5 Νοεμβρίου του 1912: Η απελευθέρωση της Χειμάρρας...

Μετά την έναρξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, είχε συγκεντρωθεί στην Κέρκυρα μια δύναμη Ηπειρωτών , με επικεφαλής τον Χειμαρριώτη ταγματάρχη χωροφυλακής Σπύρο Σπυρομήλιο. Αυτή η δύναμη ενισχύθηκε από 200 Κρήτες εθελοντές υπό τους οπλαρχηγούς Γαλερό, Πολυξύγγη, Παπαγιαννάκη και Τζουλιάκη, που εστάλησαν από τον διοικητή της Στρατιάς Ηπείρου Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη. Η δύναμη αυτή μεταφέρθηκε στις 5/18 Νοεμβρίου 1912, με τον Ατμομυοδρόμωνα «Αχελώο» από την Κέρκυρα στη Χειμάρρα.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην υπ’ αριθ. 88263 διαταγή ανέφερε: «Κρίνω πολιτικώς σκόπιμον να καταληφθή το ταχύτερον Χιμάρα και υψωθεί εκεί Ελληνική Σημαία. Προς τον σκοπόν τούτον δύνασθε να διαθέσητε εθελοντικόν τι Σώμα αποβιβαζόμενον δια θαλάσσης εις Χιμάραν υπό την ηγεσίαν αυτού του Σπυρομήλιου. Το πράγμαν ευκταίον, αν είναι δυνατόν να γίνη μέχρις της Κυριακής, λαμβανομένου υπ’ όψη ότι η Πύλη εζήτησε απ’ ευθείας ανακωχήν, δια να διαπραγματευθή τους προκαταρκτικούς όρους της ειρήνης, συμφέρον δε έχομεν κατά την ανακωχήν ταύτην η δράσις μας να είναι γνωστόν να έχη επεκταθή μέχρι του βορείου μέρους της διεκδικήσεως μας. Μόλις αναχωρήση δια θαλάσσης δια Χιμάραν Σώμα, δύνασθε να μοι αναγγείλητε την κατάληψιν ως γενομένην ήδη, ίνα γνωσθή δημοσία δια του τύπου». Το απόσπασμα Σπυρομήλιου επιβιβάστηκε στον Αχελώο την αυγή της 5ης/18ης Νοεμβρίου και στις 7:30 το πρωί , αποβιβάστηκαν στα Σπήλια της Χειμάρρας χωρίς να συναντήσουν αντίσταση. Μετά την παράδοση της τουρκικής φρουράς ο Ταγματάρχης Σπυρομήλιος εισήλθε στο κάστρο της Χειμάρρας στις 2 το μεσημέρι , και ύψωσε στο Διοικητήριο τη γαλανόλευκη .Η Χειμάρρα ήταν ελεύθερη. Μόλις αποβιβάστηκε το απόσπασμα του Σπυρομήλιου, ο ελληνικός πληθυσμός της πόλης εξεγέρθηκε κατά της οθωμανικής Κατοχής και κήρυξε την Ένωση με την Ελλάδα. Μετά την επιτυχία του κινήματος, ο Σπυρομήλιος πρότεινε στον τότε πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο την άμεση προώθηση των Ελληνικών Δυνάμεων προς τον Αυλώνα, αλλά ο Βενιζέλος ήταν αρνητικός από τον φόβο ότι αυτό θα προκαλούσε την αντίδραση της Ιταλίας. Το απόσπασμα Σπυρομήλιου και οι Χειμαρριωτες εθελοντές , μετά την ανακήρυξη της αλβανικής ανεξαρτησίας, στις 28 Νοεμβρίου, αντιμετώπισαν και απώθησαν τις επιθέσεις αλβανικών ομάδων, και μπόρεσαν να ελέγξουν την παράκτια ζώνη μεταξύ των Αγίων Σαράντα και του Αυλώνα. Η Χειμάρρα παρέμεινε σε ελληνικό έλεγχο σε ολόκληρη τη διάρκεια των επιχειρήσεων των Βαλκανικών Πολέμων και τον Φεβρουάριο του 1914, αντιδρώντας στην απόφαση των μεγάλων δυνάμεων να την εντάξουν στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος. κήρυξε την αυτονομία της. Στις 15/ 28 Φεβρουαρίου 1914 προσχώρησε στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Βορείου Ηπείρου, με επικεφαλής τον Γεώργιο Χρηστάκη-Ζωγράφο. Το Μάρτιο του 1914 υπεγράφη το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας, που ίδρυε την Αυτόνομο Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου, όπου εντάχθηκε και η Χειμάρρα. Στα τέλη Ιουλίου 1914 συγκλήθηκε η πανπειρωτική Διάσκεψη στο Δέλβινο, για να επικυρωθούν οι όροι του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας από τους Βορειοηπειρώτες εκπροσώπους. Οι εκπρόσωποι της Χειμάρρας,... 
 www.elkosmos.gr