· 
· 
· 
· 
· 
· 
· 
· 
· 
· 
Δέκα
χρόνια θα χρειαστούν για να ολοκληρωθούν οι ανασκαφές στο μετρό της
Θεσσαλονίκης, προτού οι αρχαιολόγοι απελευθερώσουν όλα τα μέτωπα για την
κατασκευή του έργου. Πρόκειται για μια πρωτόγνωρη για τα δεδομένα των
δημοσίων και ιδιωτικών έργων αρχαιολογική έρευνα, αν αναλογιστεί κανείς
ότι οι ανασκαφές για τους κεντρικούς σταθμούς του μετρό της Αθήνας κράτησαν το πολύ μια πενταετία. Αξιοσημείωτος είναι και ο μνημειώδης προϋπολογισμός των ανασκαφών που, μέχρι την ολοκλήρωσή τους, θα προσεγγίσει ή και θα
ξεπεράσει εκείνον του νέου Μουσείου της Ακρόπολης.Τι είχε υπολογιστεί αρχικά
Οι
αρχαιολογικές ανασκαφές στο μετρό Θεσσαλονίκης ξεκίνησαν το 2006.
Παρότι οι αρχαιολόγοι γνώριζαν ότι θα φέρουν στο φως σημαντικές φάσεις
της ζωής της πόλης, στη «Μελέτη αρχαιολογικής τεκμηρίωσης κατά μήκος του άξονα του έργου του μετρό Θεσσαλονίκης», που εκπονήθηκε το 2004, το κόστος και η διάρκεια της ανασκαφικής έρευναςυποεκτιμήθηκαν, ενώ αγνοήθηκε η
αλληλεπίδρασή της με τις κατασκευαστικές εργασίες. Χαρακτηριστικό είναι
ότι στον αρχικό
προϋπολογισμό του έργου είχαν προβλεφθεί μόλις 15 εκατ. ευρώ για
αρχαιολογικές ανασκαφές και η διάρκεια είχε υπολογιστεί στα 2 - 3 έτη.
Σήμερα, η Αττικό Μετρό έχει ήδη διαθέσει 83,8 εκατ. ευρώ για
αρχαιολογικές εργασίες και έχει εγκρίνει τη δαπάνη ακόμα 8 εκατ. ευρώ
(σύνολο 91,8 εκατ. ευρώ). Και η ανασκαφή έχει διαρκέσει ήδη οκτώ έτη, καλύπτοντας 35 στρέμματα και φέρνοντας στο φως 135.000 ευρήματα.
Η
υπόθεση, όμως, δεν έχει τελειώσει. Πρόσφατα οι δύο αρμόδιες εφορείες
αρχαιοτήτων εισηγήθηκαν στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τη διάθεση ακόμα 42 εκατ. ευρώ και τη συνέχιση των εργασιών γιαεπιπλέον 3 χρόνια.
Με άλλα λόγια,
όταν η ανασκαφική έρευνα ολοκληρωθεί, θα έχει κοστίσει 133,8 εκατ. ευρώ
(το νέο Μουσείο της Ακρόπολης κόστισε 130 εκατ. ευρώ) και θα έχει
διαρκέσει μια ολόκληρη δεκαετία (2006 - 2016). Σύμφωνα με τις
εφορείες, στα 42 εκατ. ευρώ περιλαμβάνονται εκτός από την ολοκλήρωση των
αρχαιολογικών ανασκαφών στην κύρια γραμμή, η πλήρης συντήρηση και καταγραφή των ευρημάτων, καθώς και το κόστος απόσπασης και επανατοποθέτησης αρχαιοτήτων. «Οι
αρχαιολογικές ανασκαφές για το μετρό Θεσσαλονίκης αποκάλυψαν σημαντικά
στοιχεία για την καρδιά της πόλης από την εποχή του Κασσάνδρου, στα τέλη
του 4ου αιώνα π.Χ. μέχρι τις ημέρες μας. Είναι ένα βιβλίο ιστορίας, με
τις σελίδες του να είναι τα διαδοχικά στρώματα των ανακαλύψεων: από την
ελληνιστική εποχή στη ρωμαϊκή, στα πρωτοβυζαντινά, βυζαντινά και
οθωμανικά χρόνια, έως και τα πρώτα
χρόνια του ελεύθερου βίου της πόλης», λέει στην «Κ» ο κ. Μιχ. Τιβέριος, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ και σύμβουλος της Αττικό Μετρό για τις αρχαιότητες του έργου. Τα ζητήματα, πάντως, εξακολουθούν να είναι πολλά. «Αν
εξαιρεθεί ο σταθμός Βενιζέλου, οι ανασκαφές στα υπόλοιπα μέτωπα μπορούν
να ολοκληρωθούν το αργότερο μέχρι τις αρχές του 2015. Στη Βενιζέλου,
όταν λυθεί το ζήτημα με την απόσπαση των αρχαιοτήτων, η ανασκαφή θα
πρέπει να συνεχίσει για ακόμα τρία μέτρα, δηλαδή να φθάσει στη ρωμαϊκή,
ενδεχομένως και την ελληνιστική
εποχή», λέει ο κ. Τιβέριος. Εκτός
από τα ειδικά ζητήματα που αφορούν τον σταθμό Βενιζέλου (οι ανασκαφικές
εργασίες έχουν σταματήσει έπειτα από προσφυγή του Δήμου Θεσσαλονίκης
στο ΣτΕ), το ερώτημα για τη μεγάλη διάρκεια της ανασκαφής παραμένει. Στο μετρό της Αθήνας, η μεγαλύτερη καθυστέρηση ήταν πενταετής και αφορούσε τον σταθμό στο Μοναστηράκι, που τελικά «μετακινήθηκε» ελαφρώς. Σε
όλους τους άλλους σταθμούς (λ.χ. Ακρόπολη, Σύνταγμα, Πανεπιστήμιο) οι ανασκαφές διήρκεσαν λιγότερο.«Γιατί κράτησαν τόσο οι ανασκαφές; Νομίζω ότι οι αρχαιολόγοι και το προσωπικό σκέφτονται τη δύσκολη κατάσταση που θα αντιμετωπίσουν όταν τελειώσει το έργο και απολυθούν. Υπάρχει περίπτωση ανασκαφής όπου100 εργάτες έσκαψαν σε ένα μήνα 5
πόντους. Αυτό δεν μπορείς να το δικαιολογήσεις αλλιώς», λέει ο κ. Τιβέριος. Πάντως, η Αττικό Μετρό έχει υποσχεθεί ότι θα πραγματοποιήσει ξεχωριστό διαγωνισμό για τη μετατροπή (σχεδόν) όλων των σταθμών του μετρό σε μουσεία,
προκειμένου κάποτε, έστω σε μία δεκαετία από σήμερα, το «δώρο» του
έργου στην πόλη να απαλύνει την ταλαιπωρία που για τόσα χρόνια η πόλη
υπέστη.
Ιστορική διαδρομή με αφετηρία τον 4ο αιώνα π.Χ.
Η πορεία του μετρό της Θεσσαλονίκης
στο ιστορικό κέντρο της πόλης συμπίπτει με τον κεντρικό οδικό άξονα της παλιάς πόλης. Η πολυετής ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως σημαντικά στοιχεία από την εμφάνιση της Θεσσαλονίκης στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. έως τις μέρες μας.
Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέρει σε έκθεσή του προς την Αττικό Μετρό ο
καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και σύμβουλος της εταιρείας για
αρχαιολογικά θέματα στη Θεσσαλονίκη Μιχ. Τιβέριος:1. Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός
Στα ανώτερα στρώματα του ανατολικού τμήματος του σταθμού εντοπίστηκε τμήμα θολοσκεπούς αγωγού και θεμελιώσεις κτιρίων των αρχών
του 20ού αι., ενώ στα υποκείμενα στρώματα βρέθηκαν αποθέτες της οθωμανικής περιόδου. Οι αρχαιότητες αποκαλύπτονται σε βάθος 3 μ. από την επιφάνεια του εδάφους και μέχρι τα 5,50 μ. Πρόκειται για ταφικούς περιβόλους και τάφους διαφόρων τύπων, που αποτελούσαν τμήμα του δυτικού νεκροταφείου της αρχαίας πόλης και χρονολογούνται από τον 3ο αι.
π.Χ. έως τον 3ο αι. μ.Χ. Στο ίδιο χώρο εντοπίστηκαν ακόμη διάφοροι εργαστηριακοί χώροι με κλιβάνους, δεξαμενές και φρεάτια ρωμαϊκών χρόνων.2. Διακλάδωση προς Σταυρούπολη
Στα
ανώτερα στρώματα έχουν έλθει στο φως διάφορα κτίρια, δάπεδα και αγωγοί
νεοτέρων χρόνων. Στο νότιο μισό του σταθμού αποκαλύφθηκαν νεκροταφεία των παλαιοχριστιανικών, ρωμαϊκών και ελληνιστικών χρόνων,
ενώ στα ανώτερα στρώματα του βόρειου τμήματος ήλθαν στο φως
αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κτιριακών συγκροτημάτων του 19ου αι. Πρόκειται,
ως επί το πλείστον, για υπόγειους χώρους που
χρησιμοποιούνταν πιθανόν ως αποθηκευτικοί χώροι καταστημάτων. Κάτω από
τα κτίρια αυτά εντοπίστηκαν μεμονωμένες ταφές μεταβυζαντινών χρόνων (15ος-16ος αι.).3. Σταθμός Δημοκρατίας
Εντοπίστηκαν
αρχιτεκτονικά κατάλοιπα νεότερων και όψιμων μεταβυζαντινών χρόνων,
τμήματα οδικών αρτηριών της όψιμης τουρκοκρατίας και μεμονωμένες ταφές
νεότερων χρόνων. Στο νότιο τμήμα ερευνήθηκε παλαιοχριστιανικό και υστερορωμαϊκό νεκροταφείο, ενώ στο βόρειο τμήμα ένα κτιριακό συγκρότημα (πιθανότατα χάνι) του β΄ μισού του 19ου αι. Αξίζει να αναφερθεί και ο εντοπισμός - στο κέντρο, περίπου, του βόρειου μισού του υπό κατασκευή σταθμού- μονόκλιτης βασιλικής του 4ου-5ου αι. Στο δυτικό μισό του βόρειου τμήματος ήλθαν επίσης στο φως αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της παλαιοχριστιανικής περιόδου της πόλης, ενώ στα υποκείμενα στρώματα άρχισαν να αποκαλύπτονταιαποθηκευτικοί χώροι και τάφοι του τέλους του 3ου -
αρχές 4ου αι. μ.Χ.4. Σταθμός Βενιζέλου
Σε
χώρο ανατολικά του Αλκαζάρ
εντοπίσθηκε εντός περιβόλου τμήμα μουσουλμανικού νεκροταφείου της
όψιμης περιόδου της τουρκοκρατίας. Το ανατολικό πέρας του νεκροταφείου
όριζε τοίχος που αποκαλύφθηκε στο ύψος του σημερινού καταστρώματος της
οδού Βενιζέλου. Ο τοίχος αυτός ορίζει από τα δυτικά την οικοδομική
γραμμή της γνωστής λεωφόρου Sabri Pasa, που διανοίχτηκε το 1870. Στα
ανώτερα στρώματα του νότιου τμήματος του σταθμού ήλθαν στο φως
καταστήματα, αποθήκες και χάνια, που ανάγονται σε νεότερους χρόνους. Στα
υποκείμενα στρώματα αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά
κατάλοιπα των μεταβυζαντινών χρόνων.Στα ανώτερα στρώματα του βόρειου τμήματος του σταθμού αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των νεότερων χρόνων. Εντοπίστηκαν η κεντρική οδός (η
Λεωφόρος), που καταλάμβανε τη θέση της σημερινής Εγνατίας, καθώς και
τρεις κάθετοι δρόμοι. Στα υποκείμενα
στρώματα ερευνήθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που ανήκαν από τον 17ο ώς
τα μέσα του 18ου αι. Τα παλιότερα κατάλοιπα που έχουν εντοπιστεί μέχρι
στιγμής ανάγονται στη μέση βυζαντινή περίοδο (11ος-12ος αι.): δύο υπόγειοι καμαροσκεπείς χώροι που επικοινωνούν, μέσω τοξωτών ανοιγμάτων, με έναν τρίτο αντίστοιχο καμαροσκεπή χώρο.5. Σταθμός Αγία Σοφία
Στο κεντρικό τμήμα της πλατείας Μακεδονομάχων αποκαλύφθηκεκτίριο που ήταν σε χρήση από τον 4ο ώς τον 6ο αι. μ.Χ. Σε ένα χώρο του ήλθε στο φως πολύχρωμο ψηφιδωτό δάπεδο με γεωμετρικά μοτίβα. Στην οδό Πλάτωνος
εντοπίστηκαν τέσσερις κτιστοί πεσσοί, από πεσσοστοιχία στοάς.
Στο βόρειο τμήμα του σκάμματος αποκαλύφθηκε η νότια οικοδομική γραμμή
του οδικού άξονα που καταλάμβανε τη θέση της σημερινής Εγνατίας. Στο
ύψος της σημερινής οδού Πλάτωνος ο δρόμος αυτός διασταυρωνόταν κάθετα με
άλλον, ορίζοντας δύο πυκνοκατοικημένα οικοδομικά τετράγωνα. Κατά
μήκος του βόρειου τμήματος του σκάμματος διέρχεται η Λεωφόρος, που
τέμνεται κάθετα από δύο παράλληλους οδικούς άξονες, διαμορφώνοντας με
αυτόν τον τρόπο τρεις οικοδομικές νησίδες. Οι οικοδομικές αυτές νησίδες
συγκροτούνται από ιδιαίτερα επιμήκεις, στενούς χώρους. Τα κτίσματα έχουν
πρόσβαση μόνο από τη βόρεια πλευρά και σε ορισμένα τμήματά τους
εδράζονται επάνω σε κατάλοιπα παλαιοχριστιανικών χρόνων. Σε ορισμένα σημεία του βόρειου οδικού άξονα είναι ορατόμαρμαρόστρωτο κατάστρωμα (decumanus
maximus;). Τέλος, επισημαίνουμε την παρουσία στο ανατολικό τμήμα του
σκάμματος και ενός μνημειακού κτιρίου. Στη νότια πρόσβαση της Αγίας
Σοφίας εντοπίστηκαν οικοδομικά κατάλοιπα που ανήκουν στην εβραϊκή συνοικία «Pulya»
και ανάγονται στο 19ο αι. Το
μεγαλύτερο τμήμα εδώ καταλαμβάνουν δευτερεύοντες, πιθανώς ημιυπόγειοι,
χώροι (υγιεινής και ίσως εστίασης) δημόσιου κτιρίου. Το κτίριο ορίζεται
από δρόμους και η χρήση του φαίνεται να σταματά «βίαια» στις αρχές του
20ού αι. (πιθανόν εξαιτίας της πυρκαγιάς του 1917).
6. Σταθμός Συντριβάνι
Στον σταθμό εντοπίστηκε τμήμα του ανατολικού νεκροταφείου της αρχαίας πόλης. Ερευνήθηκαν περίπου 1.100 τάφοι διαφόρων τύπων, που χρονολογούνται από την ελληνιστική περίοδο μέχρι την όψιμη αρχαιότητα. Στο δυτικό τμήμα τού υπό
κατασκευή σταθμού εντοπίστηκε μια τρίκλιτη κοιμητηριακή βασιλική, η
παλιότερη φάση της οποίας ανάγεται στο α΄ μισό του 5ου αι. Το κτίριο
αυτό γνώρισε αρκετές μετασκευές κατά τη διάρκεια χρήσης του. Εντός της
βασιλικής βρέθηκε το φράγμα του πρεσβυτερίου, τμήμα από το σύνθρονο και η κτιστή βάση της Αγίας Τράπεζας. Στους τοίχους της διασώζονται επάλληλα στρώματαζωγραφικού διάκοσμου. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην ανεύρεση ενός ψηφιδωτού δαπέδου, που φέρει μια πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση.
Συγκεκριμένα έχουμε την απεικόνιση ενός Φοίνικα με φωτοστέφανο εν μέσω κληματίδας, όπως επίσης και ορισμένων άλλων πτηνών. Το ψηφιδωτό χρονολογείται στα τέλη του 4ου - αρχές 5ου αι. Αμέσως
ανατολικά του ψηφιδωτού και κάτω από τη βάση της Αγίας Τράπεζας βρέθηκε
τάφος, ο οποίος περιείχε δύο ταφές. Εντός του τάφου εντοπίστηκαν
ψηφίδες όμοιες με αυτές του ψηφιδωτού, όπως και νόμισμα του 4ου αι. μ.Χ.
Για τη βασιλική αυτή, που σημειωτέον διασώζει τμήματα και από άλλα
ψηφιδωτά δάπεδα, έχει αποφασισθεί από το ΚΑΣ η κατάχωση και διατήρησή της in situ δηλ. στη θέση της.
7. Διασταύρωση Συντριβανίου
Εντοπίστηκε τμήμα από το ανατολικό νεκροταφείο της πόλης. Ανάμεσα στα κτερίσματα που συνόδευαν τους νεκρούς βρέθηκαν οχτώ χρυσά στεφάνια. Τέσσερα από αυτά βρέθηκαν σε μια λίθινη θήκη και τα υπόλοιπα σε ένα λακκοειδή τάφο.8. Σταθμός Φλέμινγκ
Εντοπίστηκαν ταφικοί περίβολοι και δεκάδες τάφοι
διαφόρων τύπων, που ανάγονται στους ρωμαϊκούς χρόνους.
Απερρίφθη το αίτημα διακοπής εργασιών
«Η
διευθύνουσα υπηρεσία αποφασίζει την απόρριψη της ειδικής δήλωσης
διακοπής έργων ως αβάσιμη, μη νόμιμη, καταχρηστική και απαράδεκτη». Με
τη φράση αυτή κλείνει η πολυσέλιδη απάντηση της Αττικό Μετρό στην
κοινοπραξία που έχει αναλάβει το έργο. Στην επιστολή απορρίπτεται το
αίτημα του εργολάβου για διακοπή εργασιών, εξετάζονται ένα προς ένα τα
επιχειρήματά του και εκφράζεται η πεποίθηση ότι το 95% του έργου μπορεί
να συνεχιστεί. Σύμφωνα με πληροφορίες, η
απάντηση της Αττικό Μετρό στην επιστολή του αναδόχου (ΑΕΓΕΚ, Impregilo,
Ansaldo, Seli) κινείται στη βασική υπερασπιστική γραμμή του Δημοσίου: ότι τα προβληματικά σημεία είναι λίγα και σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογούν τη διακοπή του έργου. Όπως αναφέρεται, το τμήμα του έργου που δεν μπορεί να κατασκευαστεί στον σταθμό Βενιζέλου (λόγω της διακοπής των εργασιών που διέταξε το Συμβούλιο της Επικρατείας), στον σταθμό Βούλγαρη (όπου δεν έχουν συντελεστεί οι απαλλοτριώσεις
λόγω συνεχών δικαστικών αναβολών) και σε ένα μικρό τμήμα της σήραγγας που θα κατασκευαστεί με ανοιχτό όρυγμα (190 από τα 1.100 μέτρα δεν έχουν απαλλοτριωθεί για τους ίδιους λόγους) αντιστοιχεί μόλις στο 5% του συμβατικού
αντικειμένου. Το υπόλοιπο 95% μπορεί να προχωρήσει είτε στα
εργοτάξια είτε στα εργοστάσια, αναφέρει η εταιρεία (βλ. «Κ» 23.3.14).
Υπενθυμίζεται, τέλος, ότι οι όποιες διαφορές έχουν ομαδοποιηθεί και
οδηγηθεί σε διαιτησία, η οποία καταβάλλεται προσπάθεια να επισπευστεί.
Τα κελύφη των σταθμών
Πάντως, με δεδομένο ότι ο ανάδοχος δεν φαίνεται να ήθελε στην πραγματικότητα τη διακοπή των
εργασιών, ο στόχος του ελιγμού του ήταν πιθανότατα να δημιουργήσει
θόρυβο και να «εκβιάσει» τη λήψη αποφάσεων για επιμέρους θέματα, όπως π.χ. τη μετακίνηση των μετροποντίκων για την κατασκευή της σήραγγας ανάποδα. Και
ήταν επιτυχημένος, καθώς στις επόμενες ημέρες αναμένεται να ανακοινωθεί
η λήψη της σχετικής απόφασης από την Αττικό Μετρό. Πάντως, το πρόβλημα
παραμένει: στο ανατολικό άκρο
της γραμμής τα κελύφη ορισμένων σταθμών δεν υπάρχουν και επομένως θα
πρέπει η σήραγγα να κατασκευαστεί και κατόπιν να κατεδαφιστεί για την
κατασκευή των σταθμών (με επιπρόσθετο κόστος και νέα καθυστέρηση, όπως
συνέβη στην Αθήνα στην Αγία Παρασκευή).
,http://www.kathimerini.gr,Δημοσθένης ο Μακεδών
Σχόλια