Η ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Θουρίας κατά την διάρκεια της Πρώιμης Παλαιολιθικής εποχής (1 εκατ.

Πρώιμη Παλαιολιθική εποχή: Πιθανή απεικόνιση του ποταμού Άρι

Αρχαιότερη ή Πρώιμη Παλαιολιθική εποχή

Η κατώτερη ή Πρώιμη Παλαιολιθική Εποχή στην ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Θουρίας είναι ελάχιστα γνωστή, αφού οι έρευνες είναι ως τώρα ανεπαρκείς για να μας δώσουν πλήρη εικόνα της. Είναι πολύ σημαντικό όμως να επισημανθεί ότι η περιοχή κατά την εποχή αυτή δεν ήταν λιγότερο κατοικημένη από την υπόλοιπη Ευρώπη. Αντίθετα μπορεί εύκολα να υποτεθεί ότι λόγω του ήπιου κλίματος κατά τις παγετώδεις περιόδους και λόγω της νότιας γεωγραφικής της θέσης, αποτελούσε κατά κάποιον τρόπο καταφύγιο για ανθρώπους και ζώα, που κατέβαιναν προς τον Νότο πιεζόμενα από την προέλαση των παγετώνων στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη. Στο εσωτερικό του ελλαδικού χώρου, το κλίμα των βόρειων περιοχών επηρεαζόταν πιο πολύ από την επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών κατά τις παγετώδεις περιόδους, σε σχέση με την ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Θουρίας όπου οι συνθήκες παρέμεναν σχετικά ήπιες. Η σπανιότητα των ευρημάτων σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει απουσία ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλά αντανακλά αποκλειστικά και μόνο την έλλειψη ερευνών.

Απόδειξη είναι ότι, στις γειτονικές περιοχές του Απηδήματος, Μεγαλόπολης κ.λ.π που γίνεται σχετικές ανασκαφές, ανακαλύπτονται κατάλοιπα της απώτατης αυτής προϊστορικής εποχής. Μια άλλη σημαντική παρατήρηση είναι ότι τα χαρακτηριστικά της Παλαιολιθικής Εποχής της περιοχής της Αρχαίας Θουρίας και ειδικότερα οι χρονολογίες των διάφορων περιόδων συμφωνούν σε γενικές γραμμές με εκείνες της υπόλοιπης Ευρώπης. Ο λόγος που δεν έχουν αναδειχθεί τα επιμέρους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής είναι ότι δεν έχουν πραγματοποιειθεί σχετικές έρευνες. Τα στοιχεία που έχουν έλθει ως τώρα στο φως στο Απήδημα και την Μεγαλόπολη , που σχετίζονται άμεσα με την περιοχή της Αρχαίας Θουρίας , δεν έρχονται σε αντίθεση με τα δεδομένα της υπόλοιπης Ευρώπης, και ειδικότερα της νότιας Ευρώπης.

Το κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής της εποχής, που είναι γνωστή και ως Εποχή των Παγετώνων, είναι η εναλλαγή παγετωδών (ψυχρών) και μεσοπαγετωδών (θερμών) περιόδων.

Πολλές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για τη δημιουργία των παγετώνων, όπως εκείνες που αναζητούν αίτια γεωλογικών διεργασιών. Για παράδειγμα η ελάττωση της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα (CO2), η γρήγορη ανύψωση των ηπείρων και το σχετικά μεγάλο ύψος των βουνών ή «εξωγήινες» όπως κοσμικές επιδράσεις και αρκετές άλλες αιτίες μπορεί να δημιουργούν ή να συντελούν στη δημιουργία παγετώνων. Από τη δεκαετία του 1920 ακόμη διατυπώθηκε μια ολοκληρωμένη θεωρία γα να εξηγήσει το φαινόμενο από το Γιουγκοσλάβο αστρονόμο-μαθηματικό Μιλάνκοβιτς , που ανήγαγε τη δημιουργία των παγετώνων σε αστρονομικά αίτια, όπως οι μεταβολές της τροχιάς της Γης, οι μεταβολές της κλίσης και διεύθυνσης του γήινου άξονα της και το τρεμούλιασμα της. Για παράδειγμα η ελλειπτική τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο άλλαζε με το χρόνο αυξάνοντας και μειώνοντας τη «διάμετρό» της κάθε 100.000 και 400.000 χρόνια. Ο στροβιλισμός της γήινης σβούρας γύρω από τον άξονά της έχει έναν κύκλο αλλαγής κάθε 21.000 χρόνια. Η μετάπτωση του άξονά της μεταβάλλεται και αυτή με περιοδικότητα 41.000. Ο Milankovic λοιπόν υπολόγισε και υποστήριξε τη σύνθετη δράση τριών κυρίως αστρονομικών κύκλων του πλανήτη μας: εκκεντρότητα της τροχιάς του, λοξότητα και προήγηση (μικροδιακυμάνσεις) του άξονά του. Οι αστρονομικές αυτές μεταβολές επηρεάζουν σημαντικά την ποσότητα της θερμικής ακτινοβολίας που φτάνει στη Γη, κυρίως στον τρόπο κατανομής της στις διάφορες περιοχές της, και κατά συνέπεια έχουν σημαντική επίδραση και στο κλίμα. Οι μέχρι σήμερα πολυποίκιλες επιστημονικές παρατηρήσεις φαίνεται να επιβεβαιώνουν την υπόθεση Milankovic και με μικρές τροποποιήσεις να αποτελούν μια σαφή επιστημονική πραγματικότητα. Επιπλέον ο βόρειος με τον νότιο μαγνητικό πόλο αλλάζουν συχνά χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή περιοδικότητα τους (περίπου κάθε 100.000 χρόνια). Μεγάλοι παγκόσμιοι σεισμοί, σαν εκείνον των Χριστουγέννων του 2004 στη Σουμάτρας μεγέθους 9,3 βαθμών, συγκεντρωμένοι πολλοί μαζί χρονικά μετατοπίζουν, έστω για πολύ λίγο το άξονα περιστροφής του πλανήτη μας. Επίσης οι μεγάλες διαχρονικές συγκεντρώσεις συμπαγούς ξηράς, όπως η Παγγαία, η δημιουργία ψηλών οροσειρών και άλλοι ενδογενείς γεωλογικοί παράγοντες επηρεάζουν δραματικά το κλίμα της Γης, αλλά σε βάθος χρόνου. Καμιά όμως από τις παραπάνω θεωρίες δεν είναι τόσο ισχυρή ώστε να εξηγήσει από μόνη της απόλυτα και ικανοποιητικά το φαινόμενο, το οποίο όμως αποτελεί μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα. Μας το αποδεικνύουν οι γεωλογικές παρατηρήσεις. Ένας συνδυασμός αστρονομικών και γεωλογικών μεταβολών, περιοδικών και μη, αποτελεί ίσως την καλύτερη ερμηνεία των κλιματικών αλλαγών με αποκορύφωμα την δημιουργία εκτεταμένων παγετώνων, που καλύπτουν μεγάλες περιοχές της επιφάνειας του πλανήτη ή την πλήρη εξαφάνιση τους.

Πιθανό αντρόγυνο της περιοχής της αρχαίας θουρίας κατά την αρχαιότερη παλαιολιθική εποχή. Τι του λέει;

Παράλληλα τα φαινόμενα των παγετώνων επηρεάστηκαν από αναδραστικές επιδράσεις όπως: α) η αυξημένη αντανάκλαση με συνέπεια τη πιο γρήγορη ψύξη, β) γρηγορότερη αποπαγετωνοποίηση παρά παγετωνοποίηση εξαιτίας του φαινόμενου του θερμοκηπίου.

Οι περίοδοι παγετώνων καταλαμβάνουν το 90% του Πλειστοκαίνου. Οι κλιματικές αλλαγές μπορεί να είναι εξαιρετικά γρήγορες (μέσα σε μερικές χιλιάδες χρόνια σημειώνονται διαφορές της τάξης 4 – 5 βαθμών Κελσίου). Ακόμη και μέσα στην τελευταίες χιλιετίες σημειώνονται μεταβολές θερμοκρασίας 0.5 – 2 βαθμών σε χρονικό διάστημα μερικών αιώνων ή και δεκαετιών
Κατά τη διάρκεια του Πλειστοκαίνου, οι κλιματικές ζώνες μετατοπίζονται τόσο σε γεωγραφικό πλάτος όσο και σε υψόμετρο, αλλά η φύση αυτών των ζωνών ποικίλει δημιουργώντας νέους συνδυασμούς θερμοκρασίας, βροχόπτωσης και ατμοσφαιρικής και θαλάσσιας κυκλοφορίας. Αυτό εξανάγκαζε τους πληθυσμούς της περιοχής της Αρχαίας Θουρίας να μετακινούνται προς τις κατευθύνσεις που τους εξασφάλιζαν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.

Ενώ οι περισσότερες κλιματικές ζώνες μετατοπίστηκαν προς τον ισημερινό, τα τροπικά κλίματα , αντίστοιχα με αυτό της Αρχαίας Θουρίας και της Μεγαλόπολης, μετατοπίστηκαν πολύ λίγο γεωγραφικά.Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αναπτυχθεί η Βιοιποικιλότητα των περιοχών σημαντικά.

Από τα φαινόμενα που συνόδευαν τις εναλλαγές παγετωδών και μεσοπαγετωδών περιόδων, σημαντικό ρόλο έπαιζαν εδώ οι διακυμάνσεις της θαλάσσιας στάθμης.

Είναι γνωστό ότι, κατά τις παγετώδεις περιόδους, το νερό που συγκρατούσαν (υπό μορφή πάγου) οι παγετώνες, είχε ως συνέπεια να χαμηλώνει η θαλάσσια στάθμη ως και 100 ή και 120 μέτρα ακόμη. Αντίθετα, κατά τις μεσοπαγετώδεις περιόδους που έλειωναν οι πάγοι, η στάθμη της θάλασσας ανέβαινε και πάλι στο σημερινό της περίπου επίπεδο. Είναι ευνόητο ότι το φαινόμενο αυτό είχε τεράστιες επιπτώσεις για την ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Θουρίας που μέσω των ποταμών Άρι και Πάμισο είχε άμεση σχέση με τη μεταβολή της στάθμης της θάλασσας. Κατά την διάρκεια των παγετωδών περιόδων η περιοχή της ευρύτερης περιοχής της Αρχαίας Θουρίας ευρίσκετο 250 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Πρώιμη Παλαιολιθική εποχή: Πιθανή απεικόνιση του ποταμού Άρι

Εκείνη την εποχή οι πηγές του ποταμού Άρι τροφοδοτούσαν τον κάμπο με λιγότερο νερό διότι ένα σημαντικό μέρος της λεκάνης απορροής ήτανε μόνιμα παγωμένο τη στιγμή που και η εξάτμιση της Μεσογείου ήτανε πολύ μικρή λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών. Βέβαια η ενδεκαετής έξαρση των ηλιακών κηλίδων δημιουργούσε απότομη αύξηση της θερμοκρασίας με αποτέλεσμα να υγροποιείται η λεκάνη απορροής τη στιγμή που σύγχρονη αύξηση της εξάτμισης της Μεσογείου δημιουργούσε πρόσθετες βροχές. Αποτέλεσμα ήταν να πλημμυρίζει ο ποταμός Άρις και να εμπλουτίζει με ιχνοστοιχεία τη γύρω περιοχή.
Η η πανίδα και η χλωρίδα της ευρύτερης περιοχής της Αρχαίας Θουρίας κατά την διάρκεια της Πλειστοκαινικής περιόδου μεταβλήθηκε από τις αλλαγές στο περιβάλλον τους οι οποίες σχετίζονται με τις αλλαγές: των πρωταρχικών ενδιαιτημάτων τους (διαμόρφωση, θέση, έκταση), τις μεταβολές στη φύση των κλιματικών και περιβαλλοντικών ζωνών και την μεταβολή των οδών διασποράς.

Κατά την διάρκεια των παγετωδών περιόδων οι οδοί διασποράς ήταν αποκλεισμένοι προς Βορρά και επέτρεπαν μόνο πολύ μικρές μετακινήσεις της πανίδας προς τον νότο. Δεδομένου δε ότι ο Μεσσηνιακός κόλπος βαθαίνει απότομα και όταν η θάλασσα υποχωρούσε 100-120 μέτρα άφηνε πίσω της απότομους γκρεμούς που άφηναν στενά περιθώρια κίνησης .

Κατά συνέπεια η περιοχή του Απηδήματος μπορεί να θεωρηθεί σαν το νοτιότερο όριο των μετακινήσεων των πληθυσμών.
Αντίθετα κατά τις μεσοπαγετώδεις περιόδους άνοιγαν οι οδοί διασποράς προς όλες τις κατευθύνσεις οπότε οι πληθυσμοί μπορούσαν πολύ εύκολα να μετακινηθούν και προς βορρά στην πεδιάδα της Μεγαλόπολης όπου λόγω του πλούτου της βιοποικιλότητας ήταν πολύ ευνοϊκές οι συνθήκες διαβίωσης.

Αυτό τεκμηριώθηκε πρόσφατα μετά από την εξερεύνηση ανασκαφικά μίας σημαντικής παλαιοντολογικής θέσης «Κυπαρίσσια» που βρίσκεται στη λεκάνη Μεγαλοπόλης

Το 2004 εντοπίστηκε στο δυτικό όριο του ορυχείου πλούσια απολιθωμένη πανίδα θηλαστικών που χρονολογείται κατά το Πλειστόκαινο (περίπου 800.000-350.000χρόνια πριν) και περιλαμβάνει κυρίως ελέφαντες, ελάφια, δασόβιους ρινόκερους, ιπποπόταμους, άγρια άλογα ,ταύρους, χοίρους και ύαινες. Τα θηλαστικά αυτά ζούσαν στη δασική περιοχή γύρω από τη λίμνη που κατέκλυζε τη λεκάνη της Μεγαλόπολης εκείνη την εποχή. Μεταξύ των παλαιών ευρημάτων συγκαταλέγεται μάλιστα και ένας γομφίος ανθρώπου που προσδίδει και παλαιοανθρωπολογικό ενδιαφέρον στην περιοχή.

Μεγαλόπολη Χαυλιόδοντες

αρχαιολογία

ΛΘ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Μεγαλόπολη

Οι αποκρίσεις της πανίδας και χλωρίδας η οποία ήτανε επί μακρόν προσαρμοσμένη σε σχετικά σταθερά και ομοιόμορφα ενδιαιτήματα της περιοχής της Αρχαίας Θουρίας μπορεί να θεωρηθεί ότι ήτανε τριών τύπων:

Κάποια ήταν ικανά να “ταξιδεύουν” μαζί με τα βέλτιστο ενδιαίτημά τους καθώς αυτό μετατοπιζόταν κατά γεωγραφικό πλάτος και υψόμετρο κυρίως προς την περιοχή της Μεγαλόπολης. Κάποια άλλα είδη παρέμειναν στη περιοχή της Αρχαίας Θουρίας και προσαρμόστηκαν στο αλλαγμένο τοπικό περιβάλλον. Κάποια άλλα είδη υπέστησαν μείωση της εξάπλωσής τους και τελικά εξαφανίστηκαν. Επειδή η μεταβολές της μέσης θερμοκρασίας της ευρύτερης περιοχής δεν ξεπέρασαν κατά την διάρκεια της εναλλαγής των παγετωδών περιόδων του 5 βαθμούς κελσίου, τα είδη που εξαφανίστηκαν είναι πολύ λίγα. Αυτό το τεκμηριώνει η αφθονία στη περιοχή της Κρασπεδωτής χελώνας Testudo marginata που θεωρείται το πιο παλιό και μακρόβιο σπονδυλόζωο.

Ανθρωπολογικό Μουσείο Πανεπιστημίου Αθηνών

ΛΘ’ ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

Δρ Ανδρέας Ντάρλας Διδάκτωρ παλαιολιθικής αρχαιολογίας
Milankovitch, M. : «Mathematische Klimalehre und Astronomische Theorie der Klimaschwankungen»
Broecker, Wallece S. and Denton, George H. 1990. What drives glacial cycles? Scientific American, Jan 1990, σελ .43-50
ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Σπυρίδων Β. Παυλίδης, Καθηγητής Γεωλογίας Α.Π.Θ.
Imbrie, J. and Imbrie, J.Z. 1980. Modeling the climatic response to orbital variations
Messiniakos Gulf , Π. Παυλάκης Δημήτριος Ι. Παπανικολάου Γ. Χρόνης Βασίλειος Λυκούσης Χ. Αναγνώστου, 1989
ΒΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Δρ. Σίνος Γκιώκας, Καθηγητής Βιοποικιλότητας Εξέλιξης Χερσόβιων Ζώων, Πανεπιστήμιο Κρήτης , 2000
Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας- Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδος Δρ Αθανάσιος Αθανασίου
Meyer, L., N. Pisias, T. Janecek, et al., 1992. Site 846, pp. 265-333 IN Proceedings of the Ocean Drilling Program, Initial Reports. Vol. 138,http://arxaiathouria.wordpress.com/2013/04/27