Η ΠΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΖΕΣΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Στην πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση είδαμε μια ανάδυση της Ασίας ως παγκόσμιας οικονομικής δύναμης – όντως αποτελεί σήμερα το βασικό οδηγό της παγκόσμιας ανάπτυξης. Μέσα σε 5 χρόνια, μπορεί να δούμε την οικονομία των χωρών της ασιατικής ηπείρου να προσλαμβάνει τα μεγέθη που έχουν οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση μαζί.

Ενώ όμως ενισχύεται η οικονομική ισχύς της Ασίας, οι πλούσιες βιομηχανικές χώρες των παλιών G7 έχουν πιαστεί σε μια παγίδα ρευστότητας. Καθώς η συνεχιζόμενη κρίση εξαντλεί τα παραδοσιακά εργαλεία νομισματικής πολιτικής, οι κεντρικές τράπεζες επιλέγουν να προχωρήσουν σε νέους γύρους ‘ποσοτικής χαλάρωσης’. Και καθώς οι επενδυτές αναζητούν υψηλότερες αποδόσεις, η όλο και μεγαλύτερη ποσοτική χαλάρωση – ιδίως των ΗΠΑ – θα οδηγεί το ‘ζεστό χρήμα’ (βραχυπρόθεσμες ροές κεφαλαίων) προς τις αναδυόμενες οικονομίες που παρέχουν υψηλές αποδόσεις, δημιουργώντας έτσι φαινόμενα τροφοδότησης επικίνδυνων φουσκών αξιών στην Ασία, τη Λατινική Αμερική και αλλού.

Η αμερικανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα και η κυβέρνηση Ομπάμα παραμένουν ρητορικά δεσμευμένοι στην διατήρηση του ‘ισχυρού δολαρίου’. Αλλά είναι το ασθενές δολάριο που έχει οδηγήσει στα ύψη τα αμερικανικά εταιρικά κέρδη μετά την κρίση του 2007 και που έχει φέρει τον βιομηχανικό Dow Jones πάνω από τις 11.000 μονάδες για πρώτη φορά από το Μάιο. Από τις αρχές του 2002 το δολάριο έχει καταγράψει πτώση κατά ένα τρίτο έναντι των βασικών νομισμάτων και πρόσφατα η πτώση του επιταχύνθηκε.

Από τα τέλη Αυγούστου, όπου ο πρόεδρος της Fed Μεν Μπερνάνκι έκανε λόγο για έναν δεύτερο γύρο ‘ποσοτικής χαλάρωσης’, η αξία του δολαρίου έναντι ενός καλαθιού 6 βασικών νομισμάτων μειώθηκε άνω του 7%. Οι τίτλοι που εξασφαλίζουν προστασία από τον πληθωρισμό πουλιούνται για πρώτη φορά σήμερα με αρνητικές αποδόσεις.

Μετά τις ενδιάμεσες εκλογές και την ενίσχυση των Ρεπουμπλικανών στο αμερικανικό Κογκρέσο, η αμερικανική FED αποφάσισε να ρίξει άλλα 600 δις δολάρια στο σύστημα έως τα μέσα του 2011 κι αυτό θα οδηγήσει σε ανάλογες κινήσεις τη Βρετανία, την Ιαπωνία και τις άλλες αναπτυγμένες οικονομίες. Επιπλέον, η FED άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο για περαιτέρω ποσοτική χαλάρωση την επόμενη χρονιά – σημάδι ότι αναγνωρίζει πως η ανάκαμψη θα είναι αργή και θα πάρει πολύ χρόνο. Αλλά οι επιπτώσεις ενός νέου γύρου ποσοτικής χαλάρωσης στα επιτόκια θα είναι μικρές και περιορισμένες στο αντίκτυπο της εξαγγελίας τους, όπως η έρευνα της ίδιας της FED υποδεικνύει.

Στην πραγματικότητα, ο συνολικός αντίκτυπος του δεύτερου γύρου της αμερικανικής ποσοτικής χαλάρωσης δεν αφορά το εσωτερικό της χώρας. Η καθαρή επίπτωση είναι η εξασθένηση του δολαρίου, αφού οι κερδοσκόποι στοιχηματίζουν στην κάμψη του. Τα διαδοχικά κύματα ποσοτικής χαλάρωσης της FED θα καταλήξουν στην υποτίμηση του δολαρίου και κατά συνέπεια στην υποχώρηση του συνολικού αμερικανικού δανεισμού μέσω του πληθωρισμού.

Εν τω μεταξύ οι αναπτυσσόμενες οικονομίες κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Τον Οκτώβριο η Τράπεζα του Λαού της Κίνας απάντησε στη διπλή απειλή πληθωρισμού και φούσκας αξιών αυξάνοντας τα ετήσια επιτόκια καταθέσεων και δανεισμού κατά 25 μονάδες βάσης, σε 2,5% και 5,56% αντίστοιχα. Επρόκειτο για τις πρώτες αυξήσεις επιτοκίων από το 2007. Στη Δύση, οι ανησυχίες για τον αντίκτυπο στην κινεζική ανάπτυξη προκάλεσαν στις αγορές ένα ξεπούλημα κινούμενο από φόβο. Στην υπόλοιπη Ασία και αμέσως πριν την ανάληψη δράσης από την FED, η κεντρική τράπεζα της Ινδίας είχε αυξήσει το βασικό βραχυπρόθεσμο επιτόκιό της κατά 25 μονάδες βάσης σε 6,25% προκειμένου να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό, ενώ η κεντρική τράπεζα της Κίνας υπαινίσσεται σήμερα ότι μπορεί να προχωρήσει σε περαιτέρω αύξηση των επιτοκίων της.

Στη Βραζιλία τα επιτόκια παραμένουν κοντά στο 11%. Μετά την πιστωτική χαλάρωση της FED, η Βραζιλία ετοιμάζεται για εκδικητικά μέτρα. «Δεν ωφελεί να πετάς δολάρια από ένα ελικόπτερο», όπως το έθεσε ο Βραζιλιάνος Υπουργός Οικονομικών Γκουίντο Μαντέγκα. Λίγο μετά ο Υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας δήλωσε ότι η αμερικανική πολιτική «στερείται βάσης», ενώ ο Νοτιοαφρικανός ομόλογός του είπε ότι η κίνηση της FED υπονομεύει το «πνεύμα πολυμερούς συνεργασίας» των αρχηγών κρατών των G20.

Αυτό που παρατηρούμε σήμερα είναι η εμβάθυνση του παγκόσμιου χάσματος ανάμεσα στην Αμερική της χαμηλής ανάπτυξης και των πολλών αναδυομένων οικονομιών και χωρών που παράγουν εμπορεύματα. Ο παγκόσμιος αντίκτυπος του δεύτερου γύρου της αμερικανικής ποσοτικής χαλάρωσης έχει επιδεινώσει το χάσμα αυτό, όπως αντανακλάται και από τις ρήξεις στους κόλπους των G20. Η δε αμερικανική FED έχοντας εξαντλήσει την ισχύ των παραδοσιακών νομισματικών εργαλείων, κινείται σε αχαρτογράφητα εδάφη, με πολιτικές που μπορεί να έχουν απρόβλεπτες επιπτώσεις και να επιφέρουν στις άλλες χώρες ζημιές δίχως προηγούμενο.

Υπάρχει εξάλλου και ο κίνδυνος μιας αποσταθεροποιητικής πτώσης του δολαρίου που θα μπορούσε να κάνει τους επενδυτές να εγκαταλείψουν τα αμερικανικά ομόλογα. Στη διάσημη ομιλία του τού 2002 για τη δυναμική του αποπληθωρισμού στην Αμερική, ο Μπερνάνκι είχε πει ότι η υποτίμηση του δολαρίου κατά 40% από τον Ρούσβελτ κατά την περίοδο 1933 - 1934 δείχνει ότι η πολιτική των συναλλαγματικών ισοτιμιών μπορεί να αποτελέσει ένα «αποτελεσματικό όπλο ενάντια στον αποπληθωρισμό».

Σήμερα ωστόσο το βάθος της παγκόσμιας οικονομικής ολοκλήρωσης και αλληλεξάρτησης είναι πολύ μεγαλύτερο από της δεκαετίας του 1930. Όπως ο Κινέζος Υπουργός Εμπορίου Τσεν Ντεμίνγκ πρόσφατα παραπονέθηκε, «η έκδοση δολαρίων από τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι εκτός ελέγχου και οι τιμές των εμπορευμάτων συνεχίζουν να αυξάνονται», ως συνέπεια αυτού δε, «η Κίνα υφίσταται επίθεση από τον εισαγόμενο πληθωρισμό».

Οι επιπτώσεις της πολιτικής της FED και του ζεστού χρήματος είναι δραματικές. Στο τρίτο τρίμηνο του έτους, τα συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας αυξήθηκαν κατά 194 δις δολάρια, ποσό που ξεπερνά κατά πολύ το εμπορικό πλεόνασμα της χώρας ύψους 66 δις δολαρίων και τις κεφαλαιακές εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων ύψους 23 δις δολαρίων. Μέρος της διαφοράς αυτής αποδίδεται στο ‘ζεστό χρήμα’.

Το πιο σημαντικό ωστόσο είναι ότι μια αποσταθεροποιητική κάμψη του αμερικανικού δολαρίου (η μια αποσταθεροποιητική ανατίμηση του κινέζικου ρενμίμπι) μπορεί να πλήξει όχι μόνο την ανάπτυξη της Κίνας αλλά και την ίδια την παγκόσμια ανάπτυξη. Στη δεκαετία του 1990 οι αναπτυσσόμενες και οι αναπτυγμένες οικονομίες εξαρτώνταν ακόμη από την ανάπτυξη των G7. Στην περασμένη δεκαετία, όπως αναγνωρίζει η έρευνα του ΟΟΣΑ, οι χώρες αυτές άρχισαν να εξαρτώνται από την κινεζική ανάπτυξη. Κάθε κάμψη της ανάπτυξης της Κίνας μπορεί κατά συνέπεια να υπονομεύσει σοβαρά τον περιορισμό της φτώχειας στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Στα χρόνια της προεδρίας Μπους, οι μονομερείς πολιτικές ασφάλειας άφησαν την Αμερική χωρίς φίλους. Στην εποχή του Ομπάμα, οι μονομερείς οικονομικές πολιτικές μπορεί να έχουν τις ίδιες επιπτώσεις. Σε μια παγκόσμια οικονομία οι αποφάσεις των κεντρικών τραπεζών των κορυφαίων δυνάμεων έχουν παγκόσμιες επιπτώσεις. Και σε έναν κόσμο όπου οι G7 δεν οδηγούν πια την παγκόσμια ανάπτυξη, η εκτύπωση χρήματος είναι παιχνίδι με τη φωτιά.