Η συμφωνία που δεν θα δώσει τέλος στην κρίση

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες  έσωσαν το ευρώ την περασμένη βδομάδα;  Οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου εμπεριέχουν καλά νέα, κακά νέα και πολύ κακά νέα.

Tα καλά νέα έχουν να κάνουν με την επίσημη θεσμοθέτηση του νέου μόνιμου μηχανισμού αντιμετώπισης της ευρωπαϊκής κρίσης που θα τεθεί σε ισχύ το 2013.  Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας θα είναι ένας υπερεθνικός θεσμός και εισάγεται με μια διεθνή συνθήκη. Ως τα μέσα του 2007 θα έχει διασφαλιστεί επαρκής χρηματοδότησή του και θα διαθέτει κεφαλαιακή βάση καταβεβλημένων κεφαλαίων ύψους 80 δις ευρώ. Η βάση αυτή θα επαρκεί για ένα Ταμείο με ανώτατη ισχύ δανεισμού της τάξης των 500 δις ευρώ. Έτσι, από το 2018 η Ευρωζώνη θα μπορεί να αντιμετωπίσει ενδεχόμενες μελλοντικές κρίσεις.

Τα κακά νέα έχουν να κάνουν με το ότι οι διάφορες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού  Συμβουλίου δεν αρκούν για τον τερματισμό της παρούσας κρίσης. Οι συζητήσεις περί τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας συγκροτούν ένα εξαιρετικό case study για να δούμε τι πάει στραβά επί του παρόντος. Και γι’ αυτό αξίζουν ενδελεχούς προσοχής.

Στις αρχές της περασμένης εβδομάδας οι Ευρωπαίοι Υπουργοί Οικονομικών κατάφεραν να συμφωνήσουν σε μια σχετικά άμεση κεφαλαιακή δομή για τον νέο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Ο μηχανισμός  θα διαθέτει συνολικά κεφάλαια 700 δις ευρώ, εκ των οποίων τα 80 δις  αντιπροσωπεύουν χρήματα που θα καταβληθούν πραγματικά. Τα υπόλοιπα 620 δις θα είναι κεφάλαια που θα καταβληθούν σε περίπτωση που ζητηθούν. Αυτό σημαίνει πως ο νέος μηχανισμός θα μπορεί να  ζητήσει από τα κράτη μετόχους τους να του χορηγήσουν νέα κεφάλαια αν η υπάρχουσα κεφαλαιακή βάση των 80 δις ευρώ εξαντληθεί.

Το πρόβλημα με αυτά τα επιπλέον κεφάλαια που θα καταβληθούν εφόσον ζητηθούν αφορά ένα σενάριο του τύπου ‘δεν μπορώ να πληρώσω, δεν πληρώνω’, αφού τα κράτη μέλη παρέχουν εγγυήσεις το ένα για το άλλο. Για παράδειγμα, πιστεύει κανείς ότι η Ιταλία, μια χώρα με δημόσιο χρέος που φτάνει στο 120% του ΑΕΠ της – θα είναι όντως σε θέση να βρει κάποια δεκάδες δις ευρώ προκειμένου να χρηματοδοτήσει τη διάσωση ενός άλλου κράτους μέλους; Το μερίδιο της Ιταλίας στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας φτάνει στο 18%, είναι δηλαδή κατά τι  μικρότερο από της Γαλλίας, που αγγίζει το 21%. Αν πάει κάτι στραβά, η Ιταλία θα πρέπει να αναλάβει πάρα πολύ μεγάλο βάρος. Και τι θα γίνει αν η Ιταλία ή κάποια άλλη χώρα δεν μπορεί να τηρήσει τις δεσμεύσεις της;

Η ιδέα πίσω από τα καταβλητέα κεφάλαια είναι να αποτελέσουν κεφάλαια ασφαλείας, έτσι ώστε το σύστημα να μπορεί να αντιμετωπίσει  πιο εύκολα ενδεχόμενα προβλήματα. Αλλά την περασμένη βδομάδα η ιδέα της επαρκούς χρηματοδότησης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού υπέστη ένα αναπάντεχο πισωγύρισμα. Οι Γερμανοί βουλευτές ξαφνικά πανικοβλήθηκαν με την προοπτική του ότι θα πρέπει να συμβάλλουν 11 δις ευρώ το 2013 – που είναι έτος εκλογών για τη Γερμανία κι ο γερμανικός κυβερνητικός συνασπισμός έχει υποσχεθεί για τότε φορολογικές  περικοπές. Έτσι η Γερμανίδα  καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ πήγε στις Βρυξέλλες την Πέμπτη και ζήτησε να μην καταβληθούν χρήματα προκαταβολικά και επιπλέον η χώρα της να καταβάλλει το μερίδιό της σε μια περίοδο 5 ετών αντί 3.  Σε εφαρμογή του κανόνα που προβλέπει ότι  τα καταβλητέα κεφάλαια θα πρέπει να ανέρχονται τουλάχιστον ως το 15% της συνολικής δανειοδοτικής ισχύος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού, η Γερμανίδα καγκελάριος συμφώνησε να παράσχει επιπλέον κεφάλαια αν αυτό καταστεί αναγκαίο.

Αλλά εδώ ακριβώς βρίσκεται το μεγάλο πρόβλημα: η Γερμανία και η Γαλλία, που τα ομόλογα τους διαθέτουν την ανώτατη πιστοληπτική αξιολόγηση, δεν θα χρειαστεί να καταβάλουν πραγματικό χρήμα για να καλύψουν την όποια έλλειψη καταβλητέων κεφαλαίων. Μπορούν κάλλιστα να παράσχουν εγγυήσεις. Αλλά οι χώρες με χαμηλότερη πιστοληπτική αξιολόγηση, όπως είναι η Ιταλία και η Ισπανία, και, ναι, ακόμη και η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και η Ελλάδα θα υποχρεωθούν να καταβάλλουν ζεστό χρήμα. Συνεπώς βρισκόμαστε μπροστά σε μια άκρως διαστροφική κατάσταση. Οι χώρες που έχουν σχετικά εύκολη πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές μπορούν να  παράσχουν φτηνές εγγυήσεις, ενώ οι ασθενέστερες χώρες θα πρέπει να καταβάλουν ρευστό.  Στην πραγματικότητα ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη μελλοντική φερεγγυότητα της Ιταλίας δεν έχει να κάνει σε τίποτα με το δικό της δημόσιο χρέος. Έχει να κάνει με την έκθεση της χώρας στο μηχανισμό αντιμετώπισης της κρίσης της Ευρωζώνης.

Συν τοις άλλοις, από τη στιγμή που αυτές οι εγγυήσεις θα πρέπει να ισοδυναμούν με προκαταβλητέα κεφάλαια, οι εγγυήσεις μιας χώρας που δεν διαθέτει ανώτατη πιστοληπτική αξιολόγηση δεν καλύπτει πιθανή έλλειψη κεφαλαίων. Κατανοεί κανείς καλά ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θόλωσε τα νερά ως προς αυτό το ζήτημα. Οι Ιταλοί αποχώρησαν από το τραπέζι  των διαπραγματεύσεων με διαφορετική αίσθηση ως προς το ποια ήταν η τελική συμφωνία. 

Βέβαια, όλα αυτά μπορεί τελικά να μην μετρήσουν. Όλοι αντιλαμβάνονται ότι οι συμφωνίες για τα περισσότερα εγχειρήματα διάσωσης θα ολοκληρωθούν πριν το 2013, έτσι θα κινούνται στο πλαίσιο του σημερινού μηχανισμού – του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Ο σημερινός μηχανισμός εκπνέει το 2013, αλλά όλα τα δάνεια που θα έχουν χορηγηθεί έως τότε θα παραμείνουν κάτω από το παλιό πλαίσιο. Από τη στιγμή που αυτά τα δάνεια δεν πρόκειται να μεταφερθούν στον νεότερο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ο νέος μηχανισμός θα έχει κάποια μικρά περιθώρια ανάσας. Και  οι χώρες θα έχουν κάποιον χρόνο για να βρουν τα αναγκαία κεφάλαια

Αλλά ας φανταστούμε τι πρόκειται να συμβεί σε περίπτωση χρεοστασίου μιας από τις χώρες δανειολήπτριες του σημερινού Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Ο σημερινός μηχανισμός δεν διαθέτει καθόλου κεφάλαια, διαθέτει μόνο εγγυήσεις. Επομένως η επιτυχία του όλου εγχειρήματος θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητα των πιστωτών να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους χωρίς οι ίδιοι να κυλήσουν σε προβληματική κατάσταση. Το εγχείρημα παρουσιάζει δηλαδή υψηλές δυσκολίες και κινδύνους. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας βρίσκεται στο ίδιο πιστωτικό καθεστώς με τους ιδιώτες κατόχους ομολόγων. Αυτό σημαίνει πως αν μια χώρα κηρύξει στάση πληρωμών, πλήττονται όλοι εξίσου. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να καταβάλουν άμεσα τα χρήματα. Κι ένα όχημα που σχεδιάστηκε ως μηχανισμός διάσωσης της Ευρωζώνης θα μετατραπεί στην περίπτωση αυτή σε μοχλό διάδοσης της κρίσης. Γι’ αυτό έχει τέτοια σημασία η θέσπιση ενός μηχανισμού με κάποια εξαρχής καταβλητέα κεφάλαια, αντί της στήριξής του σε εγγυήσεις. Θα ήταν ίσως καλή ιδέα η εξαρχής μετεξέλιξη του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας στον νέο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, αντί της προβλεπόμενης σήμερα παράλληλης  ύπαρξης και των δύο μηχανισμών.

Αλλά υπάρχει και μια πολύ κακή πλευρά στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου: τα εθνικά πολιτικά συστήματα των κρατών μελών της Ευρωζώνης δεν είναι καθόλου έτοιμα γι’ αυτό που πρόκειται να τα βρει. Αν ο γερμανικός κυβερνητικός συνασπισμός παθαίνει σύγκρυο με την προοπτική μιας κεφαλαιακής συμβολής της τάξης των 11 δις ευρώ, τι θα κάνει αν έρθει αντιμέτωπος με ένα πολύ μεγαλύτερο αίτημα αποπληρωμής των εγγυήσεών του για ένα δάνειο;  Σε αντίθεση με τις απλές κεφαλαιακές προβλέψεις για τον νέο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό, η αποπληρωμή κάποιας εγγύησης θα απαιτήσει μια αντισταθμιστική δημοσιονομική διόρθωση στο εσωτερικό της χώρας. Φανταστείτε απλά τις πολιτικές συγκρούσεις περί μια διασυνοριακή ευρωπαϊκή διάσωση που απαιτεί περικοπή δαπανών του εγχώριου κράτους πρόνοιας.

Η προοπτική και η αναγκαιότητα των διασυνοριακών ευρωπαϊκών διασώσεων θα έρθει τελικά σε σύγκρουση με τα θεμελιώδη αντικείμενα των εθνικών πολιτικών. Οι συζητήσεις της περασμένης βδομάδας για τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας ήταν μια πρώτη προειδοποίηση των όσων μας περιμένουν στο μέλλον.   ΠΗΓΗ:sofokleous  10