Σπάνιοι χάρτες του Αρχιπελάγους στο ΑΠΘ

Μία μοναδική αποκάλυψη έγινε πρόσφατα από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και την Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη. Αφορά σειρά από σπάνιους χειρόγραφους χάρτες του Αρχιπελάγους (1687), που έγιναν με διαταγές του Λουδοβίκου 14ου και πρόσφατα αποκαλύφθηκαν και τεκμηριώθηκαν στη συλλογή της δωρεάς Ιωάννη Τρικόγλου του ΑΠΘ.

Η ανακοίνωση του παγκοσμίου ενδιαφέροντος “ευρήματος” συμπίπτει με τη συμπλήρωση 90 χρόνων από την ίδρυση της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης, το 1927, και 40 χρόνων από την πρώτη χειρόγραφη καταγραφή της δωρεάς Τρικόγλου στο ΑΠΘ (1977).

Η συλλογή περιλαμβάνει δεκαέξι χειρόγραφους χάρτες, υψηλής αισθητικής, σε φύλλα μεγάλων διαστάσεων 95×60εκ., δεμένους σε τόμο, στους οποίους απεικονίζονται τα νησιά των Κυκλάδων -Νάξος, Πάρος, Σίφνος, Μήλος, Ίος, Αντίπαρος, Κίμωλος, Πολύαιγος, Φολέγανδρος, Σίκινος, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Κέρος, Κουφονήσια- καθώς και τα Κύθηρα και η Ελαφόνησος σε πρωτόγνωρες μεγάλες κλίμακες για τη νησιωτική χαρτογραφία του Αιγαίου της εποχής. Οι χάρτες συμπληρώνονται από έξι φύλλα με 25 οριζόντιες όψεις (veuës) ακτογραμμών στρατηγικού ενδιαφέροντος των νότιων ακτών της Πελοποννήσου, της Ζακύνθου, των Κυκλάδων αλλά και του κόλπου της Τύνιδας και της Σαρδηνίας, σχεδιασμένων -υπό κλίμακα- από την επιφάνεια της θάλασσας.

Το μοναδικό και ιδιαίτερα σημαντικό αυτό έργο, που ολοκληρώθηκε από τους Γάλλους μέσα σε περίπου δύο χρόνια (1685-1687), ήταν αποτέλεσμα μυστικών διαταγών, που δόθηκαν από τον Λουδοβίκο 14ο στους ναυτικούς και μηχανικούς του για την επείγουσα και λεπτομερή χαρτογράφηση θαλάσσιων στρατηγικών τοποθεσιών της Ανατολικής Μεσογείου και του Αιγαίου στο χώρο όπου εκτείνονται οι από παλιότερα γνωστοί γεωστρατηγικοί ναυτικοί “σταθμοί” (σκάλες) της Γαλλίας στο Λεβάντε (Échelles du Levant).

Οι χάρτες της συλλογής της δωρεάς Τρικόγλου του ΑΠΘ αποτελούν προνομιακό μέρος των πολιτικών σχεδίων του “Βασιλιά Ήλιου”: Εστιάζουν στο κυκλαδικό Αρχιπέλαγος και ιδιαίτερα στις απάνεμες Μικρές Κυκλάδες, μία περιοχή με πολύ καθοριστική γεωστρατηγική σημασία κατά την ιστορική περίοδο της μεγάλης και φθοροποιού πολεμικής εμπλοκής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εναντίον του “Ιερού Συνασπισμού του Linz”, που κατέληξε στη συνθήκη του Κάρλοβιτς (1683-1699).

Η δημόσια ανακοίνωση για το χαρτογραφικό αυτό θησαυρό έγινε την Τετάρτη 25 Ιανουαρίου, μετά την υπογραφή από τον πρύτανη του ΑΠΘ Περικλή Μήτκα και το δήμαρχο Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη συμφώνου συνεργασίας μεταξύ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του δήμου Θεσσαλονίκης για θέματα βιβλιοθηκών, αρχείων, συλλογών.
Στο αφιέρωμα καθηγητές του ΑΠΘ γράφουν για τη σημαντικότητα της συλλογής αυτής, την ιδιαίτερα ταραγμένη εποχή κατά την οποία έγιναν οι χάρτες και σε τι αποσκοπούσαν. Όμως πρώτα ας μάθουμε λίγα πράγματα για τον ευπατρίδη, ευεργέτη και δωρητή Ιωάννη Τρικόγλου και τη συλλογή του, που κοσμεί το πανεπιστήμιο και την πόλη.

Ο Ιωάννης Τρικόγλου και η Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη στο ΑΠΘ

Γράφει ο Γιάννης Ζ. Τζιφόπουλος, καθηγητής αρχαίας ελληνικής φιλολογίας και επιγραφικής ΑΠΘ

Ο Ιωάννης (Γιάγκος) Τρικόγλου, γιος του Γεωργίου Τρικόγλου με καταγωγή από την Κάρυστο της Εύβοιας και της Ευδοξίας Κότσικα, γεννήθηκε στις 24.1.1888 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και πέθανε μάλλον στο Παρίσι κατά τη δεκαετία του 1970. Δεύτερης γενιάς Έλληνας της Αιγύπτου ζούσε στο Κάιρο, όπου καταγράφεται ως μέλος της ελληνικής κοινότητας κατά τη δεκαετία 1947-1957 και όπου δραστηριοποιήθηκε σε εμπορικές μάλλον δραστηριότητες. Παντρεύτηκε τη Νέλλη Κυριαζή, κόρη του Ευστάθιου (με καταγωγή από τον Κισσό, το πιο ψηλό χωριό της Τσαγκαράδας του Πηλίου), ο οποίος είχε μεταναστεύσει στην Αίγυπτο και το 1873 δημιούργησε με τα αδέλφια του στο Κάιρο μία επιτυχημένη καπνοβιομηχανία, την “Kyriazi Frères”, με μεγάλες εξαγωγές και εμπορικά παραρτήματα στην Ευρώπη.

Από το αρχείο του προκύπτει ότι ο Ιωάννης Τρικόγλου έδρασε κυρίως στο Κάιρο και ενδιάμεσα στο Παρίσι ως φιλέλληνας. Ταξίδευε στην Ευρώπη και διατηρούσε φιλικές σχέσεις με πολιτικούς, όπως ο Εμμανουήλ Τσουδερός, πρωθυπουργός της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης. Ενδιαφερόταν για το μέλλον της Ελλάδας, ήταν φιλότεχνος, βιβλιόφιλος και φωτογράφος (το 1937-1938 εξέθεσε φωτογραφίες του στο Φιλολογικό Σύλλογο “Παρνασσός”, του οποίου ήταν και αντεπιστέλλον μέλος).

Η κιβωτός της μνήμης του ελληνισμού, η Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη, όπως ο ίδιος την αποκαλεί, ονομασία που αποδέχθηκε η σύγκλητος, κατέληξε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο το 1963 χάρη στη στενή προσωπική φιλία ανάμεσα στον Τρικόγλου, έναν έλληνα χιώτη πολιτικό, τον Μιχαήλ (Μικέ) Μαυρογορδάτο, και στον προπύτανη, πρύτανη και αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το 1953 έως το 1956 Χαράλαμπο Φραγκίστα, ο οποίος ήδη από το 1949 μετείχε και στην κτιριακή επιτροπή για την ανέγερση του κτιρίου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, για την οποία το 1951 ο Τρικόγλου προσέφερε 4.736.050 δραχμές, όπως προκύπτει από τα αρχεία του λογιστηρίου της Εταιρείας. Τα γεγονότα στην Αίγυπτο, μετά την πτώση του Φαρούκ το 1952, και ο διωγμός με επαπειλούμενη κατάσχεση των περιουσιών των Ελληνοαιγυπτιωτών υπήρξαν η καθοριστική αιτία για τον Τρικόγλου να σκεφτεί τρόπους διάσωσης της ιδιαίτερα σημαντικής συλλογής του, η οποία εξαιτίας της στενής σχέσης τριών φίλων έφτασε τελικά στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μόλις το 1973-1974, όταν και άρχισε η καταγραφή της.

Τι περιλάμβάνει η Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη
* 14.012 τόμους βιβλίων που αντιστοιχούν σε 10.781 τίτλους για την ελληνική ιστορία με έμφαση στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, την αρχαιολογία, τη λαογραφία, τη λογοτεχνία, τον περιηγητισμό, το φιλελληνισμό και γενικότερα τον ελληνισμό της Μεσογείου με πολλές σπάνιες εκδόσεις (από το 1495 έως τα μέσα του 20ού αιώνα). Οι τίτλοι και οι τόμοι της δωρεάς είναι καταλογογραφημένοι και ταξιθετημένοι και κάποιοι από αυτούς ψηφιοποιημένοι και διαθέσιμοι στο κοινό.
* Περίπου 3.500 έργα τέχνης (χαρακτικά, πίνακες, φωτογραφίες).
* Διάφορα προσωπικά αντικείμενα (λάβαρα, σημαίες, πορσελάνες κ.ά.).
* Προσωπικό αρχείο με ποικίλο περιεχόμενο.
* Μεγάλο αριθμό χαρτών, ανάμεσα στους οποίους η έγχρωμη Χάρτα του Ρήγα και οι μοναδικοί παγκοσμίως γεωστρατηγικοί χάρτες του Αρχιπελάγους, που παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά πριν από λίγες ημέρες.                                                                                                                                   .makthes.gr