ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ – ΤΟ ΟΔΥΝΗΡΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ
Την 29 Αυγούστου, 100 χρόνια μετά την ήττα και την καταστροφή, είναι χρήσιμο να φέρουμε στη μνήμη μας κάποια δραματικά γεγονότα εκείνων των ημερών μεταξύ 13-17/26-30 Αυγούστου 1922 (π/ν ημερ.), επειδή όποιος δεν θυμάται είναι καταδικασμένος να υποστεί και πάλι τα ίδια.
Τη 10.00 ώρα της 14/27 Αυγούστου 1922 (π/ν ημερολόγιο) ο διοικητής του Α΄ Σ. Στρατού, Υποστράτηγος Ν. Τρικούπης, εξέδωσε διαταγή γενικής σύμπτυξης των δυνάμεών του από την δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ, επειδή κατέρρευσε η άμυνα στο Κέντρο Αντιστάσεως Καμελάρ, που είχε τεθεί υπό τη διοίκηση του Πλαστήρα. Μολονότι ο Τρικούπης αποφάσισε να συμπτύξει τις δυνάμεις του αμέσως μόλις ενημερώθηκε για την απώλεια του Καμελάρ, δεν ενημέρωσε περί της απόφασής του αμέσως διά του τηλεφώνου τους διοικητές των Μεραρχιών του, ώστε να αρχίσουν τις προετοιμασίες του για να συμπτυχθούν ομαλά. Δεν τους ενημέρωσε ακόμη και όταν εξέδωσε τη διαταγή του. Κατόπιν τούτου οι Μεραρχίες του συνέχισαν τη μάχη, ενώ θα έπρεπε να αρχίσουν να απαγκιστρώνονται σταδιακά -με άλματα- από τη γραμμή της μάχης.
Ο Τρικούπης που διαβεβαίωνε τον Χατζανέστη ότι το μέτωπο ήταν ακλόνητο, φαίνεται ότι είχε βρεθεί εκτός ισορροπίας και ενεργούσε σπασμωδικά. Η διαταγή του και ο τρόπος που αυτή διαβιβάστηκε στους εκτελεστές αποτελούν μνημείο ανευθυνότητας του ιδίου και των ανώτερων αξιωματικών που επάνδρωναν το επιτελείο του. Στη διαταγή δεν είχαν καθοριστεί όρια συμπτύξεως των γειτονικών IV και ΧΙΙ Μεραρχιών, καθώς και η προτεραιότητα χρησιμοποίησης των κοινών δρομολογίων μεταξύ αυτών των δύο Μεραρχιών. Περί ελέγχου κυκλοφορίας ούτε λόγος.
O διοικητής της IV (4ης) ενημερώθηκε τη 12.00 ώρα από τον ίδιο τον Τρικούπη επειδή μετέβη στο στρατηγείο του, και ενημέρωσε στη συνέχεια την ΧΙΙ (12η) Μεραρχία. Η Ι (1η) Μεραρχία ουδέποτε ενημερώθηκε και ούτε έλαβε τη διαταγή συμπτύξεως και κατόπιν τούτου συνέχισε τη μάχη μέχρι τη 13.00 ώρα, όποτε η άμυνα του Υποτομέα Σαβράν (Σημείο Στηρίγματος Καγιαντιμπί και Κέντρα Αντιστάσεως Τηλκί Κηρί Μπελ και Κηλίτς Αρσλάν Μπελ) κατέρρευσε. Η μάχη στα Κέντρα Αντιστάσεως Κίρκα και Χασάν Μπελ, όπου αυτοκτόνησε ο διοικητής της 57 τουρκικής Μεραρχίας, συνεχιζόταν ομαλά. Με βάση τη διαταγή συμπτύξεως οι Μεραρχίες θα έπρεπε να καταλάβουν (εγκατασταθούν αμυντικά) στη γραμμή υψώματα βορείως Καρατζά Εϋρέν – Νοτίως Ακ Χισάρ – Αϊβαλή – βορειοδυτικώς Μπαλ Μαχμούτ – Νοτίως Κιουπρουλού – βορείως Μπουγιούκ Τζορτζά (βλέπε σχεδιάγραμμα 1). Η γραμμή αυτή, σημειώνεται στο σχεδιάγραμμα 1 κατά το μέρος που καταλήφθηκε με συνεχή μπλε γραμμή και η μη καταληφθείσα με διακεκομμένη γραμμή χρώματος σκούρο μπλε.
Για να είμαστε ακριβείς όλα πήγαν στραβά στις 14 Αυγούστου και τούτο επειδή ο Ελληνικός Στρατός ούτε στο επιχειρησιακό, αλλά ούτε και στο τακτικό επίπεδο, εκπαιδεύεται στη διεξαγωγή των υποχωρητικών αγώνων. Και αυτό είναι ένα διαχρονικό και οδυνηρό ζήτημα της νεότερης στρατιωτικής ιστορία μας, που λόγω και της απουσίας από το εθνικό μας DNA συνείδησης συλλογικής ευθύνης, αλλά και όλων εκείνων που σηματοδοτούν την πειθαρχία, παροξύνεται. Οσάκις ο στρατός μας μέχρι και το 1974 επιχείρησε να συμπτυχθεί, η σύμπτυξή του μετατράπηκε σε άτακτη και πανικόβλητη φυγή, με δεκάδες χιλιάδες να εγκαταλείπουν τις μονάδες τους και τους συναδέλφους τους στο έλεος του εχθρού. Ένα ζήτημα που παραμένει μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, επειδή είμαστε ηρωικοί, θαρραλέοι και ακατάβλητοι!!! Ένα στράτευμα είναι αξιόμαχο μόνο όταν μπορεί να συμπτυχθεί οργανωμένα, με πειθαρχία και διατηρώντας τη συνοχή και την πειθαρχία του. Όλα τα άλλα είναι λόγια του αέρα.
Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ Της ΣΥΜΠΤΥΞΗΣ:
1ο) Η Ι Μεραρχία ουδέποτε έλαβε τη διαταγή συμπτύξεως του Τρικούπη, αφού από τη 10.00 ώρα είχε διακοπεί η επικοινωνία της με το Σώμα, πολύ πιθανόν λόγω της πρόωρης διακοπής της λειτουργίας του τηλεφωνικού κέντρο του Σώματος. Οι δυνάμεις της Ι Μεραρχίας (4ο, 22ο και 49ο Συντάγματα) μετά την κατάρρευση της άμυνας στον Υποτομέα Σαβράν, περί τη 13η ώρα, τράπηκαν εν αταξία προς το Μπαλ Μαχμούτ. Μετά από μία μερική ανασυγκρότηση κινήθηκαν αναμεμιγμένες και συγκεντρώθηκαν τη νύκτα στο χωριό Μπασκιμσέ, όπου και εκεί επικράτησε μέγιστη αταξία και πανικός, που ενέσπειραν οι άθλιοι φυγάδες.
2ο) Η IV (4η) Μεραρχία συμπτύχθηκε με μεγάλες δυσκολίες, επειδή βρισκόταν σε στενή εμπλοκή με τον εχθρό, από την οποία έπρεπε πρώτα να απεμπλακεί. Κατά την υποχώρησή της χρησιμοποίησε τα ίδια δρομολόγια με την ΧΙΙ. Η Μεραρχία έφθασε μετά τα μεσάνυκτα στην στενωπό του χωριού Κιοπρουλού. Η καθυστέρηση οφείλεται στο ότι τα 8ο και 11ο Συντάγματα της Μεραρχίας έπρεπε να απεμπλακούν από τη μάχη και να διανύσουν αποστάσεις πλέον των 35 χλμ για να φθάσουν στο Κιοπρουλού. Δύο Τάγματα του 8ου δεν μπόρεσαν να φθάσουν στον προορισμό τους, επειδή ο διοικητής του Συντάγματος ακολούθησε συνειδητά άλλο δρομολόγιο από αυτό που καθόρισε στη διαταγή του, χωρίς όμως να ενημερώσει περί αυτού τα Τάγματα που τον ακολουθούσαν, ή να τοποθετήσει έλεγχο κυκλοφορίας. Τα Τάγματα αυτά στάθμευσαν στη στενωπό Γκετζέκ Χαμάμ, όπου επικρατούσε απίστευτος συνωστισμός από τη συσσώρευση Μονάδων, βαρέων και πεδινών πυροβόλων, φορτηγών κτηνών, αυτοκινήτων, αραμπάδων, φυγάδων και 5.000 Αρμενίων (βλέπε σχεδιαγράμματα 1 και 2).
3ο) Η VII (7η) Μεραρχία (5ο και 37ο Συντάγματα) αποχωρώντας από τα Κέντρα Αντιστάσεως Κίρκα και Χασάν Μπελ αργά το απόγευμα [προφανώς στο Χασάν Μπελ δεν αμυνόταν το 5/42 Σ.Ε. όπως υποστηρίζουν κάποιοι ανοητεύοντες] δεν κατόρθωσε να καταλάβει τη γραμμή Καρατζά Εϋρέν - Μπακερτζίκ – Ακ Χισάρ – Αϊβαλή, και συγκεντρώθηκε Νότια του χωριού Αϊβαλή, περιβαλλόμενη από δυνάμεις της 1ης Τουρκικής Μεραρχίας Ιππικού (βλ σχεδιάγραμμα 1).
4ο) Η ΧΙΙ (12η) Μεραρχία μη εμπλακείσα σε μάχη στις 13 και 14 Αυγούστου, συμπτύχθηκε κανονικά, στις θέσεις που φαίνονται στο σχεδιάγραμμα 1. Να επισημάνουμε ότι ο Τρικούπης ζητούσε επίμονα από το απόγευμα της 13ης Αυγούστου την κάθοδο στο Αφιόν της ΙΧ Μεραρχίας του Β΄ Σ.Σ., αλλά απέφυγε να θέσει την χείρα του στη ΧΙΙ Μεραρχία, που ήταν δική του, και δεν βρισκόταν σε εμπλοκή με τον εχθρό.
5ο) Το 26ο Σύνταγμα Πεζικού της ΙΧ Μεραρχίας, υπό τον ηρωικό Αντισυνταγματάρχη Καλλιαγκάκη, που είχε τεθεί υπό τη διοίκηση της IV Μεραρχίας, εγκαταστάθηκε στα υψώματα Νοτιοανατολικά του Κιοπρουλού, προκειμένου να καλύψει τη συγκέντρωση της IV στο Κιοπρουλού. Ο φίλος του Πλαστήρας δεν έπραξε ομοίως και στην Έκθεση Πεπραγμένων του κατηγορεί τον Καλλιαγκάκη ότι δεν τον βρήκε στη θέση του. Την επομένη ο Καλλιαγκάκη αμύνθηκε σθεναρά των θέσεων που κατέλαβε και τούτο αποδεικνύεται από το τουρκικό στρατιωτικό κοιμητήριο που βρίσκεται προ των θέσεων που είχε καταλάβει το Σύνταγμά του (βλέπε σχεδιάγραμμα 4)
Άγνωστα στους πολλούς αίσχη
1ο) Το Απόσπασμα Πλαστήρα που ενεργούσε υπό τη διοίκηση της IV Μεραρχίας, δεν εκτέλεσε την αποστολή που του ανέθεσε η Μεραρχία του, ήτοι να εγκατασταθεί στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού προκειμένου να την προκαλύψει από Νότο. Ο Πλαστήρας αφού διήλθε από τα υψώματα Νοτίως του Κιοπρουλού, κατέβηκε στην στενή κοιλάδα της στενωπού, πέρασε βόρεια του ποταμού Ακάρ, από την ξύλινη γέφυρα Νότια του Κιοπρουλού, κινήθηκε δυτικά και οδήγησε το Απόσπασμά του στο σιδηροδρομικό σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ, όπου και στάθμευσε (βλέπε σχεδιαγράμματα 1 και 2). Η IV Μεραρχία παρέμεινε ακάλυπτη από Νότο.
2ο) Το 23ο Σύνταγμα Πεζικού υπό τον Συνταγματάρχη Λούφα διαταχθέν από την Ι Μεραρχία να εγκατασταθεί στα υψώματα Αϊβαλή – Υψώματα βορειοδυτικά Μπαλ Μαχμούτ – ύψωμα νοτιοανατολικά Σ. Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ, εξετέλεσε πλημμελώς τη διαταγή που έλαβε. Ο προσωρινός διοικητής του 23ου Συν/τος Ταγματάρχης Διάμεσης (ο Λούφας ασθενούσε) διέταξε να εγκατασταθούν στο αμέσως νοτιοανατολικά του Σ. Σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ ύψωμα το ΙΙ/23 Τάγμα υπό τον Λοχαγό Μαυρομιχάλη και στη γραμμή Αϊβαλή - υψώματα Μπαλ Μαχμούτ το ΙΙ/22 Τάγμα υπό τον Ταγματάρχη Τρικαλιώτη και το ΙΙΙ/4 Τάγμα υπό τον Ταγματάρχη Πρεμέτη, αντίστοιχα (βλέπε σχεδιάγραμμα 3). Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα ΙΙ/22 και ΙΙΙ/4 Τάγματα το πρωί της 13 Αυγούστου, μετά την απώλεια του Σημείου Στηρίγματος Καγιαντιμπί –στο διάκενο μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών- μπόρεσαν να συγκρατήσουν νότια το Καγιαντιμπί μέχρι τη 13.00 ώρα της επομένης την 23η Τουρκική Μεραρχία, που υποστηριζόταν από 28 πυροβόλα, εκ των οποίων τα 14 βαρέα. Τα Τάγματα αυτά είχαν υποστεί σοβαρές απώλειες και επιπλέον δεν διέθεταν στιβαρούς διοικητές. Προφανώς ο Ταγματάρχης Διάμεσης απέφυγε να χρησιμοποιήσει το Ι/23 Τάγμα, του οποίου ήταν διοικητής, και το οποίο δεν είχε συμμετάσχει στη μάχη.
3ο) Ο διοικητής του ΙΙ/22 Τάγματος Τρικαλίωτης αρνήθηκε ενυπόγραφα να εκτελέσει την αποστολή του και υποχώρησε με το Τάγμα του στο χ. Μπασκιμσέ (βλ σχεδιάγραμμα 3).
4ο) Τις απογευματινές ώρες της 14/27 Αυγούστου το Ι/37 Τάγμα διατάχθηκε από την Ι Μεραρχία να εγκατασταθεί στα υψώματα νοτιοανατολικά του Αϊβαλή. Ο διοικητής του Τάγματος Ταγματάρχης Δανίκας δεν εκτέλεσε τη διαταγή που έλαβε, αλλά αποχώρησε στο χ. Μπασκιμσέ (βλέπε σχεδιάγραμμα 3).
5ο) Νωρίς το πρωί της 15ης Αυγούστου ο Συνταγματάρχης Λούφας, που είχε αναλάβει τα καθήκοντά του, απέσυρε τις δυνάμεις του από τα Νοτίως της σιδηροδρομικής γραμμής υψώματα και επομένως αποκαλύφθηκε στον εχθρό το δρομολόγιο που θα ακολουθούσε η IV Μεραρχία προς τα δυτικά, μέχρι το χωριό Κιουτσούκιοϊ, όπου θα αποτελούσε την εφεδρεία του Σώματος (βλέπε σχεδιάγραμμα 4).
6ο) Ο διοικητής του ΙΙΙ/4 Τάγματος Πρεμέτης δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τους άνδρες του στα υψώματα βορειοδυτικά του Κιοπρουλού και παρασύρθηκε και αυτός στο Μπασκιμσέ (βλ σχεδιάγραμμα 4).
7ο) Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αντιλήφθηκε την αποχώρηση των τμημάτων του 23ου Συντάγματος και του ΙΙΙ/4 Τάγματος Πρεμέτη από τα Νοτίως της σιδηροδρομικής γραμμής υψώματα (το αναφέρει ο ίδιος στην Έκθεση Πεπραγμένων του - χωρίς ασφαλώς να αντιλαμβάνεται τη βαρύτητα αυτών που αναφέρει) και οπωσδήποτε κατανόησε ότι το δρομολόγιο υποχώρησης της IV Μεραρχίας προς τα δυτικά είχε αποκαλυφθεί στον εχθρό, αφού και ο ίδιος απέφυγε να προκαλύψει τη Μεραρχία του Νοτίως Κιοπρουλού. Παρά ταύτα αντί να ανέλθει τάχιστα στα υψώματα Νότια της σιδηροδρομικής γραμμής, μετακίνησε το Απόσπασμά του δυτικότερα, … για το καλύψει από τα πυρά … 10 Τούρκων ιππέων (βλέπε σχεδιάγραμμα 4). Στη συνέχεια αποχώρησε με το Απόσπασμά του και κινήθηκε άνευ διαταγής τινός προς το Τουμλού Μπουνάρ (βλέπε σχεδιάγραμμα 5).
8ο) Ο Πλαστήρας μετά την ανυπακοή του ενώπιον του εχθρού και μετά την απόφασή του να αφήσει τη Μεραρχία του ακάλυπτη στο έλεος του εχθρού, έγινε αντάρτης και φυγάς. Ο πρώτος Συνταγματάρχης φυγάς στην ιστορία του Ελληνικού Στρατού.
9ο) Ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού εγκαταστάθηκε τη νύκτα της 14/15 Αυγούστου με το στρατηγείο του στο Μπαϊράμ Γκιόλ, δηλαδή τελείως έκκεντρα από τις Ι και VII Μεραρχίες, που ήταν αυτές που όφειλαν να καλύψουν την κατεύθυνση υποχώρησης του Σώματος προς την οχυρωμένη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ. Ο Τρικούπης είχε χάσει κάθε επαφή και σύνδεσμο με την Ι Μεραρχία από το πρωί της 14 Αυγούστου, που ουδέποτε αποκαταστάθηκαν.
10ο) Με διαταγή της Στρατιάς Μ. Ασίας το Β΄ Σώμα Στρατού, που διέθετε τις μη εμπλακείσες σε μάχη V (5η), ΙΧ (9η) και ΧΙΙΙ (13η) Μεραρχίες, τέθηκε υπό τη διοίκηση του Τρικούπη.
11ο) Το βράδυ της 14/27 Αυγούστου ο Τρικούπης εξέδωσε διαταγή για τη συνέχιση της υποχώρησης των δυνάμεών του –και του Β΄ Σ.Σ.- την 15/28 Αυγούστου προς τα δυτικά. Στη διαταγή του καθόριζε τα τέρματα πορείας των Μεραρχιών των δύο Σωμάτων, τα οποία σημειώνονται στο σχεδιάγραμμα 5. Ο Τρικούπης όμως είχε χάσει την επαφή με την πραγματικότητα και αποφάσισε να μετακινήσει τις δυνάμεις, εκ των οποίων οι 4 Μεραρχίες ήταν άθικτες, κατά 12 χλμ μόνο. Βρισκόταν σε αδυναμία να αντιληφθεί ότι η 1η Τουρκική Στρατιά βρισκόταν στο πλευρό του και αναπτυσσόταν στην ομαλή πεδιάδα του Σινάν Πασά, όπου υπήρχε πλήθος δρομολογίων (βλέπε σχεδιάγραμμα 5). Η τουρκική στρατιά μπορούσε να φθάσει πολύ πιο γρήγορα από τις Μεραρχίες του Β΄ Σ.Σ. και τη ΧΙΙ Μεραρχία στο Τουμλού Μπουνάρ και να τις αποκόψει από τις συγκοινωνίες τους προς τη Σμύρνη. Δυστυχώς ο Τρικούπης είχε αποδειχθεί και στο παρελθόν βραδύς στο νου και στην ενέργεια.
12ο) Το πρωί της 15/28 Αυγούστου η 23η Μεραρχία επιτέθηκε αιφνιδιαστικά από τα ακάλυπτα υψώματα νοτίως του Κιοπρουλού κατά της IV Μεραρχίας και την κατέστρεψε (βλέπε σχεδιάγραμμα 5). Όλο το βαρύ και πεδινό υλικό της Μεραρχίας εγκαταλήφθηκε στην στενωπό, μαζί με πολλές εκατοντάδες νεκρών και τραυματιών. Οι τραυματίες αποτελειώνονταν από τους Τούρκους, συνήθως με φρικτό τρόπο.
13ο) Ουδείς παραπέμφθηκε στη δικαιοσύνη για ανυπακοή ενώπιον του εχθρού, εγκατάλειψη θέσεως και δειλία. Εγκλήματα που τιμωρούνται με την εσχάτη των ποινών.
Σχόλια