Τα σχέδια Ερντογάν για τη Λιβύη: Ο Καντάφι, η Μουσουλμανική Αδελφότητα και η "εθνική συμφιλίωση"

 

Στις 5 Σεπτεμβρίου, οι λιβυκές αρχές απελευθέρωσαν τον Σάαντι Καντάφι, έναν από τους γιους του Καντάφι, από τη φυλακή, μαζί με άλλους κρατούμενους, συμπεριλαμβανομένου του Αχμέντ Ραμαντάν, ο οποίος είναι ευρέως γνωστό πως αποτελούσε σημαίνουσα προσωπικότητα και "δεξί" χέρι του νεκρού Λίβυου ηγέτη. Η Τουρκία φαίνεται ότι έπαιξε ρόλο στην απελευθέρωσή του.  

Έχοντας να επιδείξει μια φαινομενική αποστασιοποίηση από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, σε μια προσπάθεια να εξομαλύνει τις σχέσεις της με τους κυριότερους παράγοντες του αραβικού κόσμου, η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αναθερμαίνει τώρα την προσέγγισή της προς τη Λιβύη με τη συμμετοχή μελών της οικογένειας του πρώην Λίβυου ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι και των υποστηρικτών του

Μετά την αποφυλάκισή του από φυλακή της Τρίπολης, ο Καντάφι ταξίδεψε αμέσως στην Κωνσταντινούπολη με ιδιωτικό αεροσκάφος. Μια λιβυκή πηγή εξοικειωμένη με την υπόθεση αποκάλυψε στον ειδησεογραφικό ιστότοπο Al-Monitor ότι ο Καντάφι έφυγε από την Κωνσταντινούπολη για το Κάιρο. Γιατί ο Καντάφι δεν πέταξε απευθείας στο Κάιρο, διερωτήθηκε.

Σύμφωνα με τη λιβυκή πηγή, που μίλησε στο al-Monitor, οι τουρκικές αρχές έκριναν ότι μια απευθείας πτήση από την Τρίπολη στο Κάιρο θα ήταν "μη ασφαλή", επομένως οι πλευρές οργάνωσαν μια πτήση transit μέσω Κωνσταντινούπολης σε συντονισμό με τις τουρκικές αρχές. Το αν, αλλά και το τι είδους ανησυχίες για την ασφάλεια θα προέκυπταν από μια απευθείας ιδιωτική πτήση προς Κάιρο από Τρίπολη παραμένει ασαφές, όμως η αναχώρηση του Καντάφι για Κωνσταντινούπολη έχει επισημάνει σαφώς τον ρόλο της Τουρκίας στη διαδικασία. Αυτός ο ρόλος πιθανότατα θα σημειωθεί ως ενέργεια "καλή τη πίστη" από πλευράς Τουρκίας στη πολιτική διαδικασία της Λιβύης.

Πριν από το 2011, η Τουρκία είχε εξαιρετικές σχέσεις με τη Λιβύη. Εν μέσω συζητήσεων για πιθανή διεθνή παρέμβαση στις εξεγέρσεις στη χώρα, ο αείμνηστος Καντάφι ήταν ακόμα επιφυλακτικός ως προς τις προοπτικές υποστήριξης του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. "Η Τουρκία σίγουρα θα αλλάξει στάση όταν αντιληφθεί την πραγματική φύση των γεγονότων", είπε σε συνέντευξή του στην τουρκική δημόσια ραδιοτηλεόραση TRT μόλις 10 ημέρες πριν από την παρέμβαση. "Οι Τούρκοι είναι αδέλφια μας. Μοιραζόμαστε μια κοινή ιστορία. Ο λαός μας ζούσε μαζί για αιώνες. Είμαστε όλοι Οθωμανοί", είχε πει.

Ωστόσο, παρά τις προηγούμενες αντιθέσεις του σε επιχείρηση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη, ο Ερντογάν έκανε γρήγορα στροφή ως συνήθως. Επέτρεψε να καταστεί έδρα της επιχείρησης η Σμύρνη και σύντομα έγινε σημαντικός παράγοντας στον πόλεμο πληρεξούσιων στη Λιβύη. 

Αν και η πτώση του Λίβυου ηγέτη ήταν γρήγορη εν μέσω της επιχείρησης του ΝΑΤΟ το 2011, η οικογένεια Καντάφι πιθανότατα θα παίξει ρόλο στο μέλλον της Λιβύης. Ο Σαΐφ αλ-Ισλάμ Καντάφι, ο αδελφός του Σάαντι, ο οποίος θεωρούνταν ευρέως ως διάδοχος του πατέρα του, δήλωσε στους New York Times τον Ιούλιο ότι πίστευε ότι το κίνημά του θα μπορούσε να αποκαταστήσει τη χαμένη ενότητα της χώρας.

Όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν αντιτάχθηκε στην επιστροφή του στην πολιτική λέγοντας ότι ο Σαΐφ Καντάφι ήταν "εγκληματίας πολέμου", το Ανώτατο Συμβούλιο των Λίβυων Φυλών χαρασκτήρισε τη δήλωση της κυβέρνησης ως "αγενή παρέμβαση στην κυριαρχία της Λιβύης".

Επιπλέον, πρώην πρόσωπα του καθεστώτος που εκδιώχθηκαν κατά την Αραβική Άνοιξη έχουν ήδη επιστρέψει στην Αίγυπτο και την Ιορδανία, ενθαρρύνοντας περαιτέρω τις υποθέσεις για την επιστροφή της οικογένειας Καντάφι στη Λιβύη. 

Εξετάζοντας τις επιλογές της στη Λιβύη σε μια προσπάθεια να διασφαλίσει τα οικονομικά και πολιτικά της συμφέροντα, η Άγκυρα δεν μπορεί να αγνοήσει αυτό το ενδεχόμενο. Αυτά τα συμφέροντα περιλαμβάνουν τη διασφάλιση της αμφιλεγόμενης στρατιωτικής συνεργασίας και των παράνομων μνημονίων για οριοθέτηση θαλασσίων συνόρων που υπέγραψε η Άγκυρα με την κυβέρνηση του Φαγέζ αλ-Σάρατζ.  

Πολλοί πρώην υποστηρικτές του Καντάφι πέρασαν στην πλευρά του Λίβυου στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος ηγήθηκε του αγώνα ενάντια στις δυνάμεις της Τρίπολης που υποστηρίζονται από την Τουρκία. Έτσι, η συμμετοχή της Τουρκίας στην απελευθέρωση του Σάαντι Καντάφι μπορεί να αποσκοπεί στην επίτευξη δύο ξεχωριστών στόχων: τη διάλυση των οπαδών του Καντάφι μεταξύ των τάξεων του Χαφτάρ σε μια προσπάθεια να ενδυναμώσει τους συμμάχους της στην Τρίπολη και να επενδύσει σε ένα σενάριο πιθανής επιστροφής της οικογένειας Καντάφι. 

Έχοντας συνειδητοποιήσει ότι οι σύμμαχοί της που εδρεύουν στην Τρίπολη δεν θα μπορούν να διασφαλίσουν τα συμφέροντα της Τουρκίας μόνοι τους και ότι η κατάσταση εκεί θα είναι πιο ασταθής μετά τις προεδρικές εκλογές της 24ης Δεκεμβρίου, η Άγκυρα επιδιώκει τώρα να διαφοροποιήσει τους συμμάχους της. 

Η απελευθέρωση του Σάαντι Καντάφι φαίνεται να χαιρετίζεται και από τον Λιβυκό λαό. Ο Μοχάμαντ Γιουνές Μένφι, πρόεδρος του Προεδρικού Συμβουλίου της Λιβύης, αφού ξεκίνησε επίσημα μια διαδικασία εθνικής συμφιλίωσης στις 7 Σεπτεμβρίου μετά την αποφυλάκιση του Καντάφι και άλλων κρατουμένων, είπε ότι η διαδικασία συμφιλίωσης "αντικατοπτρίζει μια πραγματική επιθυμία των Λίβυων να ξεπεράσουν τις διαφορές, να εγκαταλείψουν το διχασμό, να σταματήσουν την αιματοχυσία και να δώσουν τέλος σε όλα τα βάσανα".

Σαφώς, η απελευθέρωση ορισμένων κρατουμένων από τις φυλακές δεν προκάλεσε καμία έκπληξη εν μέσω της τρέχουσας διαδικασίας συμφιλίωσης και των προεκλογικών προετοιμασιών. Ο πρωθυπουργός Αμπντουλχαμίντ Ντμπέιμπα ανέφερε επίσης την ανάγκη συμφιλίωσης ανακοινώνοντας την απελευθέρωση του Σάαντι Καντάφι.  "Δεν μπορούμε να προχωρήσουμε χωρίς να επιτύχουμε συμφιλίωση", έγραψε στο  Twitter.

Ο Καντάφι κατέφυγε στον Νίγηρα το 2011 μετά την πτώση του καθεστώτος του πατέρα του. Εκδόθηκε στη Λιβύη το 2014 και έχει φυλακιστεί, κατηγορούμενος για υπεξαίρεση και δολοφονία προπονητή ποδοσφαίρου. Ένα δικαστήριο της Λιβύης τον απάλλαξε από όλες τις κατηγορίες το 2018, αλλά δεν αφέθηκε ελεύθερος από τις λιβυκές αρχές. Ο Ντμπέιμπα συντόνισε πιθανότατα την κίνηση με την Τουρκία. Προηγουμένως, ο προκάτοχός του, Φαγιέζ αλ-Σάρατζ, προσπάθησε επίσης να απελευθερώσει τον Καντάφι, αλλά οι προσπάθειές του απέτυχαν λόγω εσωτερικών ρήξεων.

Υπό τις τρέχουσες συνθήκες, οι δυνάμεις της Τρίπολης που υποστηρίζονται από την Τουρκία και οι δυνάμεις με έδρα τη Μισράτα έχουν κερδίσει ένα πόντους στο "παιχνίδι συμπόνιας". Οι επερχόμενες εξελίξεις ενδέχεται να υπονομεύσουν τους πυλώνες υποστήριξης του Χαφτάρ. Ο Ραμαντάν προέρχεται από την Εσάμπια, μια πόλη νότια της Τρίπολης, η οποία ήταν προπύργιο του Χαφτάρ μέχρι τώρα. Ωστόσο, η υποστήριξή των κατοίκων προς το πρόσωπό του πιθανότατα θα μειωθεί μετά την απελευθέρωση του Ραμαντάν. 

Προς το παρόν, οι πολιτικοί "παίκτες" που εδρεύουν στην Τρίπολη φαίνονται αρκετά μακριά από την ιδέα της επιστροφής της οικογένειας Καντάφι στην πολιτική σκηνή της Λιβύης. Η επιστροφή τους πιθανότατα θα διαταράξει τα σχέδια του Χαφτάρ για ανάληψη του τιμονιού της χώρας, ενώ επίσης θα αναστατώσει τον εχθρό του -τη Λιβυκή Μουσουλμανική Αδελφότητα. Πράγματι, οι ηγέτες της Αδελφότητας στη Λιβύη λέγεται ότι ένιωσαν άβολα με την αποφυλάκιση του Καντάφι, αλλά το προσπέρασαν.

Εν τω μεταξύ, ορισμένα αραβικά μέσα ενημέρωσης ισχυρίστηκαν ότι η Τουρκία στοχεύει να σχηματίσει μια συμμαχία μεταξύ των Αδελφών Μουσουλμάνων και των υποστηρικτών του Καντάφι, προκειμένου να καθησυχάσει την αντίθεση των πρώην υποστηρικτών του καθεστώτος προς την τουρκική παρουσία στη Λιβύη και να υπονομεύσει τον Χαφτάρ. 

Σύμφωνα με την εφημερίδα Al-Arab, σε μια συνάντηση στη Μισράτα για την απελευθέρωση των κρατουμένων, οι πλευρές συζήτησαν την αποκάλυψη της θέσης του τάφου του Μουαμάρ Καντάφι, όπου θάφτηκε κρυφά. Ο πρώην υπουργός Εσωτερικών της Λιβύης Φατί Μπασάγκα, ο οποίος έχει στενούς δεσμούς με την Τουρκία και θεωρείται μέλος της Μοσουλμανικής Αδελφότητας, ήταν επίσης παρών στη συνάντηση, αναφέρθηκε. 

Σύμφωνα με τον ιστότοπο ειδήσεων Libya Desk, τα σχέδια για την απελευθέρωση του Καντάφι οδήγησαν σε αντιπαλότητα μεταξύ του Κατάρ και της Τουρκίας επίσης. Η Ντόχα προσπαθούσε να τον μεταφέρει στο Ομάν με τα μέλη της οικογένειάς του, ενώ η Άγκυρα έψαχνε τρόπους να βελτιώσει τους δεσμούς της με πρώην υποστηρικτές του καθεστώτος. Ο ιστότοπος υποστήριξε ότι ο Ντμπέιμπa έριξε το βάρος του στην Τουρκία. Σύμφωνα με τον ιστότοπο, το μήνυμα της Τουρκίας ήταν σαφές: "Μια εβδομάδα αφότου οι [ΗΠΑ] εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην υποψηφιότητα του Σαΐφ Αλ Ισλάμ για τις προεδρικές εκλογές, καλωσορίσαμε τον αδελφό του. Ενώ άλλοι διεθνείς φορείς φοβούνται να μην παραβιάσουν τους κανόνες της σχέσης σας, εμείς δεν το κάνουμε".

Η Τουρκία μπορεί να επιδιώκει να διευρύνει την έκταση της διαδικασίας συμφιλίωσης, αλλά μια πιθανή επιστροφή στοιχείων του πρώην καθεστώτος, θα μπορούσε επίσης να σηματοδοτήσει ένα εκδικητικό κύμα κατά της Τουρκίας.

Πέτρος Κράνιας

https://www.capital.gr