Μπορούν να σώσουν την Ευρώπη τα διδάγματα της αμερικανικής ιστορίας;

Το μεγαλύτερο μακροπρόθεσμα πρόβλημα της ευρωζώνης είναι πώς να λειτουργήσουν στο πλαίσιο μιας αρκετά διαφοροποιημένη ενιαίας οικονομικής περιοχής ανόμοιες περιφερειακές οικονομίες χωρίς η λειτουργία της ενότητάς τους να βασίζεται υπέρμετρα στο τύπωμα χρήματος. Αυτός ο στόχος είναι ανέφικτος χωρίς την εφαρμογή σκληρών κανόνων που θα τιθασεύουν τις άσωτες και σπάταλες τάσεις ορισμένων εκ των διαφόρων συνιστωσών της. Στο κρίσιμο αυτό σημείο είναι που η αμερικανική ιστορία προσφέρει στη σημερινή Ευρώπη πολύτιμα διδάγματα για τη μελλοντική της δημοσιονομική και οικονομική πορεία. Η καγκελάριος Μέρκελ (Merkel) επιθυμεί να δημιουργήσει μια «δημοσιονομική ενότητα» που να στηρίζεται σε αυστηρούς δεσμευτικούς κανόνες για δημοσιονομική πειθάρχηση. Από την άλλη, η πρώτη δεκαετία της ευρωπαϊκής «οικονομικής και νομισματικής ένωσης» (ΟΝΕ) δείχνουν πως κάτι τέτοιο είναι εξωπραγματικό. Κανείς δεν μπορεί να περιμένει από κυρίαρχα κράτη να υποκύψουν σε αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες, χωρίς στο κέντρο της εκπόνησης αυτών των κανόνων να υπάρχει ισχυρή πολιτική νομιμοποίηση. Αυτό ισχύει ακόμα κι αν οι κανόνες αυτοί έχουν την μορφή διεθνούς συνθήκης. Αυτό που χρειάζεται είναι ένα ευρωπαϊκό εκλογικό σώμα, που να αποδεχθεί να μοιράζεται τα κοινά ιδεώδη και τις κοινές του αρχές όπως αυτές θα εκφράζονται από ένα ευρωπαϊκό κοινοβούλιο του οποίου οι αποφάσεις θα εκτελούνται από μια ευρωπαϊκή κυβέρνηση -και από εκεί και πέρα σε χαμηλότερα επίπεδα διακυβέρνησης σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Αλλά με τις τόσο σημαντικές πολιτιστικές και γλωσσικές διαφορές, πώς είναι δυνατό να πολιτευτούν κοινά ευρωπαϊκά κόμματα και υποψήφιοι; Στο κάτω-κάτω, αποστολή του θα είναι να εκφράζουν το σύνολο της Ευρώπης, να διαμορφώνουν μια κοινή ευρωπαϊκή κυβερνητική πολιτική και να υποδεικνύουν την οικονομική και δημοσιονομική πολιτική στα χαμηλότερα επίπεδα απόφασης. Η πρόκληση είναι τεράστια. Αλλά τα ερωτήματα συνεχίζονται: πώς μπορεί να οργανωθεί καν ένας πανευρωπαϊκός πολιτικός διάλογος; Θα μπορεί ένα κοινοβούλιο απαρτιζόμενο από μέλη εκλεγμένα στη βάση της εθνότητάς τους να διαθέτει την αναγκαία πολιτική νομιμοποίηση ώστε να εκλέγει την πανευρωπαϊκή κυβέρνηση και να λαμβάνει αποφάσεις που θα επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των πολιτών; Είναι επίσης δυνατό, εν τη απουσία ώριμων κοινών πολιτικών ιδεωδών που να μπορούν να καθοδηγούν την πολιτική σε όλα τα επίπεδα, κάποια χώρα να αναλάβει τον ρόλο της ηγέτιδος δύναμης και να επιβάλει την κοινή πολιτική επί όλων των μελών. Αλλά αν η ευρωπαϊκή πολιτική ένωση θεμελιωθεί σε τόσο αυταρχικές μεθόδους, είναι σχεδόν βέβαιο πως τελικά θα διαμελισθεί από τις αποσχιστικές τάσεις που θα αναπτυχθούν στα μικρότερα κράτη, θεωρώντας πως τα εθνικά τους συμφέροντα υπονομεύονται από τις μεγαλύτερες δυνάμεις.  Αλλά αν το μεγάλο άλμα προς την πολύ στενότερη ευρωπαϊκή ενοποίηση αντίκειται τελικά στη θέληση των λαών της Ευρώπης, μόνος δρόμος για την σταθεροποίηση της ΟΝΕ μένει η επιστροφή της στις βασικές της ιδρυτικές αρχές. Το κοινό νόμισμα οφείλει να κατοχυρωθεί από κάθε πολιτική επιρροή -και τα κράτη χρειάζεται να είναι απολύτως υπόλογα για τις δημοσιονομικές αποφάσεις που λαμβάνουν κυριαρχικά. Αυτό σημαίνει πως η «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ) θα αποκλείει από το δανεισμό τράπεζες και κράτη που δεν είναι αξιόχρεες και θα επανέρθει στο κύριο έργο της, τη διαφύλαξη της αξίας του κοινού νομίσματος. Αυτό σημαίνει επίσης πως θα αποκατασταθεί η πλήρης δημοσιονομική κυριαρχία των κρατών-μελών, έστω κι αν αυτό σημαίνει πως θα αφήνονται να χρεοκοπούν σε περίπτωση υπερχρέωσής τους. Φυσικά θα χρειαστεί να ελέγχονται οι εξωτερικές επιπτώσεις τέτοιων χρεοκοπιών, μέσω ανταλλαγής ομολόγων «τύπου Μπρέιντι» -στο πρότυπο της πρόσφατου «κουρέματος» του ελληνικού χρέους. Πάνω απ' όλα όμως θα χρειαστεί τα κράτη-μέλη της ΟΝΕ να μάθουν να ζουν υπό αυστηρούς δημοσιονομικούς περιορισμούς. Προκειμένου τα υπερχρεωμένα κράτη να αποκαταστήσουν την πρόσβασή τους στις αγορές στο νέο περιβάλλον του πολύ αυστηρότερου δανεισμού, είναι καθοριστικής σημασίας για εκείνα να λάβουν δραστικά μέτρα ώστε να περιορίσουν το δημόσιο χρέος τους, να αποκαταστήσουν τη διεθνή τους ανταγωνιστικότητα και να βελτιώσουν τις αναπτυξιακές τους προοπτικές. Μια κοινότητα ισότιμων μελών Πρότυπο συμπεριφοράς για τα κράτη αυτά θα μπορούσε να είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες του 19ου αιώνα, όταν το 1842 η αμερικανική γερουσία απέρριψε το αίτημα ορισμένων πολιτειών για οικονομική τους διάσωση, εγκαθιδρύοντας ταυτόχρονα την έννοιας της δημοσιονομικής υπευθυνότητας. Το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ τότε συνδύαζε την πολιτική κυριαρχία στο επίπεδο των πολιτειών με δημοσιονομική πολιτική να καθορίζεται σε μια κοινότητα ισοτίμων μελών. Αυτό φαίνεται να είναι ένα πολύ καλύτερο μοντέλο για την Ευρώπη από, π.χ. την ανάθεση στην Γερμανία του ρόλου της κυρίαρχης δύναμης που επιβάλλει την δημοσιονομική πειθάρχηση ασκώντας πολιτική πίεση. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι να ξεφύγουμε από την τρέχουσα, ασταθή διάταξη, όπου οι οικονομίες στερούνται της απαραίτητης ευελιξίας ώστε να λειτουργούν ομαλά σε μια νομισματική ενότητα και όπου τα κράτη είναι τόσο υπερχρεωμένα που αντιπροσωπεύουν μείζονα απειλή για ολόκληρη την ευρωζώνη. Κατά την διάρκεια της περιόδου μετάβασης προς ένα πιο ευσταθές περιβάλλον, θα χρειαστούν ταυτόχρονα πίεση και συμπαράσταση. Η πίεση μπορεί να προέρθει από την επίβλεψη των εθνικών οικονομικών και δημοσιονομικών πολιτικών από τους εταίρους τους και τους κοινοτικούς θεσμούς. Μπορεί δε να αυξάνει υπό την απειλή της χρεοκοπίας, του στιγματισμού της χώρας και του αποκλεισμού της από τις χρηματαγορές για το απροσδιόριστο μέλλον. Η συμπαράσταση μπορεί να παρέχεται μέσω ενός θεσμού που θα ελέγχει τις εφαρμοζόμενες οικονομικές πολιτικές, θα προσδιορίζει τις επιβαλλόμενες αλλαγές και θα χρηματοδοτεί τις μεταρρυθμιστικές πολιτικές υπό όρους, όποτε οι δημοσιονομικές ανισορροπίες έχουν οδηγήσει κάποιο κράτος-μέλος στον ξαφνικό αποκλεισμό του από τις χρηματαγορές. Στην ακραία περίπτωση που μια χώρα έχει υπερχρεωθεί σε βαθμό που η αποπληρωμή των χρεών του βρίσκεται πέραν των δυνατοτήτων της, ο θεσμός αυτός θα μπορεί να προχωράει σε τακτική αναδιάρθρωση του χρέους της, με όσο το δυνατό λιγότερες επιπτώσεις για τους δανειστές της. Αυτός ο θεσμός ασφαλώς δεν μπορεί να είναι τίποτα λιγότερο από ένα διεθνές νομισματικό ταμείο για την Ευρώπη, ή ένα ευρωπαϊκό νομισματικό ταμείο. Από την έναρξη της κρίσης του ευρώ, στα τέλη του 2009, έγιναν πολλά βήματα που απέτρεψαν την κατάρρευση της ΟΝΕ. Αλλά αυτά τα βήματα θα αποδειχθούν μάταια αν αποδειχθεί πως λήφθηκαν θεωρούμενα ως ενδιάμεσα βήματα προς έναν λανθασμένο προορισμό: την πολιτική ενοποίηση, με ένα κυρίαρχο κέντρο. Μόνη ευσταθής κατάσταση είναι η ομοσπονδία κυρίαρχων εθνών· με κοινό μεν νόμισμα, αλλά κι εθνική υπευθυνότητα και λογοδοσία όσον αφορά τις εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές. Ο Thomas Mayer είναι σύμβουλος της «ντόιτσε μπανκ» στη διαχείριση των χαρτοφυλακίων των σημαντικών πελατών της Can American History Save the Euro? ©The Globalist

Greek Finance Forum