ΑΛΛΑ 7 ΔΥΣΚΟΛΑ ΧΡΟΝΙΑ ;

Μεγάλο μέρος των συζητήσεων του Οικονομικού Συμποσίου Τζάκσον Χολ 2010 που έγινε τον περασμένο Αύγουστο και το παρακολούθησε η πλειοψηφία των κεντρικών τραπεζιτών και οικονομολόγων του κόσμου, εστίασε σε ένα άρθρο που προέβλεπε τα χειρότερα για το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας. Το άρθρο είχε τίτλο ‘Μετά την πτώση’ και υπογράφονταν από τους οικονομολόγους Κάρμεν Ράινχαρτ και Βίνσεντ Ράινχαρτ. Η μελέτη των δύο οικονομολόγων αντλούσε επιχειρήματα από ένα πρόσφατο βιβλίο που συνέγραψε η Κάρμεν Ράινχαρτ με τον Κένεθ Ρογκόφ. Τίτλος: “This Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly”.

Σύμφωνα με το άρθρο των Ράινχαρτ, σε σύγκριση με τις δεκαετίες που προηγούνται των χρηματοπιστωτικών κρίσεων σαν την παρούσα, κατά την επόμενη 10ετία «παρατηρείται ότι η αύξηση του ΑΕΠ και των τιμών των ακινήτων είναι σημαντικά χαμηλότερη ενώ η ανεργία είναι σημαντικά ψηλότερη». Κι αφού πέρασαν 3 χρόνια από την έναρξη της κρίσης, εξ αυτών μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι έχουμε μπροστά μας άλλα 7 δύσκολα χρόνια.

Η οικονομική θεωρία δεν είναι επαρκώς αναπτυγμένη ώστε να παρέχει ασφαλείς προβλέψεις για τα μεγάλα σημεία καμπής στη βάση θεμελιωδών αρχών ή μαθηματικών μοντέλων. Έτσι η μεθοδολογία μας πρέπει να είναι ιστορικά προσανατολισμένη. Η ιστορία μπορεί να αποτελεί μια ‘μαλακή’ κοινωνική επιστήμη, αλλά τη χρειαζόμαστε ως οδηγό για να αντιληφθούμε κρίσιμα στοιχεία άλλων παραδειγμάτων μεγάλων κρίσεων.

Επιπλέον πρέπει να κοιτάμε το σύνολο της παγκόσμιας κοινότητας. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι μελετούν την πρόσφατη ιστορία της χώρας τους, όπως είναι και το ευκολότερο, και τα αποτελέσματά τους είναι άκρως σημαντικά για τους συμπατριώτες τους. Αλλά οι μεγάλες χρηματοπιστωτικές κρίσεις είναι σπάνιες για τα δεδομένα της καθεμιάς χώρας χωριστά και θα πρέπει να προστρέχουμε σε μελέτες που αφορούν το σύνολο της παγκόσμιας κοινότητας ώστε να αντλούμε πληροφορίες για το πώς εξελίσσονται οι κρίσεις.

Η έρευνα των Ράινχαρτ αποτελεί επέκταση και γενίκευση της άτυπης οικονομικής σκέψης των περισσότερων απλών ανθρώπων, που συχνά συγκρίνουν ό,τι συντελείται στο παρόν με ιστορίες από μεγάλα επεισόδια του παρελθόντος. Από την έναρξη της παρούσας κρίσης το 2007, πολύς κόσμος αναρωτιέται αν το μοντέλο της Μεγάλης Ύφεσης που ακολούθησε τη συντριβή του χρηματιστηρίου του 1929 και των τραπεζικών κρίσεων του 1930 έχει σχέση με τη σημερινή εμπειρία μας. Το βασανιστικό στοιχείο σχετικά με τη Μεγάλη Ύφεση είναι πως είχε μεγάλο βάθος, ήταν παγκόσμια και κράτησε πάνω από 10 χρόνια – και ότι ακολούθησε την κατάρρευση μιας μεγάλης χρηματιστηριακής έκρηξης και μιας έκρηξης της αγοράς ακινήτων, περίπου όπως έγινε και πριν την παρούσα κρίση.

Κατ’ αναλογία πολύς κόσμος αναρωτιέται αν η αδυναμία που ακολούθησε το κραχ των μετοχών και των ακινήτων στην Ιαπωνία των αρχών του 1990 έχει ομοιότητες με τη σημερινή μας εμπειρία. Ο κόσμος συνηθίζει να αναφέρεται στη ‘χαμένη δεκαετία της Ιαπωνίας’. Σήμερα ίσως είναι πιο σωστό να περιγράφουμε αυτή την εμπειρία ως ‘χαμένες δεκαετίες’.

Αυτά τα παραδείγματα περιγράφουν άραγε το μέλλον μας; Πρέπει να το δούμε. Δεν αποτελούν πειστικές ενδείξεις για το τι πρόκειται να συμβεί – σε τελική ανάλυση δεν αποδεικνύεται κάτι με δύο παρατηρήσεις.

Αλλά τώρα οι οικονομολόγοι Ράινχαρτ και Ρογκόφ προχώρησαν στη συστηματική μελέτη πολύ περισσότερων παραδειγμάτων της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής ιστορίας. Υπάρχουν επίσης οι παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές κρίσεις που σημάδεψαν τα πετρελαϊκά κραχ του 1973 και του 1979 και οι με εθνικές ιδιαιτερότητες χρηματοπιστωτικές κρίσεις της Ισπανίας του 1977, της Χιλής του 1981, της Νορβηγίας του 1987, της Φιλανδίας και της Σουηδίας του 1991, του Μεξικό το 1994, της Ινδονησίας, της Κορέας, της Μαλαισίας, των Φιλιππίνων και της Ταϊλάνδης του 1997, της Κολομβίας του 1998 και της Αργεντινής και της Τουρκίας του 2001.

Επομένως, έχουμε πολύ περισσότερα παραδείγματα από της Ιαπωνίας και της Μεγάλης Ύφεσης – αν και όλα τα ως άνω παραδείγματα δεν είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, γιατί συνδέονται στο χρόνο.

Από τα παραδείγματα αυτά οι Ράινχαρτ και ο Ρογκόφ διαπίστωσαν, για παράδειγμα, ότι κατά τη 10ετία που ακολουθούσε μια κρίση στις προηγμένες οικονομίες, η μέση ετήσια ανάπτυξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν μία ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερη της ανάπτυξης της προηγούμενης 10ετίας, ενώ η μέση ανεργία είναι 5% υψηλότερη.

Πώς συμβαίνει αυτό; Οι οικονομολόγοι σημειώνουν ότι σε γενικές γραμμές τα επίπεδα χρέους και μόχλευσης ενισχύονται κατά τη δεκαετία που προηγείται των κρίσεων, οδηγώντας σε αυξήσεις των τιμών των περιουσιακών στοιχείων σε βάθος χρόνου. Οι ίδιοι υποστηρίζουν ότι «η παρούσα συγκυρία αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό σύνδρομο» κατά την ανάπτυξη που προηγήθηκε της κρίσης, όπου επιτράπηκε στις φούσκες να μεγεθύνονται για πολύ καιρό επειδή ο κόσμος πίστευε ότι δεν είχαν σχέση με τα προηγούμενα κρισιακά επεισόδια.

Εδώ φαίνεται να βρίσκεται ο σπόρος μιας νέας οικονομικής θεωρίας στη δουλειά των Ράινχαρτ και Ρογκόφ αλλά ο ορισμός της παραμένει προβληματικός. Η θεωρία μοιάζει να έχει έναν ισχυρό πυρήνα προερχόμενο από τα συμπεριφορικά οικονομικά, από τη στιγμή που η φράση «αυτή η συγκυρία αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό σύνδρομο» μοιάζει ψυχολογική παρατήρηση και όχι ορθολογική. Σε κάθε περίπτωση πάντως η θεωρία δεν έχει ακόμη την ακρίβεια που θα μας επέτρεπε να βασιστούμε σε αυτήν για να κάνουμε ασφαλείς προβλέψεις.

Επιπλέον, συντρέχουν λόγοι που μας επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι αυτή τη φορά τα πράγματα μπορεί να είναι διαφορετικά. Κι αυτό γιατί όλα τα σύγχρονα παραδείγματα των προηγούμενων κρίσεων συνέβησαν σε συγκυρίες όπου η πλειοψηφία των οικονομολόγων ανά τον κόσμο εξυμνούσε τις αρετές του μοντέλου των ‘ορθολογικών προσδοκιών’. Το μοντέλο αυτό ενέχει την αρχή ότι η οικονομία της αγοράς πρέπει να αφήνεται να λειτουργεί από μόνη της κατά το δυνατό, και ήταν αυτό που έκαναν οι κυβερνήσεις.

Σύμφωνα με τη θεωρία των ορθολογικών προσδοκιών, φούσκες απλά δεν υπάρχουν – πράγμα που εξηγεί γιατί αφέθηκαν να αναπτυχθούν οι παρούσες φούσκες. Αλλά εν τω μεταξύ το βασικό σκεπτικό έχει αλλάξει και οι ηγέτες των κυβερνήσεων και την επιχειρήσεων συστηματικά προειδοποιούν τώρα για φούσκες και υιοθετούν πολιτική για την αντιμετώπισή τους. Συνεπώς, στην παρούσα συγκυρία υπάρχει τουλάχιστον μια μικρή διαφορά.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ίσως και οι αναφορές στις κρίσεις των προηγούμενων χρόνων να μη μας βοηθούν. Από την άλλη μεριά, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι οι ελπίδες πως το αύριο της παρούσας κρίσης θα αποδειχτεί καλύτερο ανήκει ακόμα στην κατηγορία των σκέψεων, των θεωριών και των ονείρων, όχι στη σφαίρα της επιστήμης.

Δεν είναι αλήθεια ότι εάν σπάσεις έναν καθρέφτη θα έχεις 7 χρόνια χρουσουζιάς. Αλλά αν αφήσεις μια χρηματοπιστωτική αγορά να αυξάνει τις αξίες με καλπάζοντες ρυθμούς μέχρι να σκάσει, όντως αντιμετωπίζεις τον κίνδυνο να έχεις μπροστά σου πολλά χρόνια οικονομικής δυσπραγίας. Πρόκειται για ένα θεμελιώδες ιστορικό σχήμα. ΠΗΓΗ:sofokleous10