Ηφαίστειο Σαντορίνης: Ψάχνουν στον βυθό τα μυστικά της μινωικής έκρηξης
Τα μυστικά της μινωικής έκρηξης, της δεύτερης μεγαλύτερης ηφαιστειακής έκρηξης στην ανθρώπινη ιστορία, θα επιχειρήσει να ξεκλειδώσει το επόμενο χρονικό διάστημα μια διεθνής αποστολή υποθαλάσσιων γεωτρήσεων στη Σαντορίνη.
Συνολικά, 30 κορυφαίοι επιστήμονες από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Ασία θα έρθουν στην Ελλάδα με ειδικό ερευνητικό σκάφος που θα ξεκινήσει από την Ισπανία, θα τρυπήσουν τον πυθμένα της θάλασσας σε βάθος σχεδόν 400 μέτρων και θα προσπαθήσουν να ανασυνθέσουν την ιστορία χιλιάδων χρόνων. Στόχος τους είναι να κατανοήσουν τι είναι αυτό που ρυθμίζει τις εκρήξεις του ηφαιστειακού συμπλέγματος της Σαντορίνης, να προβλέψουν τη μελλοντική του δραστηριότητα και τις επιπτώσεις του σε μια περιοχή την οποία επισκέπτονται εκατομμύρια άνθρωποι ετησίως.
Η αποστολή εκτιμάται ότι θα κοστίσει περίπου 10 εκατ. ευρώ και θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του Διεθνούς Προγράμματος Εξερεύνησης Ωκεανών (International Ocean Discovery Program – IODP), το οποίο παρέχει έγκριση υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις σε τέτοιου είδους ερευνητικές αποστολές.
Πρόκειται για ένα τεράστιο επίτευγμα που θα φέρει το κυκλαδίτικο νησί στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος. Δημοσιογράφοι από όλο τον κόσμο αναμένεται να καταφθάσουν για να καλύψουν το γεγονός, ενώ με το πλοίο «JOIDES Resolution», το οποίο αποτελεί το πιο προηγμένο σκάφος ερευνητικών γεωτρήσεων που έχει επισκεφθεί ποτέ τη χώρα μας, θα συνδέονται online φοιτητές από κάθε γωνιά της Γης αλλά και μαθητές από τη Σαντορίνη και την Αμοργό για να «ξεναγηθούν» σε αυτό εν ώρα δράσης.
Ενδεικτικό της προηγμένης τεχνολογίας που διαθέτει το σκάφος είναι ότι φέρει ενσωματωμένο εξειδικευμένο εργαστήριο, στο οποίο οι επιστήμονες θα αναλύουν επί τόπου, 24 ώρες την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα, τους πυρήνες από τα ιζηματογενή πετρώματα που θα ανασύρουν από τον βυθό, εξάγοντας αυτομάτως συμπεράσματα για τη συνέχιση της έρευνας – μια δυνατότητα την οποία παρέχουν πολύ λίγα ερευνητικά πλοία.
Σε κάθε θέση έξω από την καλδέρα, το πλοίο θα ανακτήσει αρκετές εκατοντάδες μέτρα πυρήνα ιζήματος από τον πυθμένα της θάλασσας, προκειμένου να λάβει ένα πλήρες αρχείο της γεωλογικής ιστορίας. Το πλοίο θα επανδρωθεί από περίπου 30 επιστήμονες, 25 άτομα τεχνικό προσωπικό και 65 μέλη πληρώματος. Οι κύριοι επιστήμονες θα είναι ο καθηγητής T.H. Druitt (Γαλλία) και ο δρ S.Kutterolf (Γερμανία), ενώ η επιστήμονας που εκπροσωπεί την Ελλάδα, είναι η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ Παρασκευή Νομικού, η οποία μελετά εδώ και χρόνια τη θαλάσσια γεωλογία της περιοχής της Σαντορίνης.
Ηφαιστειακό συγκρότημα
Η διεθνής ωκεανογραφική αποστολή που θα εξερευνήσει το ηφαιστειακό συγκρότημα Σαντορίνης – Κολούμπου – Χριστιανών θα ξεκινήσει τις εργασίες της στις 6 Δεκεμβρίου 2022, με την αναχώρηση του ερευνητικού σκάφους από το ισπανικό λιμάνι της Ταραγόνας, και θα συνεχίσει μέχρι τις 5 Φεβρουαρίου 2023.
Παρ’ όλα αυτά, η προετοιμασία έχει ήδη ξεκινήσει με πυρετώδεις ρυθμούς. Σήμερα ανοίγει η πλατφόρμα για την υποβολή δηλώσεων από επιστήμονες που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν. Το «εισιτήριο» για την ανάβαση στο πλοίο θεωρείται πολύτιμο, καθώς θα επιλεγούν μόνο 30 και αυτοί θα είναι οι καλύτεροι στην ειδικότητά τους στον κόσμο.
Εχουμε πάρα πολλά ερωτήματα και θα προσπαθήσουμε να λάβουμε απαντήσεις», λέει στα «ΝΕΑ» η επιστήμονας που εκπροσωπεί την Ελλάδα στην Αποστολή 398, η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ Παρασκευή Νομικού, η οποία έχει ερευνήσει επισταμένως τη θαλάσσια γεωλογία της περιοχής της Σαντορίνης, και διευκρινίζει: «Για παράδειγμα, πώς συνδέονται οι ηφαιστειακές εκρήξεις με τα ρήγματα της περιοχής; Τι βρίσκεται στον υποθαλάσσιο χώρο του ηφαιστειακού συμπλέγματος πέρα από όσα γνωρίζουμε από τη χέρσο; Επίσης, θέλουμε να λάβουμε περισσότερες πληροφορίες για τη δυναμική της μεγάλης μινωικής έκρηξης, για την ποσότητα και τη σύσταση της τέφρας που εκλύθηκε στη θάλασσα, να λάβουμε χρονολογίες και να μάθουμε πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα. Και βεβαίως, μελετώντας το παρελθόν, κατανοούμε το παρόν και προβλέπουμε μελλοντικές εκρήξεις.
Η ηφαιστειότητα που σχετίζεται με την υποβύθιση στα όρια των τεκτονικών πλακών, μπορεί να επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τη ζωή και το περιβάλλον των γύρω περιοχών. Η καλύτερη κατανόηση των ηφαιστείων των νησιωτικών τόξων και των συναφών γεωκινδύνων απαιτεί τη μελέτη των διεργασιών που οδηγούν σε ηφαιστειακά φαινόμενα και της αλληλεπίδρασης με το θαλάσσιο περιβάλλον. Το ηφαιστειακό σύμπλεγμα Χριστιανά-Σαντορίνη-Κολούμπο στο Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο αποτελεί ένα μοναδικό σύστημα για την αντιμετώπιση αυτών των ερωτημάτων-επιστημονικών προβλημάτων που σχετίζονται με την ηφαιστειότητα στο θαλάσσιο περιβάλλον».
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την κυρία Νομικού, οι σκοποί της ερευνητικής πρότασης είναι:
– Η ανακατασκευή της πλήρους ηφαιστειακής ιστορίας του συμπλέγματος τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια.
Η ανακατασκευή της ενεργότητας των υποθαλάσσιων ρηγμάτων που οριοθετούν τις θαλάσσιες λεκάνες και ο συσχετισμός τους με την ηφαιστειακή δραστηριότητα της περιοχής.
– Η τεκμηρίωση της πετρογένεσης, εξέλιξης και αποθήκευσης του μάγματος στο ηφαιστειακό σύμπλεγμα τόσο χρονικά όσο και χωρικά.
– Η τεκμηρίωση των διαδικασιών, των προϊόντων και των πιθανών επιπτώσεων της έκρηξης κατά την Ύστερη Χάλκινη εποχή στη Σαντορίνη (Μινωική έκρηξη).
– Η μελέτη της ιστορίας, της δυναμικής και των κινδύνων των υποθαλάσσιων εκρήξεων των Καμένων στην καλδέρα και του Κολούμπο.
– Η τεκμηρίωση της μετάβασης από ηπειρωτικό σε θαλάσσιο περιβάλλον κατά τη διάρκεια της υποβύθισης στην περιοχή του Αιγαίου.
– Η αναζήτηση της παρουσίας μικροβιακής ζωής στα πετρώματα της καλδέρας της Σαντορίνης και της περιοχής γύρω από το Κολούμπο, και πώς αυτή αντέδρασε στις επαναλαμβανόμενες ηφαιστειακές εκρήξεις.
Η κυρία Νομικού επεσήμανε ότι «οι στόχοι της γεώτρησης είναι καθαρά επιστημονικοί. Η διάμετρος του τρυπανιού είναι πολύ μικρή -περίπου 24 εκατοστά- και έχει σχεδιαστεί για την ανάκτηση πετρωμάτων και ιζημάτων με τη χρήση διαφορετικών επιστημονικών αναλυτικών μεθόδων. Η αποστολή δεν έχει εμπορικούς ή αρχαιολογικούς σκοπούς. Ο επιστημονικός στόχος είναι να κατανοήσει καλύτερα τι οδηγεί την ηφαιστειακή δραστηριότητα και ρυθμίζει τις εκρήξεις σε αυτήν την περιοχή, την οποία επισκέπτονται πάνω από δύο εκατομμύρια τουρίστες ετησίως, προκειμένου να προβλέψουν καλύτερα τις εκρήξεις και τις επιπτώσεις τους στο μέλλον».
Η γεώτρηση στο εσωτερικό της καλδέρας της Σαντορίνης θα παραμείνει ρηχή, σε βάθος λιγότερο από 400 μέτρα, πολύ μικρότερο από το βάθος του μαγματικού θαλάμου που είναι περίπου στα 4.000 κάτω από το βυθό. Η γεώτρηση θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο ενός υπάρχοντος πολύ πυκνού δικτύου σεισμικών προφίλ που έχουν εξεταστεί λεπτομερώς από γεωφυσικούς και ειδικούς του IODP, προκειμένου να αποφευχθεί η επαφή με πιθανούς θύλακες αερίου, πετρελαίου ή και μάγματος. «Οι μηχανικοί του JOIDES Resolution έχουν μεγάλη εμπειρία σε γεωτρήσεις γύρω από ηφαίστεια και σε όλα τα θέματα ασφάλειας», τονίζει η Π.Νομικού.
Το υλικό της εκστρατείας πρόκειται να μελετηθεί για πολλά χρόνια μετά τις γεωτρήσεις. Αναμένεται ότι η αποστολή θα προσελκύσει μεγάλο ενδιαφέρον όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως και θα μυήσει τους νέους και το κοινό γενικότερα στα μεγάλα ερωτήματα των Επιστημών της Γης και πώς αυτά αντιμετωπίζονται μέσω μεγάλων διεθνών συνεργατικών έργων.
Αυστηρή αξιολόγηση
Οπως εξηγεί η καθηγήτρια, «χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια αυστηρής αξιολόγησης για να ανακοινωθεί η έγκριση – με βαθμό «άριστα» – της επιστημονικής πρότασης για τη διεξαγωγή θαλάσσιων ερευνητικών γεωτρήσεων στις ηφαιστειακές νησίδες των Χριστιανών, στην καλντέρα της Σαντορίνης, στη Νέα και Παλαιά Καμένη – όπου η τελευταία έκρηξη συνέβη το 1950 – και στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο, το οποίο εξερράγη το 1650».
Tο «JOIDES Resolution» είχε παράλληλα ζητηθεί και για άλλες έρευνες σε Αδριατική και Μεσόγειο, όμως προκρίθηκε η περίπτωση της Σαντορίνης καθώς η επιστημονική πρόταση που τη συνόδευε είχε δομηθεί με συμπεράσματα πολυετών εξειδικευμένων μελετών, με πλούσια σεισμογραφικά προφίλ και άλλα ερευνητικά δεδομένα από έλληνες και ξένους επιστήμονες που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στα ηφαίστεια του Νότιου Αιγαίου.
Η αυστηρότητα στην επιλογή έγκειται στο γεγονός ότι το IODP έχει χρηματοδοτήσει μερικές από τις σπουδαιότερες έρευνες παγκοσμίως τον τελευταίο μισό αιώνα. Οπως εξηγεί στα «ΝΕΑ» η Κατερίνα Πετρονώτη, Manager of Science Operations στο «JOIDES Resolution Science Operator» με έδρα το Πανεπιστήμιο του Τέξας, «από το 1968 μέχρι σήμερα το IODP έχει δώσει τη δυνατότητα σε επιστήμονες να μελετήσουν την εξέλιξη της Γης και τις σημερινές δυνάμεις που δρουν στον πλανήτη. Εχει συμβάλει ουσιαστικά στο να μελετήσουμε σημαντικά θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, οι προϋποθέσεις για τη γένεση σεισμών, τα ρεύματα και η χημεία των ωκεανών, καταστροφικά γεγονότα όπως η σύγκρουση του μετεωρίτη που προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων, τη δημιουργία οροσειρών όπως οι Αλπεις και τα Ιμαλάια και την εξέλιξη της ζωής στον βυθό των ωκεανών. Χωρίς το IODP, θα μας έλειπαν βασικές γνώσεις για το πώς εξελίχθηκε η Γη και για το πώς θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τώρα και στο μέλλον τα σοβαρά προβλήματα που παρουσιάζονται».
https://anaskafi.blogspot.com
Σχόλια