Μυκηναϊκά στοιχεία σε Μακεδονικούς τάφους στον Πλαταμώνα

Οι νεκροί στους τάφους φέρουν όπλα,
κοσμήματα από διάφορα υλικά
και διάφορα εξαρτήματα ενδυμάτων

Μία από τις σημαντικότερες «δεξαμενές» αρχαιολογικών δεδομένων της Βόρειας Ελλάδας, είναι ο Πλαταμώνας, λόγω της πληθώρας σωστικών ανασκαφών που πραγματοποιούνται στην περιοχή τα τελευταία 15 χρόνια εξαιτίας των μεγάλων εθνικών έργων, του σιδηροδρόμου και της νέας εθνικής οδού.

Πρόσφατα, ο χάρτης με τα προϊστορικά δεδομένα της περιοχής συμπληρώθηκε με την αποκάλυψη νέων τεκμηρίων για οικιστική χρήση με αποθηκευτικό χαρακτήρα των αρχών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, αλλά και για αμέσως μεταγενέστερο νεκροταφείο με έντονα μυκηναϊκά στοιχεία.

Η ανασκαφή βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην εθνική οδό Αθηνών - Θεσσαλονίκης, στο ύψος του Πλαταμώνα, 35 μέτρα ψηλότερα από την θάλασσα. Ο παρακείμενος χείμαρρος «Τριμπίνα» έδωσε το όνομά του τόσο στην ανασκαφή, όσο και στο εκτεταμένο βυζαντινό νεκροταφείο, στην απέναντι όχθη του.

Η σύγχρονη εντατική οικιστική και γεωργική δραστηριότητα, καθώς και οι χωματουργικές εργασίες για την κατασκευή της νέας εθνικής οδού διατάραξαν με ποικίλους τρόπους το σύνολο των 1700 τ.μ. που ανασκάφηκαν. Η ταφική φάση αποκαλύφθηκε σε έκταση 350 τ.μ. στο κέντρο περίπου του ανασκαφικού χώρου. Ανασκάφηκαν 17 τάφοι που περιείχαν 23 τουλάχιστον ενταφιασμούς. Χωροταξικά οι περισσότεροι τάφοι είναι ομαδοποιημένοι σε τρεις συστάδες, ενώ τυπολογικά ανήκουν στην κατηγορία των κιβωτιόσχημων -πλακοπερίβλητων και χτιστών-, και των λακκοειδών με μικρές διαφοροποιήσεις. Κατά κανόνα αφορούν σε μεμονωμένους ενταφιασμούς με εξαίρεση τέσσερις περιπτώσεις στις οποίες διαπιστώθηκε ο ενταφιασμός περισσοτέρων του ενός ατόμου. Η θέση των νεκρών είναι συνήθως ύπτια με τα κάτω άκρα συνεσταλμένα.

Ασυνήθιστα για τη Μακεδονία κτερίσματα

Όλοι οι τάφοι, με εξαίρεση έναν τάφο ζώου, είναι κτερισμένοι με αγγεία, χειροποίητα και μυκηναϊκού ρυθμού ή μυκηναϊκά, ευρήματα που δεν συνηθίζονται στη Μακεδονία. Επιπλέον, οι νεκροί φέρουν όπλα (ξίφος, αιχμές δοράτων, εγχειρίδια), κοσμήματα από διάφορα υλικά (χάλκινα ψέλλια, ενώτια, χάντρες, δαχτυλίδια, σφηκωτήρες, κεχριμπαρένιες χάντρες) και διάφορα εξαρτήματα ενδυμάτων («βαρίδια» ενδυμάτων, οστέινες και χάλκινες περόνες). Ιδιαίτερα σημαντικό και σπάνιο για την περιοχή εύρημα είναι οι δύο σφραγιδόλιθοι που συνόδευαν τους νεκρούς δύο διπλανών τάφων. Εξίσου σημαντικό και σπάνιο για την περιοχή είναι το χάλκινο ξίφος η παρουσία του οποίου στην ταφή, σε συνδυασμό με το κοντό ακόντιο, ίσως υποδηλώνει την ιδιότητα του νεκρού, ενός δηλαδή πολεμιστή της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στην Πιερία.

Τα έντονα μυκηναϊκά στοιχεία που χαρακτηρίζουν το νεκροταφείο σχεδόν απουσιάζουν από την πρωιμότερη οικιστική φάση των αρχών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, όπως υποδηλώνεται και από την κεραμική της. Στη φάση αυτή αποκαλύφθηκαν εκτεταμένες λιθοστρώσεις, αποσπασματικά ίχνη τοίχων και στρώματος καταστροφής, 33 λάκκοι διαφορετικών μεγεθών και χρήσεων αλλά και 3 ακέραια πιθάρια διατηρημένα κατά χώραν. Τα στοιχεία αυτά σε συνδυασμό με το σύνολο των ανασκαφικών δεδομένων από τους λάκκους παραπέμπουν ευθέως σε αποθηκευτική δραστηριότητα, πιθανόν ευρείας κλίμακας.

Χρήση από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού

Συμπερασματικά, διαπιστώνεται ότι τα ευρήματα της ανασκαφής στη θέση «Τριμπίνα 2» μαρτυρούν την διαρκή χρήση της θέσης κατά το μεγαλύτερο μέρος της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, για τουλάχιστον 500 χρόνια. Η επιμονή αυτή στην επιλογή της ίδιας θέσης, αρχικά για κατοίκηση και στη συνέχεια για ενταφιασμό νεκρών, παρατηρείται και σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας και ίσως τελικά αποτελεί μία γενικευμένη πρακτική κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού στη Μακεδονία.

Εξάλλου, μυκηναϊκά στοιχεία στις ταφικές πρακτικές της Μακεδονίας κατά την ίδια περίοδο ήρθαν για πρώτη φορά στο φως τη δεκαετία του 1980, στα πλούσια κτερισμένα νεκροταφεία στη θέση «Σπάθες» & «Στου Λάκκου το Αμπέλι» επί του ορεινού όγκου του Ολύμπου και εντοπίστηκαν ξανά στα νεκροταφεία των Λειβήθρων, στο Λιτόχωρο και στην περιοχή του Πλαταμώνα στους ανατολικούς του πρόποδες.

Η αποκάλυψη του νεκροταφείου αυτού στον Πλαταμώνα με τα έντονα μυκηναϊκά και μυκηναϊκού τύπου στοιχεία συμπληρώνει με συνέπεια τα δεδομένα των νεκροταφείων εκείνων. Τα νέα ευρήματα δεν επανακαθορίζουν, βέβαια, τον τρόπο θεώρησης των κοινωνικών και οικονομικών δομών της Μακεδονίας κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Ενισχύουν όμως σημαντικά την προσπάθεια για ανασύσταση της πολιτιστικής της φυσιογνωμίας, μίας φυσιογνωμίας που φαίνεται στέρεα βασισμένης στις τοπικές παραδόσεις, αλλά παράλληλα «γοητευμένης» από τη δυναμική του μυκηναϊκού κόσμου.

Δείτε παρακάτω φωτογραφίες από τις ανασκαφές: