Τι σχεδιάζουν οι Ευρωπαίοι για την Ισπανία και την Ιταλία

Και να που οι πιέσεις επέστρεψαν στην Ευρωζώνη... Η ευφορία στις αγορές ομολόγων των κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας που ακολούθησε τα δύο κύματα φτηνής τριετούς  ρευστότητας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έδωσε ξανά τη θέση της στην αγωνία  για το αν η Ιταλία και η Ισπανία θα είναι σε θέση να συνεχίσουν να χρηματοδοτούνται μέσω των αγορών.

Σε ανάλυσή της που δημοσιεύτηκε την Πέμπτη η Moody’s υποστηρίζει ότι το κόστος δανεισμού των δύο αυτών κρατών, στη βάση των αποδόσεων των 10ετών ομολόγων τους, έχει ξεπεράσει τα βιώσιμα επίπεδα – με δεδομένη μάλιστα και την αδύναμη δημοσιονομική τους θέση. Κατά την εκτίμηση της Moody’s, το κόστος δανεισμού της Ιταλίας είναι λιγότερο διαχειρίσιμο από το αντίστοιχο της Ισπανίας.

Η πλειοψηφία των αναλυτών ωστόσο διαφωνεί και πιστεύει ότι δεν θα έχουμε άλλα ευρωπαϊκά  εγχειρήματα διάσωσης. Σύμφωνα με έρευνα μεταξύ 29 αναλυτών που διεξήγαγε το πρακτορείο Ρόιτερ, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων απέδωσε 25% πιθανότητες κατά μέσο όρο σε μια διάσωση της Ισπανίας και 13% πιθανότητες σε μια διάσωση της Ιταλίας. Μέρος της συλλογιστικής για την οποία οι περισσότεροι θεωρούν απίθανη μια ιταλική ή ισπανική διάσωση είναι πάντως και το γεγονός ότι οι δύο αυτές χώρες είναι ‘πολύ μεγάλες για να σωθούν’.

Επί του παρόντος οι ανησυχίες των αγορών εστιάζουν κυρίως στην Ισπανία, που τα προβλήματά της μοιάζουν για διάφορους λόγους πιο εύκολα διαχειρίσιμα. Τα κεφάλαια των μηχανισμών διάσωσης της Ευρωζώνης, πιθανότατα με τη βοήθεια των νέων κονδυλίων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, μπορούν να αυξηθούν επαρκώς ώστε να καλύψουν τις δανειοδοτικές ανάγκες της Ισπανίας. Αντίθετα, ακόμη και το απλό μέγεθος του ιταλικού δημόσιου χρέους – που θα βρεθεί στο 123.4% του ιταλικού ΑΕΠ στα τέλη του χρόνου  σύμφωνα με το ΔΝΤ – σημαίνει, όπως πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν, ότι υπό την παρούσα κατάσταση πραγμάτων μόνο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα έχει την ισχύ να αντιμετωπίσει μια ενδεχόμενη ιταλική κρίση. Παρόλα αυτά, ακόμη και τα μέσα της ΕΚΤ – με δεδομένους πάντα τους περιορισμούς της εντολής της – κρίνονται από πολλούς ως ‘μη απεριόριστα’.

Από το σύνολο του 1 τρις ευρώ των 3ετών δανείων που η ΕΚΤ έδωσε στις εμπορικές τράπεζες της Ευρωζώνης από τον Δεκέμβριο 2011 και εξής, μόνο μικρό τμήμα κατευθύνθηκε στις αγορές ομολόγων των προβληματικών χωρών. Οι τράπεζες, είναι αλήθεια, βοηθήθηκαν  περισσότερο. Σε κάθε περίπτωση όμως αυτός ο δρόμος διάσωσης έχει ένα σοβαρό μειονέκτημα. Οι περισσότερες αγορές ομολόγων γίνονται από τα εγχώρια ιδρύματα των αρχών που εκδίδουν τα ομόλογα, δηλαδή τις ισπανικές και ιταλικές τράπεζες, γεγονός που ενισχύει την αλληλεξάρτηση των αδύναμων τραπεζών και των αδύναμων κρατών στην οποία  οφείλεται και η εμβάθυνση της κρίσης τα δύο τελευταία  χρόνια.

Σύμφωνα με τους αναλυτές, η αποτελεσματικότητα των απευθείας αγορών ομολόγων από την ΕΚΤ, στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς τίτλων της, έχει μειωθεί μετά την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους που επιφύλαξε προνομιακή  μεταχείριση στην κεντρική τράπεζα σε σχέση με τους ιδιώτες πιστωτές. Από την ολοκλήρωση του ελληνικού PSI και μετά, υποστηρίζουν οι αναλυτές, ένα σημαντικό  μέρος των επενδυτών έχει καταλήξει στο συμπέρασμα πως όσο περισσότερο αγοράζει ομόλογα ενός κράτους η ΕΚΤ, σε τόσο χειρότερη μοίρα περνούν οι ομολογιούχοί του.

Ο κίνδυνος συνεπώς είναι μόλις εμφανιστεί η ΕΚΤ στις αγορές να εξαφανιστούν οι ιδιώτες επενδυτές. Αυτό δεν αποκλείει μεν τις περαιτέρω αγορές ομολόγων της ΕΚΤ αλλά αυξάνει τα επίπεδα που θα πρέπει να πιάσουν τα ισπανικά και ιταλικά σπρεντ πριν εκδηλωθεί η παρέμβαση.

Πέρα ωστόσο από τη βούληση και τη δράση της ΕΚΤ, τι άλλο έχει απομείνει στο οπλοστάσιο της  Ευρώπης; Η βασική διαπίστωση μιας πλειοψηφίας αναλυτών είναι πως αν είχαν την επιλογή οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, θα καθυστερούσαν κάθε διάσωση μέχρις ότου ο μόνιμος Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας αντικαταστήσει τον σημερινό προσωρινό μηχανισμό, τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Δηλαδή θα καθυστερούσαν τα πάντα ως τον Ιούλιο όπου τίθεται σε ισχύ ο μόνιμος μηχανισμός. Κι αυτό γιατί ο μόνιμος Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας έχει σημαντικά πλεονεκτήματα: διαθέτει δικά του κεφάλαια, έτσι από τη στιγμή που θα τεθεί σε ισχύ μπορεί να αναλάβει δράση πολύ πιο γρήγορα από τον προσωρινό μηχανισμό. Συν ότι ο δανεισμός που θα παρέχει ο μόνιμος μηχανισμός δεν θα έχει επιπτώσεις στους ισολογισμούς των κρατών πιστωτών.

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θέλουν επίσης να αποφύγουν ένα συμβατικό εγχείρημα πλήρους διάσωσης για την Ισπανία – στα πρότυπα των προγραμμάτων της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας – ακόμη κι αν τα πράγματα θα φτάσουν στο απροχώρητο, εκτιμούν οι αναλυτές. Κι αυτό γιατί μια τέτοια διάσωση θα στοιχίσει πολύ εξαντλώντας κεφάλαια που θα χρειαστούν κι άλλες χώρες, ενώ παράλληλα θα αποκόψει την Ισπανία από την πρόσβαση στις αγορές.

Οπότε μια ιδέα που φαίνεται να κερδίζει έδαφος προκειμένου για την Ισπανία είναι να δοθούν τα χρήματα της διάσωσης απευθείας στις ισπανικές τράπεζες προκειμένου να στηρίξουν την κεφαλαιακή τους επάρκεια – έστω κι αν την Πέμπτη εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης διέψευσε ότι  υπάρχουν σχέδια για μια τέτοια στήριξη. Μια παρόμοια οικονομική συνδρομή παρουσιάζει επίσης το πλεονέκτημα ότι μπορεί να δοθεί χωρίς τους επαχθείς όρους που συνόδευσαν τα προγράμματα της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας,  δηλαδή χωρίς κανέναν όρο που θα αφορά τον δημόσιο προϋπολογισμό. Σύμφωνα με εμπιστευτικά ευρωπαϊκά έγγραφα,  οι προϋποθέσεις για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών θα μπορούσαν να αφορούν ως επί το πλείστον επιμέρους ισπανικά ιδρύματα ή και γενικότερα τον ισπανικό χρηματοπιστωτικό τομέα. Όλα αυτά προσκρούουν όμως στο ότι με βάση τους σημερινούς κανόνες της Ευρωζώνης κάθε ευρωπαϊκός δανεισμός προς τις τράπεζες θα πρέπει να γίνεται μέσω του αντίστοιχου εθνικού δημοσίου. Κι αυτό θα αυξήσει το χρέος της κυβέρνησης της Ισπανίας και θα ενισχύσει την εξάρτηση ανάμεσα στην δημοσιονομική θέση της Ισπανίας και στις τράπεζες της – το πρόβλημα που αναφέραμε πιο πάνω.

Ένας τρόπος για να σπάσει αυτή η εξάρτηση θα ήταν να επιτραπεί τα κεφάλαια διάσωσης να πάνε κατευθείαν στις τράπεζες – όπως πρότεινε και η γενική διευθύντρια του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ την περασμένη Πέμπτη. Παρά ταύτα η Γερμανία, με την ιδιότητα του κύριου ταμία των ευρωπαϊκών κεφαλαίων, έχει μπλοκάρει προηγούμενες προσπάθειες για να επιτραπεί κάτι τέτοιο και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή τη φορά θα κάνει πίσω.

Υπάρχουν άλλες εναλλακτικές επιλογές; Υπάρχουν... Η Ισπανία θα μπορούσε κάλλιστα να αντλήσει προληπτικά κεφάλαια από τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς,αφού πλέον αυτό επιτρέπεται. Σύμφωνα με εμπιστευτικές οδηγίες της ΕΕ,  τα κεφάλαια αυτά κινούνται μεταξύ του 2% και του 10% του ΑΕΠ της χώρας δανειολήπτριας, άρα στην περίπτωση της Ισπανίας θα ήταν περί τα 100 δις ευρώ – ενώ μπορεί να προέλθουν κι άλλα από το ΔΝΤ.

Τέλος ας μην ξεχνάμε ότι οι μηχανισμοί διάσωσης της Ευρωζώνης μπορούν πλέον να αγοράζουν ομόλογα στη δευτερογενή αγορά ή και να συμμετέχουν σε δημοπρασίες, όπου  σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές οδηγίες επιτρέπεται να αγοράζουν ως και το ήμισυ κάθε νέας έκδοσης.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών των προσεγγίσεων είναι ωστόσο βέβαιο. Το βασικότερο ίσως  στοιχείο της επιτυχίας τους θα είναι οι προοπτικές της ισπανικής κυβέρνησης να διατηρήσει την πρόσβασή της στις χρηματαγορές, οι δε προοπτικές αυτές θα ενισχυθούν αν κυριαρχήσει  η αισιοδοξία για τις οικονομικές προοπτικές της Ισπανίας – πράγμα που τώρα δεν συμβαίνει. Ένα σοβαρό εμπόδιο άλλωστε είναι και η διαφωνία μεταξύ των εταίρων της Ισπανίας για το αν η χώρα χρειάζεται περισσότερη λιτότητα όπως λένε οι Γερμανοί  ή λιγότερη όπως λένε όλοι οι άλλοι. Πρόκειται για το πλέον κρίσιμο ερώτημα που, στην πραγματικότητα, ούτε οι αγορές το έχουν απαντήσει ξεκάθαρα.     http://www.sofokleous10.gr