Το ζήτημα της ονομασίας επανέρχεται. Τι θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα.

του ΠΑΝΤΕΛΗ ΣΑΒΒΙΔΗ

Ο νέος υπουργός εξωτερικών της π.ΓΔΜ Νίκολα Ντιμιτρόφ (δεξιά), όταν ήταν διαπραγματευτής για την ονομασία της γειτονικής χώρας. Στο κέντρο ο Μάθιου Νίμιτς, μεσολαβητής του ΟΗΕ και αριστερά ο Έλληνας διαπραγματευτής Αδαμάντιος Βασιλάκης

Οδηγός για να μην «πιανόμαστε» αφελείς στο «σκοπιανό».- Μια περιοδολόγηση στις εξ αρχής αποτυχημένες προσπάθειες.

Ο νέος υπουργός εξωτερικών της π.ΓΔΜ Νίκολα Ντιμιτρόφ θα βρίσκεται σήμερα Τετάρτη 14 Ιουνίου στην Αθήνα προσκεκλημένος του Έλληνα ομολόγου του Νίκου Κοτζιά.

Σε αντίθεση με ορισμένους που, ενδεχομένως, να αναμένουν από τη νέα ηγεσία της γειτονικής χώρας να αλλάξει τη στάση της στο θέμα της ονομασίας, το υπουργείο εξωτερικών είναι πιο συγκρατημένο. Έχει αφομοιώσει τις εξελίξεις μετά το 1991 και, παρά την αδυναμία του να ανταποκριθεί στην προσφυγή των Σκοπίων στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπου η Ελλάδα καταδικάστηκε, γνωρίζει ότι το θέμα της ονομασίας είναι ένα άλυτο ζήτημα.

Η Ελλάδα δεν μπορεί να κάνει πίσω από την τελευταία θέση για σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό για όλες τις χρήσεις– αν και είναι αμφίβολο κατά πόσο θα μπορούσε να περάσει στην κοινή γνώμη και αυτή τη θέση- και τα Σκόπια, υποστηρίζουν πως δεν μπορούν να πείσουν την κοινή γνώμη τους για κάτι διαφορετικό από «Δημοκρατία Μακεδονίας».

Υπάρχουν πολλοί που το πιστεύουν αυτό. Ενδεχομένως, ως ένα βαθμό, να έχουν δίκαιο, διότι γενιές ολόκληρες- και πολύ περισσότερο η τελευταία- μεγάλωσαν με αυτήν την ονομασία της χώρας τους και με την ψευδαίσθηση της εθνικής ταυτότητας του «Μακεδόνα».

Ωστόσο, η κοινωνία των Σκοπίων έδειξε μεγάλη ευελιξία και αποδέχθηκε ό,τι μέχρι τώρα αφορούσε τους Αλβανούς σε βαθμό που να έχει αλλοιωθεί ο χαρακτήρας του κράτους τους. Το επιχείρημα, βεβαίως, της «μακεδονικής» ταυτότητας και του «μακεδονικού» κράτους που τους διαφοροποιεί από τους άλλους λαούς της πρώην Γιουγκοσλαβίας δεν έχει, πια, βάση, δεδομένου ότι έχουν εδραιωθεί ως κρατική υπόσταση, 26 χρόνια από την απόσχισή τους από την ενιαία Γιουγκοσλαβία.

Παρά ταύτα, πρέπει να θεωρείται δεδομένη η εμμονή στην ονομασία «Μακεδονία». Στην καλύτερη περίπτωση να αποδεχθούν μια νέα εντατική διαδικασία για τη λύση του προβλήματος της ονομασίας. Σε ποια βάση, όμως;

Αυτό, ακριβώς, φαίνεται πως θα συζητήσει ο φιλοξενούμενος του Έλληνα υπουργού εξωτερικών Νίκολα Ντιμιτρόφ, ένας πρώην, ικανός, διπλωμάτης με ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά, που σημαίνει με εμβέλεια στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο κ. Ντιμιτρόφ, άλλωστε, γνωρίζει πολύ καλά τις διαπραγματεύσεις για την ονομασία, αφού συμμετείχε ως διαπραγματευτής εκ μέρους της χώρας του.

ΤΙ ΘΕΛΕΙ Ο Κ. ΝΤΙΜΙΤΡΟΦ;

Ο νέος Πρωθυπουργός της π.ΓΔΜ Ζόραν Ζάεφ με εμφανή τα σημάδια της κακοποίησης απο την εισβολή πολιτών στο κοινοβούλιο των Σκοπίων.

Η νέα κυβέρνηση των Σκοπίων αντιλαμβάνεται καλά ότι θα πρέπει να διασφαλίσει τη χώρα και από άποψη ασφάλειας, άρα θα πρέπει να την εντάξει στο ΝΑΤΟ, και από άποψη οικονομική, άρα θα πρέπει να προωθήσει την ένταξη στην Ε.Ε. Διαφορετικά, ο αλβανικός κίνδυνος είναι υπαρκτός.

Οι Αλβανοί έχουν ως μεσοπρόθεσμο στόχο την Ομοσπονδοποίηση της π.ΓΔΜ και την επιδίωξή τους αυτή δεν την έκρυψαν ποτέ. Από τις αρχές του ’90 τα αλβανικά κόμματα της π.ΓΔΜ ομολογούν ρητά ότι η περιοχή που ζούν είναι η Ιλλυρίδα και πως θα επιδιώξουν να την ονομάσουν «Δημοκρατία της Ιλλυρίδας».

Αριστερά, η Ιλλιρίδα, όπως τη φαντασιώνονται οι Αλβανοί

Μέχρι τώρα, κυρίως, μετά την εξέγερσή τους το 2001 και τη Συμφωνία της Αχρίδας, έχουν πετύχει de facto ένα σημαντικό μέρος του στόχου τους. Η «Πλατφόρμα των Τιράνων» στην οποία κατέληξαν σε κοινή συνάντηση όλων στην αλβανική πρωτεύουσα (!), διευρύνει την επιτυχία. Αντιλαμβάνονται, όμως, πως δεν μπορούν ούτε να θέσουν άμεσα, ούτε να επιδιώξουν ένοπλα το ζήτημα μιας de jure ομοσπονδοποίησης.

Εκτιμούν, όμως, πως η ένταξη στο ΝΑΤΟ θα ανοίξει το δρόμο για την ένταξη και στην Ε.Ε. και θα διασφαλίσει τη χώρα από τη ρωσική επιρροή. Ένταξη, δε, στην Ε.Ε. μαζί με τις άλλες περιοχές που ζουν αλβανοί (Κόσοβο και, κυρίως Αλβανία) θα διαμορφώσει έναν ενιαίο οικονομικό χώρο στον οποίο θα υπάρχει αλβανική εθνική συνέχεια.

Ανεξαρτήτως του τι λένε κατά καιρούς οι ηγέτες τους, αυτό είναι που επιδιώκουν οι Αλβανοί και όχι την ενοποίηση σε ένα κράτος των εδαφών στα οποία διαβιούν. Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι οι Κοσοβάροι θέλουν να συνυπάρξουν στην ίδια κρατική οντότητα με τους Αλβανούς της κυρίως Αλβανίας.

Ένταξη στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., όμως, προϋποθέτουν τη συμφωνία με την Ελλάδα στο θέμα της ονομασίας. Και αυτό είναι αδύνατον αν η νέα ηγεσία των Σκοπίων δεν κάνει πίσω στις μέχρι τώρα εμμονές της.

ΟΙ ΕΜΜΟΝΕΣ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ

Κίρο Γκλιγκόρωφ. Πρώτος πρόεδρος της π.ΓΔΜ

Ποιες είναι οι εμμονές αυτές;

Αρχές του 1991 τα Σκόπια ανακηρύσσουν την ανεξαρτησία τους, ονομάζονται «Δημοκρατία της Μακεδονίας» και εκλέγουν πρόεδρο τον Κίρο Γκλιγκόρωφ.

Η Ελλάδα αντιδρά και το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου η κυβέρνηση Μητσοτάκη θέτει τρείς όρους: να αλλάξουν ονομασία, να αναγνωρίσουν ότι δεν έχουν εδαφικές βλέψεις κατά της Ελλάδας και να αποδεχτούν ότι δεν υπάρχει «μακεδονική» μειονότητα στην Ελλάδα.

Ένα πολιτικοδιπλωματικό παιχνίδι εκτυλίσσεται από τότε μέχρι σήμερα κατά το οποίο το μόνο που αποδέχτηκε η ηγεσία της γειτονικής χώρας είναι να αναγνωρίσει ότι δεν έχει εδαφικές βλέψεις απέναντι στις γειτονικές χώρες. (τροποποίηση του Συντάγματος στις 6 Ιανουαρίου 1992).

Στο ζήτημα της ονομασίας ήταν και είναι ανένδοτη ενώ θέμα μειονότητας στην Ελλάδα τέθηκε και από τον πρόεδρο της χώρας το 2006 (18/05/06) Μπράνκο Τσερβένκοβσκι, ηγέτη, μετά τον Γκλιγκόρωφ, του κυβερνώντος και σήμερα Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, αλλά, πολύ πιο έντονα, από τον πρωθυπουργό Νίκολα Γκρούεφσκι στις 14 Ιουλίου 2008. Τέσσερις ημέρες αργότερα ο Έλληνας πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής απέρριψε τις αιτιάσεις του κ. Γκρούεφσκι.

Τα Σκόπια ποτέ δεν επεδίωξαν ειλικρινή διάλογο για αλλαγή ονομασίας. Τόσο από τις δηλώσεις του Γκλιγκόρωφ όσο και από τις δηλώσεις των διαδόχων του φαίνεται η εμμονή τους στην ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας» με τη μόνη παραχώρηση, η Ελλάδα να τα αποκαλεί όπως θέλει στις διμερείς σχέσεις.

Στην Ελλάδα υπάρχει ένα σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης που θεωρεί πως υπήρξαν ευκαιρίες στο θέμα της ονομασίας τις οποίες η χώρα απεμπόλησε. Και διακρίνουν την πολιτική Μητσοτάκη, την οποία χαρακτηρίζουν διαλλακτική, από την πολιτική Σαμαρά, τον οποίο θεωρούν αδιάλλακτο. Στο Μητσοτάκη, ο Σαμαράς απέδωσε ότι επιθυμεί μια λύση διπλής ονομασίας (Οκτώβριος 92) ενώ ο ίδιος ο τότε πρωθυπουργός είχε δηλώσει λίγους μήνες αργότερα (Φεβρουάριος του 93) ότι το όνομα δεν έχει μεγάλη σημασία διότι σε δέκα χρόνια κανένας δεν θα το θυμάται.

Ζοάο ντε Πινέιρο: υπουργός εξωτερικών της Πορτογαλίας το 1992. Ανέλαβε να υποβάλει προτάσεις.

Η πρώτη περίπτωση που από ορισμένους αναλυτές χαρακτηρίζεται αναξιοποίητη ευκαιρία είναι το λεγόμενο «Πακέτο Πινέϊρο».

Κατά τη διάρκεια της πορτογαλικής προεδρίας ανατέθηκε, στις 17 Φεβρουαρίου 1992, στον Πορτογάλο υπουργό εξωτερικών Ζοάο ντε Πινέϊρο να αναζητήσει συμβιβαστική λύση μεταξύ των δύο μερών. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους ο κ. Πινέϊρο παρουσίασε διαδοχικά σχέδια για ένα κείμενο συμφωνίας επιβεβαίωσης των υφιστάμενων συνόρων και για ένα σχέδιο επιστολής της κυβέρνησης των Σκοπίων σχετικά με το θέμα της εχθρικής προπαγάνδας και των μειονοτήτων.

Ο ίδιος ο κ. Πινέϊρο είπε ότι πρότεινε ως δική του συμβιβαστική ονομασία το όνομα «New Macedonia” , μερικούς, ή το όνομα «Νοβοματσεντόνια», κατ άλλους. Η πρόταση Πινέϊρο προκάλεσε διάσταση μεταξύ Μητσοτάκη και Σαμαρά αλλά, από ό,τι φαίνεται, δεν ήταν κάποια ευκαιρία λύσης του προβλήματος σύμφωνα με την απόφαση που έλαβε το Συμβούλιο των Αρχηγών υπο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (18.02.92). Άλλωστε, ανάλογες ονομασίες αργότερα, τα Σκόπια τις απέρριψαν.

Μια δεύτερη περίπτωση, που όσοι παρακολουθούν επισταμένως το θέμα θεωρούν ως ευκαιρία, ήταν η Σύνοδος Κορυφής του Εδιμβούργου (11/12/92) κατά την οποία, τα Σκόπια έφεραν στη βουλή τους, και αποφάσισαν κατ αρχήν, την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας- Σκόπια» αλλά η Σύνοδος αποφάσισε τη συνέχιση των προσπαθειών στη βάση των αποφάσεων της Λισαβώνας. Δηλαδή, δεν έγινε αποδεκτός ο ελιγμός. Έθεσαν το θέμα στη βουλή διότι γνώριζαν πως δεν θα το αποδεχόταν η Ελλάδα.

Βάνς (δεξιά- Όουεν (αριστερά)

Στις 14 Μαίου του 1993 οι διαμεσολαβητές Βάνς και Όουεν πρότειναν την ονομασία «Νέα Μακεδονία» αλλά απορρίφθηκε και από τις δύο πλευρές.

Ελευθέριος Καραγιάννης, πρέσβης, τότε, της Ελλάδας στο Βελιγράδι.

Υπάρχει και μια άλλη περίπτωση με ενδιαφέρον παρασκήνιο την οποία αποκάλυψε σε ομιλία του ο πρέσβης ε.τ. Ελευθέριος Καραγιάννης ο οποίος, τότε, ήταν πρέσβης της Ελλάδας στο Βελιγράδι.

Σύμφωνα με τον κ. Καραγιάννη, ζητήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση η διαμεσολάβηση του Μιλόσεβιτς στον Γκλιγκόρωφ για να βρεθεί λύση στο πρόβλημα της ονομασίας. Προτάθηκε, μάλιστα, η ονομασία «Δημοκρατία Σλαβομακεδονίας». Ο Μιλόσεβιτς δέχθηκε να μεσολαβήσει, το είπε στον Γκλιγκόρωφ και ο πονηρός πρόεδρος της γειτονικής χώρας, και άλλοτε σύντροφός του, είπε πως ναι μεν δέχεται αλλά θα πρέπει να πάρει την έγκριση και του Προέδρου της Βουλής, αρχηγού ενός μικρού κόμματος, του Στέφαν Άντωφ. Όταν ξαναρωτήθηκε ο Γκλιγκόρωφ τι απέγινε με την πρόταση, ο Γκλογκόρωφ απήντησε πως δεν την δέχεται ο Αντωφ. Ιστορίες για μικρά παιδιά. Ενδεικτική περίπτωση του πως «παίζεται» το παιχνίδι.

Την επόμενη χρονιά, στις 4 Οκτωβρίου του 1994 ο Γερμανός υπουργός εξωτερικών Κλάους Κίνκελ προτείνει το «Άνω Μακεδονία» αλλά τα Σκόπια απέρριψαν χωρίς συζήτηση την πρόταση.

Στις 8 Οκτωβρίου του 2005 ο μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών Μάθιου Νίμιτς προτείνει το «Republika Makedonija – Skopje» το οποίο απορρίπτεται από τα Σκόπια. Ο Νίμιτς επανέρχεται με την ίδια πρόταση στις 8 Οκτωβρίου 2005 και ζητά η ονομασία να ισχύσει μόνο για διμερή χρήση αλλά η πρότασή του απορρίπτεται και από τις δύο πλευρές.

Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙΟΥ

Το 2008 είναι η κρίσιμη χρονιά κατά την οποία επιχειρήθηκε να ενταχθούν τα Σκόπια στο ΝΑΤΟ με την υποστήριξη των ΗΠΑ. Η αρνητική στάση της ελληνικής πλευράς είχε ως συνέπεια την προσφυγή των Σκοπίων στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης με την κατηγορία κατά της Ελλάδας ότι παραβίασε την ενδιάμεση συμφωνία του 1995 με την παρεμπόδιση της π.ΓΔΜ να ενταχθεί σε διεθνή οργανισμό, υπόθεση την οποία κέρδισαν τα Σκόπια. Το θετικό για την Ελλάδα ήταν ότι η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου δεν ακύρωνε την απόφαση της ΝΑΤΟϊκής Συνόδου Κορυφής του Βουκουρεστίου σύμφωνα με την οποία τα Σκόπια δεν μπορούν να ενταχθούν στη Συμμαχία αν δεν λυθεί το θέμα της ονομασίας.

Για να διευκολύνει την είσοδο της π.ΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, ο Νίμιτς έκανε την πρόταση αποδοχής της ονομασίας «Δημοκρατία Μακεδονίας- Σκόπια», πρόταση γνωστή και από τη Σύνοδο του Εδιμβούργου, την οποία απέρριψε η Ελλάδα. Ο Γκρούεφσκι δήλωσε, αργότερα, ότι αποδέχθηκε την πρόταση Νίμιτς και αν χρειαζόταν θα την έθετε για δημοψήφισμα αλλά ο ίδιος θα ψήφιζε κατά της αποδοχής της πρότασης. Αν, δηλαδή, η Ελλάδα αποδεχόταν την πρόταση, τα Σκόπια θα έμπαιναν στο ΝΑΤΟ αλλά, αργότερα, στο δημοψήφισμα που θα ακολουθούσε, θα την απέρριπταν.

Η συνέχεια χάνεται στους διπλωματικούς δαιδάλους και περιλαμβάνει προτάσεις «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας» και άλλες συναφείς αλλά οι διαπραγματεύσεις καλά κρατούν. Θα πρόκειται για μια ονομασία για όλες τις χρήσεις, θα πρόκειται για διμερή ονομασία, θα πρόκειται για εξωτερική χρήση και για εσωτερική «Δημοκρατία Μακεδονίας», θα κάνουν πίσω τα Σκόπια στο θέμα της ονομασίας και θα κερδίσουν το χαρακτηρισμό ως Μακεδόνων στο θέμα της εθνότητας και της γλώσσας; Άγνωσται αι βουλαί του κυρίου.

Αλλά, όλα τα παραπάνω είχαν έναν λόγο που αναφέρθηκαν. Να καταδειχθούν οι ελιγμοί της ηγεσίας της γειτονικής χώρας, ανεξαρτήτως κομματικής τοποθέτησης, και να αναδειχθεί η νέα τακτική τους.

ΚΑΙ ΤΩΡΑ;

Και τώρα; Τι γίνεται τώρα;

Ο στόχος της νέας ηγεσίας των Σκοπίων, όπως επισημάνθηκε παραπάνω, είναι η ένταξη στο ΝΑΤΟ. Και στο στόχο αυτό έχουν τη συμπαράσταση σημαντικού μέρους της διεθνούς κοινότητας και, κυρίως, των ΗΠΑ. Θα επιδιώξουν, άραγε, οι ΗΠΑ να εντάξουν τα Σκόπια στο ΝΑΤΟ και με ποια ονομασία, δεδομένης της απόφασης του Βουκουρεστίου;

Οι πιθανότητες είναι δύο: η μια, όπως προκύπτει στατιστικά, να αρχίσει μια διαδικασία κατ αρχήν αποδοχής της ονομασίας «Δημοκρατία Μακεδονίας- Σκόπια», όπως έγινε και τις άλλες δύο φορές που χρειάστηκε (Εδιμβούργο 1992- ΝΑΤΟ 2008) και η δεύτερη με το προσωρινό όνομα π.ΓΔΜ.

Και στις δύο περιπτώσεις η ελληνική διπλωματία θα έρθει σε δύσκολη θέση.

Η μεν πρώτη περίπτωση είναι μια ονομασία που δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από την Ελλάδα.

Η δε δεύτερη εμπεριέχει τον κίνδυνο να ενταχθεί η χώρα στο ΝΑΤΟ ως π.ΓΔΜ αλλά στο τέλος να εκφυλιστεί το θέμα τόσο που κανείς δεν θα την αποκαλεί και δεν θα τη θεωρεί ως π.ΓΔΜ.

Το ζήτημα είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν πως τα Σκόπια διέρχονται έναν ακόμη υπαρξιακό κίνδυνο και, όπως τότε που τα αναγνώρισαν ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας» (4 Νοεμβρίου 2004), έτσι και τώρα θα πρέπει να κάνουν κάτι για να τα βοηθήσουν. Άρα, εκείνος που, και πάλι, θα πιεστεί είναι η Ελλάδα.

Ποιος ήταν, τότε, ο υπαρξιακός κίνδυνος για τα Σκόπια;

Υπογραφή της Συμφωνίας της Αχρίδας

Η εφαρμογή της Συμφωνίας της Αχρίδας, η οποία συνήφθη μετά την αλβανική εξέγερση του 2001.

Οι Αλβανοί επιχείρησαν είτε να αλλοιώσουν πληθυσμιακά δήμους, μεταξύ των οποίων και των Σκοπίων, είτε να συνενώσουν περιοχές που θα διαμόρφωναν υπέρ αυτών ποσοστό 20% ώστε να απολαμβάνουν των προνομίων της Συμφωνίας της Αχρίδας. Η τότε- Σοσιαλδημοκρατική και πάλι- κυβέρνηση, αποδέχθηκε με νόμο την πληθυσμιακή αλλοίωση αλλά η αντιπολίτευση αντέδρασε και κατάφερε να συγκεντρώσει τον απαιτούμενο αριθμό υπογραφών για δημοψήφισμα που θα αναιρούσε το νόμο.

Προκειμένου να μην είναι έγκυρο το δημοψήφισμα, η κυβέρνηση διήλθε διαφόρων μεθοδεύσεων (ακόμη και εργασιακές απειλές) και οι Ηνωμένες Πολιτείες προέβησαν στην αναγνώριση της χώρας με τη συνταγματική της ονομασία. Οι προσελθόντες για να ψηφίσουν ήσαν πολύ λιγότεροι του απαιτουμένου αριθμού και έτσι, το δημοψήφισμα εκρίθη άκυρο.

Τώρα; Τι θα γίνει τώρα;

Θα πρέπει να περιμένουμε τις δηλώσεις μετά τη συνάντηση. Πάντως, οι μέρες δεν είναι εύκολες.

Η νέα κυβέρνηση δεν αποδέχεται, βεβαίως, τη θέση Γκρούεφσκι για κατευθείαν συνέχεια των σημερινών σκοπιανών από τους αρχαίους Μακεδόνες, (θεωρεί, όπως και ο Γκλιγκόρωφ ότι είναι σλάβοι) αλλά, η νομενκλατούρα η οποία την στηρίζει και σε μεγάλο βαθμό υποστήριξε το ψευδές ιστορικό αφήγημά τους, πιστεύει πως ως σλάβοι αναμίχθηκαν με μακεδονικούς θύλακες στην περιοχή και διαμόρφωσαν το σημερινό λαό.

Ανεξαρτήτως του ιδεολογήματος αυτού, τα Σκόπια είναι ως ένα βαθμό αιχμάλωτα και του φανατισμού τον οποίο δημιούργησαν στο λαό τους μετά το 1990. Έναν φανατισμό στο θέμα της ονομασίας τον οποίο είναι δύσκολο, σήμερα, να διαχειριστούν.