Ήταν οι φόροι αιτία της οικονομικής κρίσης;

Αφότου ξέσπασε η οικονομική κρίση το 2008, πολλοί παρατηρητές θεώρησαν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνο το γεγονός ότι πάρα πολλές χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις είχαν φορτωθεί υπερβολικό χρέος, ενώ παράλληλα στηρίζονταν μόνο σε μία λεπτή στρώση ιδίων κεφαλαίων. Ο λόγος είναι απλός: ενώ τα ίδια κεφάλαια έχουν τη δυνατότητα να απορροφήσουν μια ύφεση στη δραστηριότητα – τα κέρδη μειώνονται, αλλά η εταιρεία δεν χρεοκοπεί άμεσα- το χρέος είναι δυσκολότερο να συγχωρεθεί, διότι οι πιστωτές δεν συνηθίζουν να περιμένουν για να πληρωθούν. Οι βραχυπρόθεσμοι πιστωτές εξαργυρώνουν αμέσως ή αρνούνται να ανανεώσουν τα  δάνεια τους, αρνούμενοι την πίστωση για τις οικονομικά αποδυναμωμένες επιχειρήσεις. Οι μακροπρόθεσμοι πιστωτές απαιτούν να αποζημιωθούν πλήρως και καταλήγουν σε μηνύσεις. Χωρίς μετρητά, η επιχείρηση χρεοκοπεί.

Οι χρηματοπιστωτικές εταιρείες στις Ηνωμένες Πολιτείες πληρώνουν περίπου το 34% των κερδών τους σε φόρους, και, ενώ μπορεί να εκπέμψουν τις πληρωμές τόκων προς τους πιστωτές από το φορολογητέο εισόδημα, τα ίδια κεφάλαια δεν φορολογούνται το ίδιο ευνοϊκά. Οι περισσότερες χώρες έχουν παρόμοιους φορολογικούς κανόνες για το χρέος των ιδίων κεφαλαίων, ενθαρρύνοντας έτσι τις οικονομικές και τις άλλες επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν περισσότερο χρέος, γεγονός το οποίο γνωρίζουν εδώ και καιρό οι οικονομικοί αναλυτές.

 Και όμως το επιχείρημα ότι η φορολογική έκπτωση για το χρέος έπαιξε ρόλο στην οικονομική κρίση -και ότι εξακολουθεί να αποτελεί μόνιμο κίνδυνο για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα - απορρίφθηκε γρήγορα. Εξάλλου, η φορολογική έκπτωση για το χρέος υπάρχει εδώ και πάρα πολύ καιρό, και τίποτα δεν την ενίσχυσε πριν από το ξέσπασμα της κρίσης. Αντίθετα, αν μη τι άλλο, η έκπτωση φόρου έχει μειωθεί κάπως με την πάροδο του χρόνου. Και η κρίση ήταν σαφώς συνδεδεμένη με την έκρηξη στους ενυπόθηκους τίτλους στις ΗΠΑ. Όταν η αγορά ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι οι τίτλοι αυτοί δεν θα μπορούσαν να εξοφληθούν στο ακέραιο, πολλές συστημικά σημαντικές χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις αποδείχθηκαν πολύ πιο αδύναμες από ό,τι είχε φανεί. Ακολούθησαν καταστροφικές οικονομικές συνέπειες.

Όλα αυτά αληθεύουν, ωστόσο, με δεδομένη την πιθανότητα μιας ολοκληρωτικής αναθεώρησης της αμερικανικής εταιρικής φορολογίας, την οποία έχει προτείνει ο Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, θα πρέπει να επανεξετάσουμε τη συμβατική σοφία σχετικά με τη δήθεν ασθενή σύνδεση μεταξύ της εταιρικής φορολογίας και της οικονομικής κρίσης. Πράγματι, κατά την άποψή μου, οι πολιτικοί, οι ακαδημαϊκοί και τα μέσα ενημέρωσης έχουν απορρίψει υπερβολικά αποφασιστικά την ιδέα ότι η εταιρική φορολογία δεν έπαιξε παρά έναν δευτερεύοντα ρόλο.

Σίγουρα, η φορολογική έκπτωση για το χρέος έχει ενσωματωθεί στην οικονομία εδώ και πολύ καιρό, χωρίς να έχει προκαλέσει οικονομικές κρίσεις κατά το μεγαλύτερο μέρος αυτής της περιόδου. Και, ναι, τα φορολογικά κίνητρα δεν είναι ο μοναδικός -και ίσως ούτε καν ο σημαντικότερος- λόγος για τον οποίο τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα χρησιμοποιούν πολύ χρέος και ελαχιστοποιούν τα ίδια κεφάλαια. Το σημαντικότερο είναι ότι, ενώ η εξάρτηση από το χρέος έκανε πιο ριψοκίνδυνα τα οικονομικά ιδρύματα, οι πιστωτές γνώριζαν ότι, σε μια κρίση, η κυβέρνηση θα μπορούσε πιθανότατα να διασώσει τα μεγαλύτερα, αν όχι όλα τα ιδρύματα αυτά. Ήταν πολύ πιο απίθανο για την κυβέρνηση να διασώσει τα ίδια κεφάλαια.

Από αυτή την οπτική, δεν προκαλεί καμία έκπληξη ότι το πώς φορολογείται το χρέος έχει παίξει ένα μικρό ρόλο στη διαμόρφωση των πακέτων οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα «έπεσαν» από το γκρεμό το 2008, διότι στέκονταν πάρα πολύ κοντά στην άκρη. Αποσταθεροποιημένα από το υπερβολικό βραχυπρόθεσμο χρέος και την υπερβολική έκθεση σε επικίνδυνους υπερτιμημένους, χαμηλής ποιότητας ενυπόθηκους τίτλους, σκόνταψαν, και έπεσαν στο κενό. Έτσι, οι ρυθμιστικές αρχές έχουν επικεντρωθεί στις εντολές ελέγχου-χειρισμού ώστε να αυξήσουν οι χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις το μετοχικό τους κεφάλαιο, καθώς και για να μειώσουν τον κίνδυνο των επενδύσεών τους.

Αλλά, ας σκεφτούμε έναν διαφορετικό τρόπο να εξετάσουμε την κρίση και τα χρηματοπιστωτικά μας ιδρύματα: το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν ήταν ποτέ πολύ μακριά από το χείλος του γκρεμού, ακόμη και πριν από το 2008, διότι το φορολογικό σύστημα ενθάρρυνε τις χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις να επιβαρύνουν τον εαυτό τους με χρέος. Κατάφεραν διαχειρίστηκαν καλά τον εαυτό τους και τους κινδύνους τους, κι έτσι δεν χρεοκόπησαν. Στη συνέχεια όμως, στην πορεία προς την κρίση, έκαναν λάθος υπολογισμούς, αναλαμβάνοντας υπερβολικό βραχυπρόθεσμο χρέος και υπερβολικές επενδύσεις σε ριψοκίνδυνους οικονομικούς τίτλους. Οι επιπρόσθετοι κίνδυνοι ώθησαν το χρηματοπιστωτικό σύστημα πέρα από το χείλος του γκρεμού, αλλά το βασικό πρόβλημα ήταν ότι περιείχε εξαρχής υπερβολικά επικίνδυνο χρέος.

Από αυτή την άποψη, καθίσταται σαφές ότι οι βασικοί κίνδυνοι που προκαλούνται από τη φορολογία δεν πρέπει να αγνοηθούν. Η συναίνεση της πολιτικής έχει σωστά επικεντρωθεί κυρίως στους νέους κινδύνους που προστέθηκαν. Όμως, η έμφαση σε αυτούς τους πρόσθετους κινδύνους πρέπει να είναι μόνο το πρώτο βήμα. Δεν πρέπει να μας οδηγήσει στο να αγνοήσουμε τους εγγενείς κινδύνους που προϋπήρχαν στο φορολογικό σύστημα.

Το θέμα της φορολογίας μπορεί να είναι ακόμη βαθύτερο. Το φορολογικό σύστημα, αρχικά ενθαρρύνει τις χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν περισσότερο χρέος από ό,τι είναι ασφαλές, αλλά υπάρχει και μια παράλληλη συνέπεια στις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και σε πολλούς ιδιώτες ιδιοκτήτες κατοικιών. Οι φορολογικές εκπτώσεις για τις πληρωμές τόκων τους ενθαρρύνουν να δανειστούν, ένα ακόμα ζήτημα που είναι γνωστό από καιρό. Όμως, αυτό που είναι λιγότερο προφανές, είναι το γεγονός ότι αυτοί οι οφειλέτες απαιτούν στη συνέχεια περισσότερο δανεισμό από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, διότι τα φορολογικά πλεονεκτήματα καθιστούν την ίδια τη χρήση του χρέους φθηνότερη. Αν ήταν μικρότερη η ζήτησή τους για χρέος -και, στην περίπτωση των εταιρικών οφειλετών, αν βασίζονταν περισσότερο στα ίδια κεφάλαια- τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα αντιμετώπιζαν λιγότερη πίεση για να χρησιμοποιήσουν τόσο πολύ χρέος τα ίδια. 

Πολύ προσοχή έχει ήδη αφιερωθεί στο το πώς να μεταρρυθμιστεί η εταιρική φορολόγηση με τέτοιο τρόπο ώστε να αντισταθμιστεί η χρήση του ιδίου κεφαλαίου σε σχέση με το χρέος. Πριν από περισσότερα από 20 χρόνια, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ διεξήγαγε μια εκτενή ανάλυση και επινόησε ένα σχέδιο για να πράξει ακριβώς αυτό. Καθώς η κυβέρνηση Ομπάμα κινείται προς το μέλλον με τις νέες προτάσεις της, θα πρέπει να κοιτάξουμε πίσω στην οικονομική κρίση, η οποία παρέχει ισχυρά κίνητρα για την υλοποίηση μιας τέτοιας αλλαγής.                                                              http://www.sofokleous10.gr