Τα δόντια του Βατερλό
Για αιώνες ο πονόδοντος συνεπαγόταν μια επίπονη επίσκεψη στον πλανόδιο κομπογιαννίτη, στον σιδερά ή στον κουρέα της γειτονιάς, οι οποίοι και αναλάμβαναν να κάνουν το μόνο πράγμα που ήξεραν– εξαγωγή δοντιού.
Ο πιο γνωστός ‘οδοντίατρος’ της Γαλλίας στις αρχές του 18ου αιώνα ήταν ο περίφημος τσαρλατάνος Le Grand Thomas (το πραγματικό του όνομα δεν διασώζεται), ο οποίος γνώρισε ημέρες δόξας μεταξύ 1710 και 1730, όταν διατηρούσε το ‘ιατρείο’ του στην Pont Neuf του Παρισιού κοντά στην αγορά της πόλης. Το μότο του ήταν γνωστό τοις πάσι: ‘Το δόντι (θα βγει), αλλιώς το σαγόνι’ (Dentem sinon maxillam). Χειροδύναμος, με επιβλητικό παρουσιαστικό και στεντόρεια φωνή, ο Grand Thomas αφαιρούσε και τον πλέον δύστροπο τραπεζίτη, τραβώντας τον δυνατά με τη λαβίδα του- αρκετές φορές και τον ίδιο τον ασθενή- και η βαρύτητα φρόντιζε για τα υπόλοιπα.
Ένας σύγχρονος του Le Grand Thomas, ο Γάλλος Pierre Fauchard ήταν ο πρώτος που μπορούσε να θεωρήσει τον εαυτό του οδοντίατρο. Πελάτες του ήταν κυρίως οι αριστοκράτες, οι οποίοι υπέφεραν από τερηδόνα και σάπια δόντια εξαιτίας της μεγάλης κατανάλωσης ζάχαρης, που τους επέτρεπε η οικονομική τους κατάσταση. Αν και οι μέθοδοί του δεν διέφεραν σημαντικά από εκείνες των κατά καιρούς τσαρλατάνων, ήταν ο πρώτος που επεχείρησε να παρουσιάσει σε ένα εγχειρίδιο της βασικές αρχές της νέας ακόμη επιστήμης. Το βιβλίο του ‘Le Chirurgien Dentiste’, το οποίο εκδόθηκε το 1728 στη Γαλλία, αποτέλεσε τόσο ένα εγχειρίδιο πρώιμης οδοντιατρικής, αλλά κι έναν οδηγό στοματικής φροντίδας.
Η κακή -ή μάλλον, ανύπαρκτη- στοματική υγιεινή ήταν κοινό χαρακτηριστικό όλων των κοινωνικών τάξεων, αλλά έπληττε ακόμα περισσότερο την αριστοκρατική τάξη, λόγω της μεγαλύτερης κατανάλωσης ζάχαρης, προϊόν το οποίο δεν ήταν ευρέως διαθέσιμο στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα λόγω υψηλής τιμής. Βασιλιάδες, κυβερνήτες, αριστοκράτες, χωρικοί, όλοι ήταν ίσοι απέναντι στον πονόδοντο. Η βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ Α’ (1553-1603) είχε μαύρα δόντια. Ο Τζορτζ Ουάσινγκτον (George Washinton), ηγέτης της Αμερικανικής Επανάστασης και πρώτος Πρόεδρος των Η.Π.Α., είχε απομείνει με μόνο ένα φυσικό δόντι κατά τη στιγμή της εκλογής του και αναγκαζόταν να φοράει τεχνητή οδοντοστοιχία, η οποία ήταν κατασκευασμένη από ελεφαντόδοντο. Μόλις το 1841 η βασίλισσα της Αγγλίας Βικτώρια έγινε η πρώτη Ευρωπαία μονάρχης που χαμογέλασε σε φωτογραφικό πορτραίτο!
Οι άνθρωποι ήταν μαθημένοι να μη εκθέτουν σε κοινή θέα τα δόντιά τους καθώς αυτό συνεπαγόταν μια απαίσια μυρωδιά και ένα εφιαλτικό θέαμα για τους παρευρισκομένους – οι οποίοι δεν έβλεπαν τα δικά τους δόντια! Για αιώνες το ανοιχτό στόμα θεωρούνταν στοιχείο κακής ανατροφής. Κάποιος που γελούσε δυνατά και εξέθετε σε κοινή θέα το εσωτερικό του στόματός του θεωρούνταν αγροίκος.
Μόλις το 1840 ο Charles Goodyear κατασκεύασε την πρώτη οδοντοστοιχία από καουτσούκ, αλλάζοντας μια για πάντα την ιστορία της οδοντοτεχνικής. Μέχρι τότε τα τεχνητά δόντια ήταν πανάκριβα και μάλλον άβολα για το χρήστη τους, καθώς είχαν την τάση να βγαίνουν συχνά έξω από το στόμα, αφού στερεώνονταν στα ούλα με μεταλλικά ελατήρια πιάνου. Τα δόντια αυτά κατασκευάζονταν κυρίως από ελεφαντόδοντο και αργότερα και από πορσελάνη, ενώ μάλλον πιο σπάνια από ξύλο.
Για όσους δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στο πολύ υψηλό κόστος των τεχνητών δοντιών, υπήρχε εναλλακτική – απλώς ήταν εξαιρετικά μακάβρια (και όχι πολύ φθηνότερη)! Η ζήτηση για δότες δοντιών ήταν μεγάλη, αλλά η προσφορά μάλλον περιορισμένη, οπότε η τιμή του ‘εμπορεύματος’ ήταν πολύ υψηλή για όποιον ήταν διατεθειμένος να πληρώσει, αλλά, σε κάθε περίπτωση, χαμηλότερη από εκείνη της κατασκευής ενός πορσελάνινου δοντιού! Επιτήδειοι αποσπούσαν τα δόντια από πτώματα σε νεκροτομεία και τάφους, τους οποίους άνοιγαν χωρίς τον οποιονδήποτε δισταγμό, ώστε να εξασφαλίσουν τα πολύτιμα αυτά λάφυρα, ενώ άλλοι, λιγότεροι επιτήδειοι, αλλά το ίδιο φτωχοί, πουλούσαν τα δικά τους δόντια έναντι τιμήματος.
Είναι χαρακτηριστικός ένας πίνακας από το 1787 του Thomas Rowlandson, ενός σατιρικού Άγγλου καλλιτέχνη της γεωργιανής εποχής, με τον τίτλο Transplanting of Teeth, ο οποίος εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο, και ο οποίος δείχνει έναν οδοντίατρο της εποχής να αφαιρεί από έναν ταλαίπωρο καπνοδοχοκαθαριστή κάποια δόντια, τα οποία στη συνέχεια θα τοποθετήσει στα στόματα των υπόλοιπων πελατών του!
Μάλιστα, στο Μουσείο της Βρετανικής Οδοντιατρικής Ένωσης (British Dental Association – BDA) στο Λονδίνο εκτίθεται μια δημόσια αγγελία με ημερομηνία 10 Φεβρουαρίου 1792, όπου ζητούνται ‘ανθρώπινα μπροστινά δόντια, κατά προτίμηση ευρωπαϊκά’!
Ποια ήταν, όμως, η πλέον ευνοϊκή συγκυρία για όποιον ήθελε να αποκτήσει ένα σεβαστό κομπόδεμα με το εμπόριο δοντιών – κι όχι απαραίτητα των δικών του; Μα φυσικά μια πολύνεκρη μάχη με πολλά πτώματα, κι επομένως, ακόμα περισσότερα δόντια! Μια τέτοια μοναδική ‘ευκαιρία’ παρουσιάστηκε στις 18 Ιουνίου 1815, σε μια μάχη, η οποία έμελε να καθορίσει την ευρωπαϊκή ιστορία για περίπου έναν αιώνα, τη Μάχη του Βατερλό.
Την Κυριακή 18 Ιουνίου 1815, κοντά στο Βατερλό, ένα χωριό στα περίχωρα των Βρυξελλών, ο Ναπολέων Βοναπάρτης, επικεφαλής των γαλλικών στρατευμάτων, ηττήθηκε από τον συνασπισμένο στρατό Βρετανών, Πρώσσων, Ολλανδών κι άλλων μικρότερων γερμανικών πόλεων, γεγονός που σήμανε και το τέλος της ναπολεόντειας εποχής. Πάνω από 60.000 στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης και μετά θάνατον, έχασαν και τα δόντια τους! Επιζήσαντες στρατιώτες, χωρικοί από τη γύρω περιοχή, αλλά και επιτήδειοι, οι οποίοι είχαν ταξιδέψει από την Αγγλία επί τούτου, αφαιρούσαν με πένσες και οτιδήποτε άλλο εργαλείο είχαν στη διάθεσή τους τα δόντια από τα πτώματα. Ευκολότερη λεία ήταν τα μπροστινά δόντια, ενώ οι τραπεζίτες ήταν λιγότεροι καθώς απαιτούσαν ιδιαίτερη προσπάθεια για να αποσπαστούν από το στόμα. Τα δόντια αυτά πουλιούνταν σε οδοντοτεχνίτες της εποχής, οι οποίοι τα έβραζαν, τους προσέδιδαν το σχήμα που επιθυμούσαν και τα τοποθετούσαν σε τεχνητές οδοντοστοιχίες με βάση από ελεφαντόδοντο. Με αφορμή το γεγονός αυτό, η τακτική αυτή της χρήσης ανθρώπινων δοντιών έγινε ιστορικά γνωστή ως ‘τα δόντια του Βατερλό’ (Waterloo teeth).
Λόγω της εφεύρεσης της τεχνητής οδοντοστοιχίας από καουτσούκ από τον Goodyear το 1840, αλλά και την αυστηρότερη νομοθεσία, που δεν επέτρεπε πλέον τη λαφυραγώγηση πτωμάτων, η χρήση ανθρώπινων δοντιών έφθινε με την πάροδο του χρόνου, αλλά δεν εξαφανίστηκε εντελώς, καθώς η τακτική αυτή ήταν σε χρήση ακόμα και το 1850.
Την επόμενη φορά που θα επισκεφτείτε τον οδοντίατρο, έχετε υπόψη σας την ιστορία αυτή και πιθανώς θα νιώσετε πολύ τυχεροί που δεν ζείτε το 1815 αλλά το 2021!
Σχόλια