«Η στρατιωτική αναβάθμιση των Ελλήνων και η προσέγγισή τους με την Ουάσιγκτον τρέλανε τους Τούρκους»

την Dorothée Schmid, διευθύντριας του προγράμματος για την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων

Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, alkis@kalkis.eu www.kalkis.eu

Σχεδόν καθημερινά ο γράφων παρακολουθεί τα γαλλικά ειδησεογραφικά κανάλια TF1-LCI και France 24 και το ΑΡΤΕ, με ένα κριτικό μάτι. Ιδιαίτερα το πρώτο κανάλι κυριαρχείται από καθημερινές συζητήσεις ειδικών και γαλλόφωνων Ουκρανών και Ρώσσων της διασποράς για τον σε εξέλιξη πόλεμο της Ουκρανίας-Ρωσίας. Η Ελλάδα σπανίως συνιστά αντικείμενο συζητήσεων σε αυτά, αφού δεν βρίσκεται ακόμα σε εμπόλεμη κατάσταση με τη γείτονα Τουρκία. Κάτι που εγώ, ο μη ειδικός, εικάζω, βασιζόμενος στην ασυγκράτητη εφαρμοσμένη ιμπεριαλιστική τουρκική πολιτική στην Συρία, στο Ιράκ, στη Λιβύη, στην Κύπρο φυσικά, κλπ., κλπ.. Εις επίρρωσιν της εικασίας μου αυτής δημοσιεύθηκε χθες (14-11-2022) ένα ρεπορτάζ στον ηλεκτρονικό Le Monde με τίτλο : «Μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας οι εντάσεις επιδινώνονται» (Entre la Grèce et la Turquie, les tensions s’accentuent). Το εν λόγω ρεπορτάζ το συνυπογράφουν οι Nicolas Boursier (ανταποκριτής στην Κωνσταντινούπολη) και Marina Rafenberg (ανταποκρίτρια στην Αθήνα της έγκριτης αυτής εφημερίδας).

Φυσικά εμείς οι Έλληνες δεν εκπλησσόμαστε από τις εντάσεις αυτές. Τις έχουμε συνηθίσει. Έχουν γίνει η δεύτερη φύση μας. Οφείλουμε να μάθουμε να ζούμε με αυτές, προετοιμαζόμενοι αποτελεσματικά να τις αντιμετωπίσουμε, όταν οι εντάσεις αυτές θα μετουσιωθούν σε πραγματικό πόλεμο (;). Ο κατακτητικός πόλεμος στην Ουκρανία δεν πέφτει μακριά και τα πρότυπα Πούτιν και Ερντογάν αλληλοτροφοδοτούνται.

Οι ρεπορτερς συνοψίζουν το ρεπορτάζ τους ως εξής : «Η κλίση της Ουάσιγκτον υπέρ της Αθήνας επιδεινώνει τη διαμάχη μεταξύ των δύο χωρών. Στα ελληνοτουρκικά σύνορα η κατάσταση συναγερμού είναι σχεδόν μόνιμη».

Για μένα όμως υποκειμενικά (ως Έλληνα) εκείνο που εξηγεί την ανθελληνική τουρκική υστερία είναι η χαρακτηριστική ρήση στους ρεπορτερς της Dorothée Schmid, Γαλλίδας ερευνήτριας : «Η στρατιωτική αναβάθμιση των Ελλήνων και η προσέγγισή τους με την Ουάσιγκτον τρέλανε τους Τούρκους». Με ενδιαφέρει να διαβάζω πώς πιο αντικειμενικά οι Τρίτοι (εν προκειμένω ο Nicolas Boursier και η Marina Rafenberg) βλέπουν την ελληνο-τουρκική ένταση. Γιατί φοβάμαι ότι, και με δική μας ευθύνη, οι Τρίτοι τα ελληνο-τουρκικά τα θεωρούν, έναν «σκυλοκαβγά» δυο ανισόρροπων γειτόνων. Και αυτό φυσικά δεν περιποιεί τιμή στην Ελλάδα, τη χώρα μου. Για τον γείτονα θα έλεγα την καφενειακή ρήση : «Ζαμάν φου και δέκα αυγά Τουρκίας».

Ιδού λοιπόν τι γράφει το ρεπορτάζ

Υπάρχουν αιφνιδιασμοί, μεγάλη νευρικότητα, ιστορικές πληγές και τίποτα που να ηρεμεί την αυξανόμενη ένταση. Ούτε μια μέρα, ή σχεδόν, δεν περνάει χωρίς ανταλλαγές χτυπημάτων κάτω από τη μέση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, που ακούγονται από τα ειδησεογραφικά κανάλια των δύο χωρών (ερώτημα δικό μου : γιατί εμείς κάθε μέρα να τσιμπάμε σε αυτά που λέει, γράφει ή μεταδίδει ασταμάτητα ο Μεμέτης ;), όπου στρατιωτικοί και διπλωματικοί εμπειρογνώμονες συζητούν ατελείωτα για τους κινδύνους της σύγκρουσης. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι γνωστός για τις απρεπείς κατηγορίες και τις σφοδρές επιθέσεις του. Οι στόχοι του είναι πολυάριθμοι και προβληματικοί, αλλά φαίνεται ότι έχουν επικεντρωθεί τους τελευταίους μήνες με ιδιαίτερη αυστηρότητα στην ελληνική κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό της, Κυριάκο Μητσοτάκη.

«Για μένα δεν υπάρχει πλέον ένας άνθρωπος ονόματι Μητσοτάκης», είπε στα τέλη Μαΐου 2022 ο ισχυρός άνδρας από την Άγκυρα. «Δεν θα δεχθώ ποτέ να τον ξαναδώ», υποσχέθηκε, πριν αποκαλέσει τον ομόλογό του «ανέντιμο». Στην Πράγα, στις 6 Οκτωβρίου 2022, παραμονές μιας άτυπης ευρωπαϊκής συνόδου, ο Έλληνας πρωθυπουργός αποχώρησε από το επίσημο δείπνο κατά την ομιλία του Τούρκου προέδρου. Στη συνέχεια ο τελευταίος απείλησε την Ελλάδα ενθυμούμενος ένα παλιό τραγούδι του Rüstü Sardag : «Μπορώ να έρθω ξαφνικά ένα βράδυ». Λέξεις που μεταδόθηκαν ευρέως από τα τουρκικά ραδιοκύματα την εποχή της στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο το 1974.

8.880 παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου

Αυτές οι λεκτικές κοκορομαχίες συνοδεύονται από ήχους από μπότες και στρατιωτικές ασκήσεις. Ποτέ ο ρυθμός των τουρκικών περιπολιών που πετούν πάνω από το ελληνικό έδαφος δεν είχε φτάσει σε αυτό το επίπεδο έντασης. Σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας στην Αθήνα, μεταξύ Ιανουαρίου και Οκτωβρίου 2022, καταγράφηκαν 8.880 παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου από τουρκικά αεροσκάφη και drones, έναντι 2.744 το 2021 και μόλις μερικές εκατοντάδες τα προηγούμενα χρόνια. «Όταν τόσα μαχητικά αεροσκάφη πετούν πάνω από μια τέτοια απαγορευμένη περιοχή, η πιθανότητα ατυχήματος είναι πολύ πραγματική», προειδοποιεί ο Περικλής Ζωρζοβίλης, πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Ανάλυσης Άμυνας και Ασφάλειας.

Επί του εδάφους, γερμανικά τανκς –που αντικατέστησαν αυτά που έστειλε η Ελλάδα στην Ουκρανία– παρατάχθηκαν στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Και στις δύο πλευρές του συνοριακού ποταμού Έβρου, η κατάσταση συναγερμού είναι σχεδόν μόνιμη. Μια ατμόσφαιρα πολύ μακριά από εκείνη της περιόδου χαλάρωσης που παρατηρήθηκε μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας μέχρι τον Μάρτιο 2022, όταν οι κ.κ. Μητσοτάκης και Ερντογάν γευμάτισαν κάτω από το επίχρυσο παλάτι του Οθωμανού Σουλτάνου Βαχντετίν στην Κωνσταντινούπολη, υποσχόμενοι ο ένας στον άλλο να συνεργαστούν περισσότερο στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία.

«Σημείο χωρίς επιστροφή»

Από τότε, το κλίμα έχει επιδεινωθεί σημαντικά. Δεν είναι εύκολο να οριστούν όλες οι πηγές της ελληνοτουρκικής εχθρότητας, καθώς η ιστορία των δύο χωρών είναι συγκρουσιακή, αλλά και πηγή εντάσεων ταυτότητας, ειδικά την παραμονή μιας επερχόμενης εκλογικής χρονιάς στα δύο κράτη. Το σημερινό ρήγμα, εν τω μεταξύ, χρονολογείται από τον Μάιο 2022, όταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης στην Ουάσιγκτον προειδοποίησε τα μέλη της Γερουσίας και της Βουλής των Αντιπροσώπων να μην προμηθεύουν αμερικανικά όπλα στην Τουρκία, χωρίς να την κατονομάσει συγκεκριμένα. «Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται το ΝΑΤΟ αυτές τις μέρες, όταν ο στόχος μας πρέπει να είναι να βοηθήσουμε την Ουκρανία να νικήσει τη ρωσική επιθετικότητα, είναι άλλη μια πηγή αστάθειας στη νοτιοανατολική πλευρά, είπε ο πρωθυπουργός, πριν προσθέσει : Και σας ζητώ να το έχετε υπόψη σας όταν παίρνετε αποφάσεις σχετικά με τις παραδόσεις όπλων που συνδέονται με την Ανατολική Μεσόγειο». Δηλώσεις που θεωρήθηκαν «ένα σημείο χωρίς επιστροφή», σύμφωνα με τον ίδιο τον Ερντογάν.

Η αγορά αμερικανικών μαχητικών F-35 είναι ένα ευαίσθητο θέμα για την Άγκυρα, η οποία επιδιώκει να εκσυγχρονίσει τον απαρχαιωμένο στόλο της. Η Ουάσιγκτον έχει αποκλείσει την Τουρκία από αυτό το στρατιωτικό πρόγραμμα αιχμής μετά την απόκτηση των ρωσικών πυραύλων αεράμυνας S-400 το 2019.

Από το 2019, η Αθήνα έχει ξοδέψει 10,3 δισ. ευρώ σε στρατιωτικό εξοπλισμό για την αντιμετώπιση της «τουρκικής απειλής».

Από αυτή την περίοδο παρατηρήθηκε μια στρατηγική στροφή από τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Ελλάδα, έναν εταίρο που κρίθηκε πιο αξιόπιστος και λιγότερο αμφίθυμος από την Τουρκία του Ερντογάν. Από το 2019, η Αθήνα έχει ξοδέψει 10,3 δισ. ευρώ σε στρατιωτικό εξοπλισμό για να αντιμετωπίσει αυτό που οι Έλληνες παρατηρητές αποκαλούν «τουρκική απειλή». Το 2020, εκτός από την αγορά 24 αεροσκαφών Rafale από τη Γαλλία, η Ελλάδα αναβαθμίζει 84 από τα F-16 της, έκανε αίτηση για ένταξη στο αμερικανικό πρόγραμμα αεροσκαφών F-35 και εγκατέστησε το σύστημα αεράμυνας Dome από σίδερο του Ισραήλ. κοντά στις τουρκικές ακτές.

Η Αθήνα έχει υπογράψει συμβόλαιο εκπαίδευσης πιλότων με το Ισραήλ και αμυντική συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες που αυξάνει την αμερικανική παρουσία στην Ελλάδα. Το Πεντάγωνο μπορεί, εκτός από τη βάση του ΝΑΤΟ στη Σούδα της Κρήτης, να χρησιμοποιεί και τη βάση της Αλεξανδρούπολης, που βρίσκεται στα ελληνοτουρκικά σύνορα, στην είσοδο της Ανατολικής Ευρώπης. Για την Αθήνα, αυτή η κούρσα εξοπλισμών είναι απαραίτητη, υποστηρίζει ο Περικλής Ζωρζοβίλης, μετά από μια δεκαετία οικονομικής κρίσης κατά την οποία ο εξοπλισμός δεν είχε ανανεωθεί, αλλά αποτελεί και «ασφάλιση επιβίωσης» έναντι της γείτονος. «Η στρατιωτική αναβάθμιση των Ελλήνων και η προσέγγισή τους με την Ουάσιγκτον τρέλανε τους Τούρκους», λέει από την πλευρά της η Dorothée Schmid, διευθύντρια του προγράμματος για την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.

Από την τουρκική πλευρά, η τουρκική εξουσία αναθεώρησε τους χάρτες και την επιχειρηματολογία της. Δόγματα όπως το «Mavi Vatan» (δηλαδή η «Γαλάζια Πατρίδα»), που διεκδικεί την κυριαρχία της Άγκυρας σε μια περιοχή 462.000 km2 γύρω από τις ακτές της, εμφανίστηκαν σταδιακά στον δημόσιο διάλογο αφού παρέμειναν εμπιστευτικά για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό το όραμα κουβαλούν ναύαρχοι που είναι τώρα απόστρατοι και κοντά στο ρεύμα που ονομάζεται «ευρω-ασιατικό» που βασίζεται σε μια προνομιακή σχέση με τη Ρωσία και την Κίνα.

Στις 17 Σεπτεμβρίου, η Άγκυρα καταδίκασε, αυτή τη φορά, την απόφαση της Ουάσιγκτον να άρει το εμπάργκο όπλων που έπληξε την Κυπριακή Δημοκρατία από το 1987. Μια πρόσθετη προειδοποιητική βολή απευθυνόταν στον Ερντογάν, για τον οποίο το βόρειο τμήμα του νησιού, η αυτοαποκαλούμενη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου», έχει γίνει μέσο επιβεβαίωσης της τουρκικής ισχύος καθώς και της διπλωματίας διαμαρτυρίας της.

Νέα θαλάσσια σύνορα

Μόλις δύο εβδομάδες αργότερα, προέκυψαν νέες εντάσεις : η Άγκυρα και η λιβυκή κυβέρνηση υπέγραψαν ένα «μνημόνιο κατανόησης» για την αναζήτηση υδρογονανθράκων. Το 2019 είχε ήδη συναφθεί μια πρώτη ενεργειακή συμφωνία. Σχεδίασε νέα θαλάσσια σύνορα από τη νοτιοδυτική Τουρκία έως τη βορειοανατολική Λιβύη, μέσω μιας περιοχής που διεκδικούν η Ελλάδα και η Κύπρος. Η Άγκυρα, η οποία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, αμφισβητεί ότι ορισμένα ελληνικά νησιά έχουν αποκλειστικές οικονομικές ζώνες. Αυτό το σημείο αποτελεί πηγή διαμάχης ακόμη πιο οξύ καθώς η ανατολική Μεσόγειος είναι πλούσια σε υδρογονάνθρακες.

Οι αναλυτές λένε ότι οι εντάσεις δεν θα εκτονωθούν μέχρι τις εκλογές στην Τουρκία και την Ελλάδα, που έχουν προγραμματιστεί για την ερχόμενη άνοιξη ή το καλοκαίρι. Ειδικά δεδομένου ότι το έτος 2023 είναι και μια κρίσιμη επετειακή ημερομηνία, αυτή της εκατονταετηρίδας από τη Συνθήκη της Λωζάνης που καθόρισε τα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών. Μια συνθήκη που αμφισβητήθηκε από τον Ερντογάν, ο οποίος, με κίνδυνο να αφυπνίσει τους δαίμονες της ιστορίας, αρέσκεται να θυμίζει τα «σύνορα της καρδιάς» της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένων ιδίως των ελληνικών νησιών, «τόσο κοντά που μπορούμε να ακούσουμε τη φωνή σας όταν φωνάζετε προς την κατεύθυνσή μας».

«Δεν πρόκειται να μπούμε σε μια ατελείωτη ανταλλαγή δηλώσεων και αντιδηλώσεων», έχει αναφέρει ο κ. Μητσοτάκης στις αρχές Νοεμβρίου πριν προσθέσει, αναφερόμενος στην τουρκική οικονομική κρίση : «Αν η Ελλάδα είχε πληθωρισμό πάνω από 85%, μάλλον θα είχα κι εγώ θελήσει να αλλάζω συνεχώς τη συζήτηση. Ο συντηρητικός ηγέτης έχει αποδυναμωθεί από το περασμένο καλοκαίρι από ένα σκάνδαλο υποκλοπών στο οποίο εμπλέκονται αρκετοί δημοσιογράφοι, πολιτικοί αντίπαλοι και μέλη της κυβέρνησής του. «Από την πλευρά του Ερντογάν, έχει τη βούληση να δώσει εγγυήσεις στους Τούρκους εθνικιστές και, από την πλευρά του Μητσοτάκη, ο καθησυχασμός του ελληνικού πληθυσμού, ειδικά αυτών που ζουν κοντά στα σύνορα ή στα νησιά», σημείωσε η Dorothée Schmid. «Η λύση, αναρωτιέται η ειδικός, θα ήταν ίσως, για τις δύο χώρες, να πάνε στο Δικαστήριο [διεθνούς διαιτησίας] της Χάγης [στην Ολλανδία] για να επιλύσουν τις διαφορές τους, αλλά το πολιτικό κόστος μπορεί να είναι πολύ μεγάλο για την Αθήνα. αν έπρεπε να κάνει παραχωρήσεις».