Basta με την ανοησία της λιτότητας

Basta! Μετά από δύο χρόνια μεταρρυθμίσεων, οι Ισπανοί έχουν πλέον εξοικειωθεί με το τελετουργικό της θανάσιμης ευρωπαϊκής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της κρίσης. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί εγκωμιάζουν κάθε νέο πακέτο μεταρρυθμίσεων που υιοθετείται και μας χτυπούν φιλικά την πλάτη.

Αργότερα, όταν η χώρα βυθίζεται στην ύφεση, η ανεργία εκτοξεύεται και τα premium κινδύνου επιμένουν ανοδικά, επιβάλλεται στους Ισπανούς ακόμη μεγαλύτερη λιτότητα. Σε όσους αναρωτιούνται εάν η στρατηγική αυτή ισοδυναμεί με αυτοπροκαλούμενη ύφεση, η απάντηση είναι να μην ανησυχούν, να κάνουν υπομονή και να περιμένουν να δουν τους καρπούς των προσπαθειών τους. Με λίγα λόγια, αυτό που ζητείται από τους Ισπανούς είναι να αντικαταστήσουν την πολιτική και την οικονομική ανάλυση με το ρητό «πίστευε (τη λιτότητα) και μη ερεύνα».

Τόσο οι πολίτες, όσο και η ελίτ της Ευρώπης φαίνεται πως αισθάνονται πλέον την ανάγκη να σταματήσει αυτή η ανοησία. Η κατάρρευση της ολλανδικής κυβέρνησης και η νίκη του Francois Hollande στον πρώτο γύρο των εκλογών στη Γαλλία οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα: σε μία εξέγερση εναντίον της λιτότητας. Είναι, όμως, μόνο η αρχή.

Οι επικείμενες εκλογές στην Ελλάδα, το δημοψήφισμα τον επόμενο μήνα στην Ιρλανδία και οι βουλευτικές εκλογές στη Γαλλία τον Ιούνιο μπορεί να οδηγήσουν την Ευρώπη σε πραγματική πολιτική κρίση. Κατά την τελευταία δεκαετία, οι εξαγριωμένοι πολίτες προκάλεσαν αρκετή ζημιά στην Ε.Ε. Κατά συνέπεια, οι ηγέτες της καλά θα κάνουν να λάβουν σοβαρά υπόψη τις ανησυχίες τους. Την επόμενη εβδομάδα, ολοκληρώνονται δύο χρόνια από τότε όπου η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Jose Luis Rodriguez Zapatero υιοθέτησε το πρώτο πακέτο μέτρων λιτότητας και προχώρησε με την εφαρμογή σειράς διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Αυτά τα μέτρα ήταν η πολιτική αυτοκτονία του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Ισπανίας. Τώρα, οι Συντηρητικοί βρίσκουν εαυτούς σε μία παρόμοια κατάσταση. Έχουν περάσει μόλις 100 ημέρες από τότε όπου βρέθηκαν στην εξουσία και έχουν ήδη καταφέρει να αποξενωθούν από το εκλογικό σώμα, ενώ παράλληλα τιμωρούνται από τις αγορές όπως ακριβώς συνέβαινε και με την κυβέρνηση Zapatero.

Είναι αλήθεια ότι οι αγορές δυσκολεύουν πολύ την κατάσταση για την ισπανική κυβέρνηση, γεγονός όμως που δεν προκαλεί έκπληξη. Αυτό που είναι εξωφρενικό, όμως, είναι ότι, ενώ οι Ισπανοί αντιμετωπίζουν την ύφεση και την εκτίναξη της ανεργίας, ο Jens Weidmann, ο πρόεδρος της Bundesbank και μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, λέει ότι «δεν είναι και το τέλος του κόσμου» εάν τα ισπανικά επιτόκια ξεπεράσουν το 6%. Την ίδια ώρα, ο Nicolas Sarkozy βασίζει την προεκλογική του εκστρατεία στο επιχείρημα ότι εάν επικρατήσει ο αντίπαλός του, ο κ. Hollande, τότε η κρίση της Ισπανίας θα φτάσει στα Ιλίσια Πεδία. Ομολογουμένως, αυτή η αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαϊκών κεντροδεξιών κυβερνήσεων είναι εντυπωσιακή.

Προφανώς κάτι δεν πάει καλά όταν μία κυβέρνηση τόσο φιλοευρωπαϊκή, τόσο συντηρητική και τόσο υπέρ της λιτότητας αγνοείται από το Βερολίνο ή -ακόμη χειρότερα- εξευτελίζεται από τη Γαλλία. Κάτι δεν πάει καλά όταν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο διερωτάται εάν όντως χρειάζεται τόσο σκληρή δημοσιονομική προσαρμογή σε καιρό ύφεσης, ενώ την ίδια ώρα κανείς στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο ή στη Φρανκφούρτη νοιάζεται. Εξίσου ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με χαρά υποστηρίζει τις αυστηρές περικοπές της Ισπανίας στην παιδεία και στην έρευνα, αγνοώντας σκοπίμως το γεγονός ότι η πολιτική αυτή δεν συμβαδίζει με το μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης που η ίδια διαφημίζει εδώ και μία δεκαετία, ενώ παράλληλα τονίζει την άμεση ανάγκη να απομακρυνθεί η χώρα από το οικονομικό μοντέλο που στηρίχθηκε στο real estate.

Κατ’ ιδίαν, η συντηρητική ελίτ στην Ισπανία αναγνωρίζει ότι οι στόχοι της λιτότητας πρέπει να χαλαρώσουν και ότι απαιτείται ένα νέο μίγμα πολιτικής. Δημοσίως, όμως, τηρούν σιγήν ιχθύος κυρίως επειδή δεν έχουν τη δύναμη να αντιμετωπίσουν το Βερολίνο, τις Βρυξέλλες και τη Φρανκφούρτη, επειδή φοβούνται τόσο τις αγορές που δεν μπορούν να καθοδηγήσουν την εξέγερση και την αντίδραση των Ισπανών πολιτών εάν αυτοί μάθουν ότι θα μπορούσαν να γλιτώσουν μέρος των θυσιών εάν η Ευρώπη λειτουργούσε σωστά.

Ποιος κυβερνά;

Στην Ε.Ε., όπως διδάσκουμε στους μαθητές μας, η Κομισιόν αναφέρεται στο γενικό συμφέρον και έχει το δικαίωμα της πρωτοβουλίας, ενώ τα κράτη-μέλη και οι πολίτες μπορούν να εκφραστούν μέσω του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στη σημερινή Ευρώπη, όμως, οι θεσμοί έχουν χάσει την ισχύ τους καθώς η πραγματική εξουσία βρίσκεται στο Βερολίνο και στους διαδρόμους της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, όπου οι διεξάγονται σε απόλυτη αδιαφάνεια οι πραγματικές μάχες για την κρίση.

Το δημοσιονομικό συμβόλαιο, η πιο ανισόρροπη και ασύμμετρη συνθήκη που υπογράφηκε ποτέ, είναι το καλύτερο παράδειγμα της νέας Ευρώπης: σκληρή εφαρμογή της λιτότητας με ασαφείς υποσχέσεις για ανάπτυξη. Στην παλιά καλή Ε.Ε., τα κράτη-μέλη ήταν ίσα και οι συνθήκες αντιπροσώπευαν τον συμβιβασμό των αντικρουόμενων οραμάτων για την Ευρώπη. Τώρα, η Ευρώπη είναι μόνο ασύμμετρη εξουσία και φόβος για το μέλλον. Η Ευρώπη μοιάζει τώρα με αυτό που ο Thomas Hobbes περιέγραψε ως τη φυσική κατάσταση της ανθρώπινης ζωής: «φτωχή, κακή, βίαιη και σύντομη». Έχουν περάσει δύο χρόνια και δεν έχει υιοθετηθεί ούτε ένα αναπτυξιακό μέτρο. Είναι ώρα να πούμε "Basta!".

*Ο José Ignacio Torreblanca είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο UNED και επικεφαλής του γραφείου του European Council of Foreign Relations στη Μαδρίτη.