Ενας χαοτικός νέος κόσμος...

Οι ετήσιες εαρινές σύνοδοι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας μας έδωσαν τη δυνατότητα να δούμε τις δύο βασικές τάσεις που οδηγούν την παγκόσμια πολιτική και οικονομία. Τα γεωπολιτικά δεδομένα έχουν αλλάξει άρδην, και από έναν κόσμο όπου κυριαρχούσε η Ευρώπη και οι ΗΠΑ έχουμε περάσει σε ένα κόσμο με πολλές περιφερειακές δυνάμεις αλλά όχι και παγκόσμια ηγεσία. Και η νέα εποχή της οικονομικής αστάθειας στην οποία ζούμε οφείλεται τόσο στα φυσικά όρια της ανάπτυξης όσο και στις χρηματοπιστωτικές αναταραχές.

Στις φετινές συνόδους του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας το βασικό θέμα ήταν η ευρωπαϊκή κρίση. Το ΔΝΤ επιχείρησε  να δημιουργήσει ένα έκτακτο μηχανισμό χρηματοδότησης προκειμένου να συνδράμει τις αδύναμες ευρωπαϊκές οικονομίες αν χρειαστεί. Για το σκοπό αυτό ζητήθηκαν χρήματα από τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες – την Βραζιλία, την Κίνα, την Ινδία, τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες του Κόλπου και άλλες. Τα κράτη αυτά απάντησαν: ναι μεν δίνουμε τα λεφτά αλλά μόνο με αντάλλαγμα την αύξηση της ισχύος μας και των ψήφων μας. Από τη στιγμή που η Ευρώπη θέλει τη διεθνή οικονομική στήριξη της, θα πρέπει να αποδεχτεί αυτούς τους όρους.

Βεβαίως το αίτημα των αναδυόμενων οικονομιών για περισσότερη εξουσία είναι γνωστή ιστορία. Όταν το 2010 είχε ξαναγίνει αύξηση των πόρων του ΔΝΤ οι αναδυόμενες οικονομίες δέχτηκαν τη συμφωνία μόνο αν αυξάνονταν τα δικά τους δικαιώματα ψήφου κατά 6% και μειώνονταν της Ευρώπης κατά 4%. Σήμερα οι αναδυόμενες οικονομίες ζητούν ακόμη μεγαλύτερο μερίδιο εξουσίας.

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε το γιατί. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΝΤ, το 1980 τα κράτη μέλη της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιπροσώπευαν το 31% της παγκόσμιας οικονομίας – στη βάση του ΑΕΠ των κρατών μελών της προσαρμοσμένου ως αγοραστική ισχύς. Το 2011 το μερίδιο της Ευρώπης είχε μειωθεί στο 20% και το ΔΝΤ προβλέπει ότι έως το 2017 θα έχει μειωθεί στο 17%.

Αυτή η πτώση αντανακλά τους αργούς ρυθμούς ανάπτυξης της Ευρώπης και σε όρους πληθυσμού και σε όρους κατά κεφαλήν παραγωγής. Στην άλλη πλευρά της ζυγαριάς, το μερίδιο των αναπτυσσόμενων οικονομιών της Ασίας, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και της Ινδίας, στο παγκόσμιο ΑΕΠ έχει εκτοξευθεί από 8% το 1980 σε 25% το 2011 και αναμένεται να φτάσει το 31% το 2017.

Είναι πολύ χαρακτηριστικό επίσης το ότι οι ΗΠΑ επέμειναν ότι δεν θα συνεισφέρουν τίποτα στην νέα αύξηση των πόρων του ΔΝΤ. Το αμερικανικό Κογκρέσο έχει υιοθετήσει μια απομονωτική οικονομική πολιτική, ιδίως σε ό,τι αφορά την οικονομική βοήθεια εκτός Αμερικής. Κι αυτό αντανακλά την υποχώρηση της αμερικανικής ισχύος. Το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ ήταν 25% το 1980, μειώθηκε στο 19% το 2011 και αναμένεται να συρρικνωθεί στο 18% το 2017. Εκείνη τη χρονιά μάλιστα εκτιμάται ότι σε απόλυτο μέγεθος η Κίνα θα ξεπεράσει το αμερικανικό ΑΕΠ – πάντα προσαρμοσμένος σε όρους αγοραστικής ισχύος.

Αλλά οι αλλαγές της παγκόσμιας ισχύος αντιπροσωπεύουν κάτι πολύ πιο περίπλοκο από μια απλή πτώση του παλιού Βορειοατλαντικού κόσμου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ και μια άνοδο των αναδυόμενων οικονομιών, των γνωστών μας ως BRICS – Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότιος Αφρική. Παράλληλα μετακινούμαστε από έναν μονοπολικό  κόσμο με επικεφαλής ως επί το πλείστον τις ΗΠΑ σε έναν πραγματικά πολυπολικό κόσμο, που αποτελείται από τις ΗΠΑ, την ΕΕ, τα κράτη BRICS αλλά και μικρότερες δυνάμεις – για  παράδειγμα τη Νιγηρία και την Τουρκία – τα οποία έχουν σημαντική περιφερειακή ισχύ αλλά δεν θέλουν να αναλάβουν την παγκόσμια ηγεσία, ιδίως σε ό,τι αφορά τα οικονομικά της βάρη. Το ζήτημα δηλαδή δεν είναι απλά ότι υπάρχουν πέντε ή έξι μεγάλες δυνάμεις τώρα αντί για μία πριν. Είναι ότι όλες θέλουν να επωφεληθούν σε βάρος των υπολοίπων.

Η μετάβαση σε ένα τέτοιο πολυπολικό κόσμο έχει το πλεονέκτημα ότι καμιά δύναμη από μόνη της ή μια μικρή ομάδα δεν μπορεί να κυριαρχήσει στους άλλους. Κάθε περιφερειακή δύναμη έχει κάποια περιθώρια κινήσεων για να βρει το δικό της δρόμο. Αλλά ένας πολυπολικός κόσμος ενέχει μεγάλους κινδύνους, ιδίως αν δεν αντιμετωπιστούν οι μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις επειδή καμιά χώρα από μόνη της ή καμιά περιφερειακή ένωση κρατών δεν μπορεί ή δεν θέλει να συντονίσει μια παγκόσμια πολιτική ή ακόμη και να συμμετάσχει σε αυτήν.

Οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν γρήγορα την παγκόσμια ηγεσία για να περάσουν σε αυτό τον τύπο  αναζήτησης ωφελειών, δίχως να περάσουν ενδιαμέσως από το στάδιο της παγκόσμιας συνεργασίας. Έτσι σήμερα αρνούνται να συμμετέχουν στην παγκόσμια συνεργασία για την κλιματική αλλαγή, τα πακέτα οικονομικής βοήθειας του ΔΝΤ, τους στόχους αναπτυξιακής βοήθειας προς τον Τρίτο Κόσμο και άλλες όψεις της διεθνούς συνεργασίας προς όφελος των παγκόσμιων κοινών αγαθών.

Οι αδυναμίες του παγκόσμιου πολιτικού συντονισμού είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές με δεδομένο το βάρος των σημερινών προκλήσεων. Βέβαια ο νους μας μπορεί να πηγαίνει πρώτα στη συνεχιζόμενη αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές,  όμως υπάρχουν άλλες προκλήσεις που είναι ακόμα πιο σημαντικές. Κι εδώ ερχόμαστε στη δεύτερη βασική αλλαγή στην παγκόσμια οικονομία που απασχόλησε τις συνόδους του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Και που είναι οι υψηλές και υψηλής μεταβλητότητας τιμές των βασικών εμπορευμάτων, οι οποίες συνιστούν μια μείζονα απειλή για την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη.

Από το 2005 οι τιμές των περισσότερων βασικών εμπορευμάτων έχουν εξακοντιστεί προς τα πάνω. Οι τιμές του πετρελαίου, του άνθρακα, του χαλκού, του χρυσού, των σιτηρών, του καλαμποκιού, του σιδηρομεταλλεύματος και πολλών άλλων εμπορευμάτων διπλασιάστηκαν τριπλασιάστηκαν ή και τετραπλασιάστηκαν. Καύσιμα, τρόφιμα και μέταλλα όλα επηρεάστηκαν. Ορισμένοι αποδίδουν αυτή την αύξηση των τιμών των εμπορευμάτων σε φούσκα που οφείλεται στα χαμηλά επιτόκια και την εύκολη πρόσβαση στο δανεισμό για κερδοσκοπία στα εμπορεύματα. Όμως η εξήγηση πρέπει να έχει μεγαλύτερο βάθος.

Η αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης για πρωτογενή εμπορεύματα και ιδίως η αύξηση της ζήτησης της Κίνας ασκεί σοβαρές πιέσεις στα φυσικά αποθέματα των παγκόσμιων πόρων. Είναι αλήθεια ότι μπορεί να παραχθεί περισσότερο πετρέλαιο και χαλκός αλλά μόνο με πολύ υψηλότερο κόστος παραγωγής.

Αλλά το πρόβλημα πάει πέρα από τους περιορισμούς της προσφοράς. Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη προκαλεί σοβαρή περιβαλλοντική κρίση. Οι τιμές των τροφίμων είναι σήμερα υψηλές επειδή οι περιοχές που παράγουν τρόφιμα δοκιμάζονται από τις αντίξοες συνθήκες της κλιματικής αλλαγής που έχει προκαλέσει ο ανθρώπινος παράγοντας – όπως  είναι τα σοβαρά επεισόδια ξηρασίας και οι ξαφνικές καταιγίδες – και από τη μείωση των υδάτινων πόρων που προκαλείται από την υπερβολική άντληση νερού από τα ποτάμια και τα άλλα υδάτινα αποθέματα.

Με άλλα λόγια η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει κρίση βιωσιμότητας, όπου οι περιορισμοί των φυσικών πόρων και οι περιβαλλοντικές πιέσεις έχουν ισχυρό αντίκτυπο στις τιμές των εμπορευμάτων και την οικολογική σταθερότητα. Η οικονομική ανάπτυξη πρέπει γρήγορα να γίνει βιώσιμη ανάπτυξη υιοθετώντας τεχνολογίες και τρόπους ζωής που θα περιορίσουν τις επικίνδυνες πιέσεις στα οικοσυστήματα του πλανήτη. Αυτό απαιτεί ένα επίπεδο διεθνούς συνεργασίας που σήμερα δεν φαίνεται πουθενά.

Οι σύνοδοι του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας μας θυμίζουν μια μεγάλη αλήθεια: ότι ο σημερινός αλληλεξαρτώμενος και πολυπληθής κόσμος μας αποτελεί έναν πολύ πολύπλοκο σύμπαν. Για να επιβιώσει πρέπει όλοι να συνεργαστούν περισσότερο.                                                                  http://www.sofokleous10.gr