Τι σημαίνει παραβίαση του διεθνούς δικαίου (με αφορμή τη σύγκρουση «Χαμάς – Ισραήλ»);
Εκατοντάδες χιλιάδες Παλαιστίνιοι εγκαταλείπουν την πόλη της Γάζας με προορισμό το νότο
Οκτώβριος 24, 2023. Ελλάδα.
Από την έναρξη της τελευταίας έκρηξης βίας στις 7 Οκτωβρίου, τόσο το Ισραήλ όσο και η Χαμάς έχουν κατηγορηθεί για παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Καθώς οι όροι «γενοκτονία», «εγκλήματα πολέμου» και «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας» χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τις θανατηφόρες πράξεις που πραγματοποιήθηκαν και από τις δύο πλευρές, κείμενα στη διεθνή επικαιρότητα αναφέρονται στους όρους αυτούς.
Έχουν περάσει περισσότερες από δύο εβδομάδες από την έναρξη του πολέμου μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ και η ομίχλη του πολέμου δεν δείχνει σημάδια αραίωσης.
Από την έναρξη των μαχών στις 7 Οκτωβρίου, περισσότεροι από 1.400 Ισραηλινοί και 4.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί. Σχεδόν ο μισός πληθυσμός της Γάζας έχει εκτοπιστεί, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, και περισσότεροι από 200 άνθρωποι εξακολουθούν να κρατούνται όμηροι της Χαμάς.
Εν μέσω της αδυσώπητης βίας, εκκλήσεις για σεβασμό των κανόνων του πολέμου έχουν γίνει επανειλημμένα από παγκόσμιους ηγέτες και διεθνείς οργανισμούς.
Στις 10 Οκτωβρίου, η Εξεταστική Επιτροπή του ΟΗΕ είπε ότι «συλλέγει και διατηρεί αποδεικτικά στοιχεία για εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν από όλες τις πλευρές».
Την ίδια μέρα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν χαρακτήρισε την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ πράξη « τρομοκρατίας », υποστηρίζοντας ότι «έφερε στην επιφάνεια οδυνηρές μνήμες και τα σημάδια που άφησαν χιλιετίες αντισημιτισμού και γενοκτονίας του εβραϊκού λαού».
Τρεις ημέρες αργότερα, ο παλαιστίνιος πρεσβευτής στον ΟΗΕ Ριάντ Μανσούρ κάλεσε τον οργανισμό να κάνει περισσότερα για να εμποδίσει το Ισραήλ να διαπράξει ένα «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας».
Και πιο πρόσφατα, στις 18 Οκτωβρίου, εκατοντάδες φιλοπαλαιστίνιοι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν έξω από την έδρα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC) στη Χάγη απαιτώντας δράση κατά αυτού που αποκαλούν γενοκτονία κατά των Παλαιστινίων.
Ακολουθεί μια ματιά στους όρους που χρησιμοποιούνται και πώς μπορεί να ισχύουν για τις θανατηφόρες ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν από τη Χαμάς και το Ισραήλ τις τελευταίες ημέρες.
Εγκλήματα πολέμου
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ , έγκλημα πολέμου είναι μια παράνομη ενέργεια ή σύνολο ενεργειών που παραβιάζουν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο , το οποίο έχει σχεδιαστεί για την προστασία αμάχων.
Τα εγκλήματα πολέμου διαπράττονται πάντα σκόπιμα και λαμβάνουν χώρα πάντα σε περιόδους διεθνών ή μη ένοπλων συγκρούσεων.
Μπορούν να χωριστούν σε διάφορες κατηγορίες. Υπάρχουν εγκλήματα πολέμου που στοχεύουν άτομα που χρειάζονται προστασία, όπως τραυματίες ή πολίτες, αυτά που στοχεύουν ανθρωπιστικές προσπάθειες ή ειρηνευτικές επιχειρήσεις και εκείνα που στοχεύουν περιουσίες. Τα εγκλήματα πολέμου μπορεί επίσης να είναι παραβιάσεις των «απαγορευμένων μεθόδων ή μέσων πολέμου», που περιλαμβάνουν δολοφονίες, ακρωτηριασμούς, βασανιστήρια, σύλληψη ομήρων και σκόπιμες επιθέσεις σε άμαχο πληθυσμό.
Η διάπραξη εγκλήματος πολέμου σημαίνει παραβίαση των κανόνων του πολέμου, που περιγράφονται λεπτομερώς σε διάφορες συνθήκες, όπως οι Συμβάσεις της Γενεύης που εγκρίθηκαν μεταξύ 1864 και 1949, οι Συμβάσεις της Χάγης του 1899 και 1907 και το Καταστατικό της Ρώμης του 1998.
Ο στόχος των Συμβάσεων της Γενεύης , για παράδειγμα, είναι η προστασία των αμάχων που δεν εμπλέκονται σε μάχες ή που δεν μπορούν πλέον να πολεμήσουν σε ένοπλη σύγκρουση. Η πρώτη σύμβαση από το 1864 επικυρώθηκε από όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις εκείνη την εποχή μέσα σε τρία χρόνια και οι διεθνείς διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν για πρώτη φορά από τον ιδρυτή του Ερυθρού Σταυρού Henri Dunant.
Σήμερα, αυτές οι συμβάσεις έχουν επικυρωθεί από όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ.
«Ο πόλεμος είναι πάντα απάνθρωπος», λέει ο Μάρκο Σασόλι, καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. «Αλλά εάν τηρηθεί το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, θα ήταν λιγότερο απάνθρωπος».
Για τον Σασόλι, η επίθεση της Χαμάς που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του μουσικού φεστιβάλ Supernova στην έρημο κοντά στα σύνορα της Γάζας «είναι ξεκάθαρη παραβίαση» του διεθνούς δικαίου και έγκλημα πολέμου.
«Δεν επιτρέπεται να εκτελούνται άνθρωποι, να συλλαμβάνονται όμηροι και να στοχοποιούνται μόνο στρατιωτικοί στόχοι όπως εκτοξευτές πυραύλων και κέντρα διοίκησης και ελέγχου», εξηγεί.
Αλλά η δίωξη εγκλημάτων όπως αυτά είναι μια μακρά και επίπονη διαδικασία. Χρειάζονται χρόνια ενδελεχών ερευνών και δικαστικών αγωγών και οι αποφάσεις λαμβάνονται συχνά δεκαετίες μετά το τέλος μιας σύγκρουσης.
Το 2012 για παράδειγμα, ο πρώην πρόεδρος της Λιβερίας Charles G. Taylor καταδικάστηκε σε 50 χρόνια φυλάκιση για τις φρικαλεότητες που διέπραξε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Σιέρα Λεόνε τη δεκαετία του 1990.
Το κύριο όργανο που είναι επιφορτισμένο με την ανάληψη ευθύνης ατόμων για εγκλήματα πολέμου είναι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC), που δημιουργήθηκε το 2002 μέσω του Rome Statute.
Ορισμένες υποθέσεις παραπέμπονται σε συγκεκριμένα δικαστήρια που έχουν δημιουργηθεί από τα Ηνωμένα Έθνη.
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για τη διερεύνηση εγκλημάτων πολέμου είναι οι ίδιες που χρησιμοποιούνται για την εξέταση οποιασδήποτε εγκληματικής δραστηριότητας: συνεντεύξεις μαρτύρων, επανεξέταση βίντεο ή εικόνων και συλλογή αποδεικτικών στοιχείων μέσω αναλύσεων, αυτοψιών ή εξετάσεων DNA.
Αυτό που είναι συχνά δύσκολο να αποδειχθεί είναι η πρόθεση ενός δεδομένου ηγέτη, πόσα γνώριζαν και αν είναι άμεσα υπεύθυνοι για αυτό που συνέβη.
«Το πρόβλημα με τη διεθνή δικαιοσύνη είναι ότι είναι εξαιρετικά αργή», λέει ο Johann Soufi, διεθνής δικηγόρος και πρώην επικεφαλής νομικού γραφείου στην υπηρεσία του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες (UNRWA) που έζησε στη Γάζα για τρία χρόνια. «[Αλλά] το μεγάλο πλεονέκτημα της διεθνούς δικαιοσύνης είναι ότι είναι εξαιρετικά υπομονετική».
Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας
Σε αντίθεση με τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν χρειάζεται να λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο μιας ένοπλης σύγκρουσης και δεν χρειάζεται να έχουν μια συνολική συγκεκριμένη πρόθεση.
Επίσης, δεν έχουν κωδικοποιηθεί σε μια ειδική συνθήκη όπως οι Συμβάσεις της Γενεύης όπως έχουν κωδικοποιηθεί τα εγκλήματα πολέμου, αν και οι προσπάθειες του ΟΗΕ για να το πράξουν βρίσκονται σε εξέλιξη.
Ωστόσο, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας θεωρούνται θεμελιώδεις παραβιάσεις του διεθνούς ποινικού δικαίου και «από τα πιο σοβαρά εγκλήματα ανησυχίας», σύμφωνα με το ΔΠΔ .
Ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας μπορεί να διαπραχθεί μέσω πολλών διαφορετικών πράξεων, συμπεριλαμβανομένου του απαρτχάιντ, της υποδούλωσης ή της βίαιης μεταφοράς πληθυσμού, και λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο μιας εκτεταμένης και συστηματικής επίθεσης εναντίον αμάχου πληθυσμού.
Καθορίζονται από τη μεγάλης κλίμακας βία τους, είτε από άποψη πληθυσμού είτε γεωγραφίας, είτε από το πόσο μεθοδικά εκτελούνται. Και τείνουν να σχεδιάζονται ή τουλάχιστον να συγχωρούνται από τις κρατικές αρχές.
Εάν η πράξη πραγματοποιείται τυχαία, τυχαία ή μεμονωμένα, δεν θεωρείται έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Σε αυτό που λέει ότι είναι μια απάντηση στις επιθέσεις της Χαμάς, ο ισραηλινός στρατός ισοπεδώνει ολόκληρα τετράγωνα πόλεων στη Γάζα και προετοιμάζεται για μια χερσαία εισβολή που λέει ότι θα έρθει σύντομα. Οι ισραηλινές αρχές προειδοποίησαν τον πληθυσμό της βόρειας Γάζας να εκκενωθεί προς τα νότια, μια κίνηση που θεωρείται «απαράδεκτη βάσει του ανθρωπιστικού δικαίου» από τον Σασόλι.
«Εάν οι ισραηλινές αρχές προειδοποιήσουν ένα σπίτι δίπλα σε, για παράδειγμα, ένα κέντρο διοίκησης και ελέγχου, τότε αυτή η εντολή εκκένωσης είναι ευπρόσδεκτη», λέει. «Αλλά δεν μπορείτε να προειδοποιήσετε τη μισή Λωρίδα της Γάζας [να εκκενώσει]… Ο αναγκαστικός εκτοπισμός σε ένα κατεχόμενο έδαφος δεν μπορεί να δικαιολογηθεί σε αυτή την περίπτωση».
Δεν είναι σαφές πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο όρος «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», αλλά οι ειδικοί στα ανθρώπινα δικαιώματα λένε ότι χρησιμοποιήθηκε ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, στο πλαίσιο του δουλεμπορίου και της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας.
Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας έχουν εξελιχθεί με τα χρόνια σύμφωνα με το διεθνές εθιμικό δίκαιο και σε διεθνή δικαστήρια όπως το ΔΠΔ, και πολλές χώρες έχουν ενσωματώσει αυτά τα εγκλήματα στο εσωτερικό τους δίκαιο.
Όπως τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας διώκονται γενικά από το ΔΠΔ, αλλά οι δράστες μπορούν επίσης να δικαστούν σε ορισμένες εθνικές δικαιοδοσίες σύμφωνα με την αρχή της καθολικής δικαιοδοσίας .
Για άλλη μια φορά, η απόκτηση δικαιοσύνης για τα θύματα εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας είναι μια επίπονη και αποθαρρυντική διαδικασία.
«Τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν διαπράττονται από κράτη και ένοπλες ομάδες, αλλά από άτομα. Επομένως, είναι πολύ πιο δύσκολο να εντοπιστεί ο υπεύθυνος», λέει ο Σασόλι.
Δεν είναι όμως αδύνατο. Μια υπόθεση ορόσημο που κρίθηκε σε ειδικό δικαστήριο του ΟΗΕ για την πρώην Γιουγκοσλαβία αφορούσε την καταδίκη του Ντούσκο Τάντιτς, ενός πρώην παραστρατιωτικού που συμμετείχε στην επίθεση στην Πριεντόρ κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας. Ήταν η πρώτη δίκη για σεξουαλική βία κατά ανδρών και ο Τάντιτς καταδικάστηκε σε 20 χρόνια φυλάκιση.
Γενοκτονία- Genocide
Ο όρος επινοήθηκε το 1943 από τον Πολωνό δικηγόρο Raphael Lemkin , ο οποίος ήταν μάρτυρας των σφαγών που πραγματοποιήθηκαν από τους Ναζί κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος και πέρασε τη ζωή του κάνοντας εκστρατεία για να κωδικοποιηθεί η λέξη ως διεθνές έγκλημα.
Αναμιγνύει το ελληνικό πρόθεμα «genos», που σημαίνει φυλή ή οικογένεια, και το λατινικό επίθημα «cide», που σημαίνει φόνος.
Η γενοκτονία αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά ως έγκλημα βάσει του διεθνούς δικαίου το 1946 από τον ΟΗΕ και αργότερα κωδικοποιήθηκε στη Σύμβαση Γενοκτονίας του 1948.
Όπως τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, μπορεί να διαπραχθεί με διάφορες πράξεις, όπως φόνο, σοβαρή σωματική ή ψυχική βλάβη και βίαια μεταφορά παιδιών.
Αλλά για να θεωρηθούν αυτές οι πράξεις γενοκτονία, πρέπει να διαπραχθούν «με πρόθεση να καταστρέψουν, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, εθνική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα».
Αυτό που συνέβη κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος θεωρείται γενοκτονία κατά του εβραϊκού λαού. Οι θηριωδίες που έγιναν στη Ρουάντα και την Αρμενία θεωρούνται επίσης γενοκτονίες.
Η γενοκτονία μπορεί να λάβει χώρα στο πλαίσιο μιας ένοπλης σύγκρουσης καθώς και σε καιρό ειρήνης, αν και η τελευταία είναι λιγότερο συχνή. Για άλλη μια φορά, η πρόθεση είναι το πιο δύσκολο στοιχείο για δίωξη και είναι αυτό που κάνει αυτό το έγκλημα τόσο μοναδικό.
Αν και φιλοπαλαιστίνιοι διαδηλωτές σε όλο τον κόσμο έχουν συγκεντρωθεί κάτω από το πανό «σταματήστε τη γενοκτονία», ο Σασόλι είναι εξαιρετικά επιφυλακτικός στη χρήση του όρου για να περιγράψει τα χτυπήματα του Ισραήλ στη Γάζα.
«Δεν πρέπει να πετάμε έναν τόσο σοβαρό όρο», λέει.
Το 2021, το ΔΠΔ άνοιξε επίσημη έρευνα για φερόμενα εγκλήματα πολέμου στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στη Γάζα το 2014, μια απόφαση που αμφισβητήθηκε έντονα από το Ισραήλ.
Αν και το Ισραήλ δεν είναι μέλος των 123 κρατών μελών του δικαστηρίου, τα παλαιστινιακά εδάφη και οι Παλαιστίνιοι είναι.
«Σε έναν ιδανικό κόσμο, δεν θα χρειαζόμασταν ποτέ το ανθρωπιστικό δίκαιο, γιατί το ανθρωπιστικό δίκαιο ισχύει μόνο για ένοπλες συγκρούσεις», λέει ο καθηγητής.
«Και σε έναν κόσμο που διέπεται από ένα κράτος δικαίου, δεν θα υπήρχαν ένοπλες συγκρούσεις».
France24- Lara Bullens
Σχόλια