.   sofokleous