Contagion
Το φαγητό τον ενθουσιάζει. Τον συναρπάζει σχεδόν όσο και οι ιοί. Στο μυαλό του, άλλωστε, το φαγητό και οι επιδημίες συνδέονται. Οι ιοί εξαπλώνονται όταν οι άνθρωποι -κυνηγοί, γεωργοί ή πλανόδιοι πωλητές σε λαϊκές αγορές- έρχονται σε επαφή με ζώα τα οποία σκοπεύουν στη συνέχεια να φάνε.
«Παντού στον κόσμο οι άνθρωποι καταναλώνουν ως τροφή τα ζώα που βρίσκονται γύρω τους. Συμβαίνει, όμως, κάποιοι άνθρωποι να ζουν σε μέρη όπου, εκτός από ζώα, υπάρχουν και επικίνδυνα μικρόβια» εξηγεί και παραγγέλνει μια «ματωμένη μπίρα». Πρόκειται για μία από τις σπεσιαλιτέ του Swan Oyster Depot, ένα Bloody Mary, αλλά με μπίρα αντί για βότκα.
Τα μικρόβια, αυτοί οι μονοκύτταροι μικροοργανισμοί που για να επιβιώσουν πρέπει να προσβάλουν άλλους, πολυκυτταρικούς οργανισμούς, σχετίζονται με το ανθρώπινο είδος εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Εμείς, όμως, μάθαμε γι΄ αυτά μόλις το 1921, όταν ένας Ολλανδός επιστήμονας ανακάλυψε την ύπαρξή τους καθώς μελετούσε μια καπνοφυτεία που είχε πληγεί από ζιζάνια. Ακόμα και σήμερα οι γνώσεις μας για τα μικρόβια είναι σχετικά περιορισμένες. Ξέρουμε ότι τα περισσότερα δεν είναι βλαβερά, ότι κάποια λίγα μπορούν να είναι ακόμη και ευεργετικά και ότι ένα μικρό ποσοστό τους έχει τη δυνατότητα να καταστρέφει την υγεία των ανθρώπων. «Η σύγχρονη κοινωνία αντιμετωπίζει τις βακτηρια-κές απειλές με τον ίδιο τρόπο που οι κοινωνίες του ΄50 και του ΄60 αντιμετώπιζαν τις καρδιοπάθειες και τον καρκίνο» παρατηρεί ο Wolfe. «Κανείς δεν ασχολιόταν με την πρόληψη τότε. Το βάρος είχε πέσει αποκλειστικά στις χημειοθεραπείες και στα μπαϊπάς».
Το 1967 ο Αμερικανός υπουργός Υγείας ανακοίνωσε στο επιτελείο του Λευκού Οίκου ότι «Ηρθε η ώρα να κλείσουμε στο συρτάρι το φάκελο των λοιμωδών νόσων. Οι ΗΠΑ καθάρισαν από οποιαδήποτε μολυσματική ασθένεια».Ήταν όντως μια εποχή θριάμβου για την ιατρική επιστήμη. Η Δύση είχε καταφέρει να εξαλείψει την πολιομυελίτιδα, τη χολέρα, τον τύφο, την ευλογιά. Το 1967, όμως, ο Έμπολα και ο SARS δεν είχαν καν εμφανιστεί, ενώ το AIDS απασχολούσε μόνο μερικούς παρίες της ιατρικής κοινότητας που δρούσαν στην αφάνεια. Στην πραγματικότητα, ο φάκελος των λοιμωδών νόσων δεν είχε καλά καλά ανοίξει.
Από το Β΄ Παγκόσμιο κι έπειτα η ανθρωπότητα έχει μολυνθεί από περισσότερα από 300 νέα μικρόβια. Το 75% αυτών των μικροβίων μεταπήδησε στους ανθρώπους από τα άγρια ζώα. Η παγκοσμιοποίηση της ανθρώπινης ζωής δημιουργεί ένα αχανές και πλουσιοπάροχο περιβάλλον για την ανάπτυξη των μικροοργανισμών. Μεταλλωρύχοι, υλοτόμοι και κυνηγοί έρχονται σε επαφή με άγρια είδη σε όλο και πιο απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη. Ταυτόχρονα, τα προϊόντα της εργασίας τους αποστέλλονται στις πιο πολυπληθείς μητροπόλεις. Οι συνθήκες για το ξέσπασμα μιας πανδημίας είναι πιο ώριμες από ποτέ.
«Πολύ απλά αυτή τη στιγμή μια ενδεχόμενη πανδημία αποτελεί τη Νο 1 απειλή για την ανθρωπότητα» δήλωσε πέρσι ο Wolfe. «Προσωπικά, αν αύριο έπρεπε να διαλέξω τον πιο πιθανό επόμενο εξολοθρευτή εκατομμυρίων ανθρώπων, θα ακουμπούσα όλα μου τα λεφτά σε κάποιο φονικό ιό».
Στη δεκαετία του ΄80 οι άνθρωποι πίστευαν ότι ο HIV ήταν ένας ιός που εμφανίστηκε από το πουθενά και έπληττε τις γκέι αστικές κοινότητες του πλανήτη. Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι ήταν ένας ιός που μεταπήδησε στον άνθρωπο από το χιμπατζή γύρω στα 1900. Τότε, βέβαια, ένας ιός που εμφανιζόταν σε κάποια απομακρυσμένη περιοχή της Αφρικής δύσκολα εξαπλωνόταν πέρα απ΄ αυτήν. Εκατό χρόνια πριν οι άνθρωποι ζούσαν σε πιο απομονωμένες κοινότητες, κατά συνέπεια οι ασθένειες δεν ταξίδευαν τόσο εύκολα και μπορούσαν να παραμείνουν απαρατήρητες για δεκαετίες ολόκληρες.
«Παντού στον κόσμο οι άνθρωποι καταναλώνουν ως τροφή τα ζώα που βρίσκονται γύρω τους. Συμβαίνει, όμως, κάποιοι άνθρωποι να ζουν σε μέρη όπου, εκτός από ζώα, υπάρχουν και επικίνδυνα μικρόβια» εξηγεί και παραγγέλνει μια «ματωμένη μπίρα». Πρόκειται για μία από τις σπεσιαλιτέ του Swan Oyster Depot, ένα Bloody Mary, αλλά με μπίρα αντί για βότκα.
Τα μικρόβια, αυτοί οι μονοκύτταροι μικροοργανισμοί που για να επιβιώσουν πρέπει να προσβάλουν άλλους, πολυκυτταρικούς οργανισμούς, σχετίζονται με το ανθρώπινο είδος εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Εμείς, όμως, μάθαμε γι΄ αυτά μόλις το 1921, όταν ένας Ολλανδός επιστήμονας ανακάλυψε την ύπαρξή τους καθώς μελετούσε μια καπνοφυτεία που είχε πληγεί από ζιζάνια. Ακόμα και σήμερα οι γνώσεις μας για τα μικρόβια είναι σχετικά περιορισμένες. Ξέρουμε ότι τα περισσότερα δεν είναι βλαβερά, ότι κάποια λίγα μπορούν να είναι ακόμη και ευεργετικά και ότι ένα μικρό ποσοστό τους έχει τη δυνατότητα να καταστρέφει την υγεία των ανθρώπων. «Η σύγχρονη κοινωνία αντιμετωπίζει τις βακτηρια-κές απειλές με τον ίδιο τρόπο που οι κοινωνίες του ΄50 και του ΄60 αντιμετώπιζαν τις καρδιοπάθειες και τον καρκίνο» παρατηρεί ο Wolfe. «Κανείς δεν ασχολιόταν με την πρόληψη τότε. Το βάρος είχε πέσει αποκλειστικά στις χημειοθεραπείες και στα μπαϊπάς».
Το 1967 ο Αμερικανός υπουργός Υγείας ανακοίνωσε στο επιτελείο του Λευκού Οίκου ότι «Ηρθε η ώρα να κλείσουμε στο συρτάρι το φάκελο των λοιμωδών νόσων. Οι ΗΠΑ καθάρισαν από οποιαδήποτε μολυσματική ασθένεια».Ήταν όντως μια εποχή θριάμβου για την ιατρική επιστήμη. Η Δύση είχε καταφέρει να εξαλείψει την πολιομυελίτιδα, τη χολέρα, τον τύφο, την ευλογιά. Το 1967, όμως, ο Έμπολα και ο SARS δεν είχαν καν εμφανιστεί, ενώ το AIDS απασχολούσε μόνο μερικούς παρίες της ιατρικής κοινότητας που δρούσαν στην αφάνεια. Στην πραγματικότητα, ο φάκελος των λοιμωδών νόσων δεν είχε καλά καλά ανοίξει.
Από το Β΄ Παγκόσμιο κι έπειτα η ανθρωπότητα έχει μολυνθεί από περισσότερα από 300 νέα μικρόβια. Το 75% αυτών των μικροβίων μεταπήδησε στους ανθρώπους από τα άγρια ζώα. Η παγκοσμιοποίηση της ανθρώπινης ζωής δημιουργεί ένα αχανές και πλουσιοπάροχο περιβάλλον για την ανάπτυξη των μικροοργανισμών. Μεταλλωρύχοι, υλοτόμοι και κυνηγοί έρχονται σε επαφή με άγρια είδη σε όλο και πιο απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη. Ταυτόχρονα, τα προϊόντα της εργασίας τους αποστέλλονται στις πιο πολυπληθείς μητροπόλεις. Οι συνθήκες για το ξέσπασμα μιας πανδημίας είναι πιο ώριμες από ποτέ.
«Πολύ απλά αυτή τη στιγμή μια ενδεχόμενη πανδημία αποτελεί τη Νο 1 απειλή για την ανθρωπότητα» δήλωσε πέρσι ο Wolfe. «Προσωπικά, αν αύριο έπρεπε να διαλέξω τον πιο πιθανό επόμενο εξολοθρευτή εκατομμυρίων ανθρώπων, θα ακουμπούσα όλα μου τα λεφτά σε κάποιο φονικό ιό».
Στη δεκαετία του ΄80 οι άνθρωποι πίστευαν ότι ο HIV ήταν ένας ιός που εμφανίστηκε από το πουθενά και έπληττε τις γκέι αστικές κοινότητες του πλανήτη. Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι ήταν ένας ιός που μεταπήδησε στον άνθρωπο από το χιμπατζή γύρω στα 1900. Τότε, βέβαια, ένας ιός που εμφανιζόταν σε κάποια απομακρυσμένη περιοχή της Αφρικής δύσκολα εξαπλωνόταν πέρα απ΄ αυτήν. Εκατό χρόνια πριν οι άνθρωποι ζούσαν σε πιο απομονωμένες κοινότητες, κατά συνέπεια οι ασθένειες δεν ταξίδευαν τόσο εύκολα και μπορούσαν να παραμείνουν απαρατήρητες για δεκαετίες ολόκληρες.
Ο SARS, αντίθετα, παρουσιάστηκε το 2002, όταν ένας 48χρο-νος από την κινεζική επαρχία Γκουανγκντόνγκ, που τον «άρπαξε» σε μια υπαίθρια κρεαταγορά, νόσησε κατά τη διαμονή του σε ένα ξενοδοχείο στο Χονγκ Κονγκ. Ο ιός εξαπλώθηκε και μεταλλάχθηκε με εντυπωσιακή ταχύτητα. Σκότωσε 774 ανθρώπους στην Ευρώπη, στη Βόρεια Αμερική και στην Ασία, ενώ μόλυνε και πολλές ακόμα χιλιάδες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας λειτούργησε αποτελεσματικά και απομόνωσε τον ιό, αλλά αυτό συνέβη μόνο και μόνο επειδή ο SARS είχε εξαπλωθεί σε χώρες με άρτια ανεπτυγμένα δημόσια συστήματα υγείας.
Η γρίπη, η συνηθέστερη μορφή ιογενούς λοίμωξης, μεταλλάσσεται διαρκώς. Όταν η «ισπανική γρίπη» ροκάνισε τον πληθυσμό το 1918 και το 1919 αφανίζοντας σχεδόν 50 εκατομμύρια ανθρώπους, κανείς δεν ήξερε ούτε πώς προέκυψε ούτε τι θα μπορούσε να την αναχαιτίσει. Η ανθρωπότητα απλώς περίμενε την πανδημία να ξεσπάσει και να κοπάσει από μόνη της.
Ο Η1Ν1, η γνωστή «γρίπη των χοίρων», χτύπησε το 2009 με μια καταστροφική δυναμική. Οι ιοί έχουν την ικανότητα να «αναταξινομούνται», να ανασυνθέτουν τα γονίδιά τους, να ενσωματώνουν γονίδια άλλων ιών και να δημιουργούν εντελώς καινούρια μικρόβια. Ο Η1Ν1 προέκυψε από το συνδυασμό στελεχών της γρίπης των ανθρώπων, των πτηνών και των χοίρων. Είχε τη δυναμική να εξελιχθεί σε μια «υπερ-γρίπη», που, σύμφωνα με το χειρότερο σενάριο, θα έκανε την πανδημία του 1918-΄19 να μοιάζει ασήμαντη. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτίμησε ότι θα μπορούσε να μολύνει μέχρι και δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους, το 1/3 περίπου του πληθυσμού της Γης. Η ασθένεια, παρόλο που εξαπλώθηκε ταχύτατα, εξόντωσε μόλις 18.398 ανθρώπους παγκοσμίως.
Ο Nathan Wolfe, όμως, υποστηρίζει ότι αυτή η γρίπη δε μας δίδαξε το σωστό μάθημα. Τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα του Η1Ν1 ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει. «Πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν προσπαθούμε να αποφύγουμε σφαίρες που έρχονται προς το μέρος μας» εξηγεί. «Προσπαθούμε να αποφύγουμε πολύ πιο επικίνδυνα πράγματα. Αν ο Η1Ν1 είχε εξελιχθεί έστω και λίγο διαφορετικά, θα μιλούσαμε τώρα για εκατοντάδες χιλιάδες ή και για εκατομμύρια νεκρούς. Απλώς σταθήκαμε τυχεροί». Η άποψή του είναι ότι η γρίπη των χοίρων θα έπρεπε να έχει σηματοδοτήσει μια νέα εποχή στις αντιλήψεις του παγκόσμιου συστήματος υγείας: «Ο Η1Ν1, κατά τη γνώμη μου, ήταν η αποφασιστική στιγμή, το σημείο στο οποίο στέκεσαι, παίρνεις μια βαθιά ανάσα και συνειδητοποιείς ότι το ξέσπασμα μιας σαρωτικής πανδημίας είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο. Η αντιμετώπισή της είναι σημαντική, αλλά η αμέσως επόμενη σκέψη πρέπει να έχει να κάνει με την πρόληψή της. Το σύστημα αντέδρασε σωστά πρωτογενώς, αλλά τώρα πρέπει να θέσει τον πήχη ψηλότερα».
Η δουλειά του Wolfe δεν είναι η αποτροπή του ξεσπάσματος των επιδημιών. Ο ακριβής τομέας ευθύνης του είναι η μελέτη της φύσης των ιών, ο εντοπισμός της προέλευσής τους και -στο μέτρο του δυνατού- η πρόβλεψη των επιδημιών. Δουλειά του, επίσης, είναι η ενημέρωση του κοινού. Και την κάνει με όλους τους διαθέσιμους τρόπους: γράφει βιβλία, δίνει διαλέξεις, ενώ προσφάτως συνεισέφερε και στο σενάριο του Contagion, της νέας ταινίας του Στίβεν Σόντερμπεργκ.
Το τελευταίο του βιβλίο έχει τίτλο Viral Storm («Ιογενής θύελλα») και μόλις δημοσιεύτηκε/Ενα από τα θέματα που πραγματεύεται είναι οι τρόποι με τους οποίους πρέπει να εκμεταλλευτούμε την τεχνολογία στον αγώνα κατά των μολυσματικών μικροβίων. «Είναι η πρώτη φορά που έχουμε τη δυνατότητα να κατασκευάσουμε "εργαλεία" πρόβλεψης αντίστοιχα μ΄ αυτά που διαθέτουν οι μετεωρολόγοι για την πρόγνωση του καιρού ή την πορεία των τυφώνων. Αυτή τη στιγμή αυτά τα εργαλεία είναι τα Άγια Δισκοπότηρα της παγκόσμιας δημόσιας υγείας». Ο Wolfe αυτομάτως μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο βασιλιάς Αρθούρος της.
Η γρίπη, η συνηθέστερη μορφή ιογενούς λοίμωξης, μεταλλάσσεται διαρκώς. Όταν η «ισπανική γρίπη» ροκάνισε τον πληθυσμό το 1918 και το 1919 αφανίζοντας σχεδόν 50 εκατομμύρια ανθρώπους, κανείς δεν ήξερε ούτε πώς προέκυψε ούτε τι θα μπορούσε να την αναχαιτίσει. Η ανθρωπότητα απλώς περίμενε την πανδημία να ξεσπάσει και να κοπάσει από μόνη της.
Ο Η1Ν1, η γνωστή «γρίπη των χοίρων», χτύπησε το 2009 με μια καταστροφική δυναμική. Οι ιοί έχουν την ικανότητα να «αναταξινομούνται», να ανασυνθέτουν τα γονίδιά τους, να ενσωματώνουν γονίδια άλλων ιών και να δημιουργούν εντελώς καινούρια μικρόβια. Ο Η1Ν1 προέκυψε από το συνδυασμό στελεχών της γρίπης των ανθρώπων, των πτηνών και των χοίρων. Είχε τη δυναμική να εξελιχθεί σε μια «υπερ-γρίπη», που, σύμφωνα με το χειρότερο σενάριο, θα έκανε την πανδημία του 1918-΄19 να μοιάζει ασήμαντη. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτίμησε ότι θα μπορούσε να μολύνει μέχρι και δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους, το 1/3 περίπου του πληθυσμού της Γης. Η ασθένεια, παρόλο που εξαπλώθηκε ταχύτατα, εξόντωσε μόλις 18.398 ανθρώπους παγκοσμίως.
Ο Nathan Wolfe, όμως, υποστηρίζει ότι αυτή η γρίπη δε μας δίδαξε το σωστό μάθημα. Τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα του Η1Ν1 ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει. «Πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν προσπαθούμε να αποφύγουμε σφαίρες που έρχονται προς το μέρος μας» εξηγεί. «Προσπαθούμε να αποφύγουμε πολύ πιο επικίνδυνα πράγματα. Αν ο Η1Ν1 είχε εξελιχθεί έστω και λίγο διαφορετικά, θα μιλούσαμε τώρα για εκατοντάδες χιλιάδες ή και για εκατομμύρια νεκρούς. Απλώς σταθήκαμε τυχεροί». Η άποψή του είναι ότι η γρίπη των χοίρων θα έπρεπε να έχει σηματοδοτήσει μια νέα εποχή στις αντιλήψεις του παγκόσμιου συστήματος υγείας: «Ο Η1Ν1, κατά τη γνώμη μου, ήταν η αποφασιστική στιγμή, το σημείο στο οποίο στέκεσαι, παίρνεις μια βαθιά ανάσα και συνειδητοποιείς ότι το ξέσπασμα μιας σαρωτικής πανδημίας είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο. Η αντιμετώπισή της είναι σημαντική, αλλά η αμέσως επόμενη σκέψη πρέπει να έχει να κάνει με την πρόληψή της. Το σύστημα αντέδρασε σωστά πρωτογενώς, αλλά τώρα πρέπει να θέσει τον πήχη ψηλότερα».
Η δουλειά του Wolfe δεν είναι η αποτροπή του ξεσπάσματος των επιδημιών. Ο ακριβής τομέας ευθύνης του είναι η μελέτη της φύσης των ιών, ο εντοπισμός της προέλευσής τους και -στο μέτρο του δυνατού- η πρόβλεψη των επιδημιών. Δουλειά του, επίσης, είναι η ενημέρωση του κοινού. Και την κάνει με όλους τους διαθέσιμους τρόπους: γράφει βιβλία, δίνει διαλέξεις, ενώ προσφάτως συνεισέφερε και στο σενάριο του Contagion, της νέας ταινίας του Στίβεν Σόντερμπεργκ.
Το τελευταίο του βιβλίο έχει τίτλο Viral Storm («Ιογενής θύελλα») και μόλις δημοσιεύτηκε/Ενα από τα θέματα που πραγματεύεται είναι οι τρόποι με τους οποίους πρέπει να εκμεταλλευτούμε την τεχνολογία στον αγώνα κατά των μολυσματικών μικροβίων. «Είναι η πρώτη φορά που έχουμε τη δυνατότητα να κατασκευάσουμε "εργαλεία" πρόβλεψης αντίστοιχα μ΄ αυτά που διαθέτουν οι μετεωρολόγοι για την πρόγνωση του καιρού ή την πορεία των τυφώνων. Αυτή τη στιγμή αυτά τα εργαλεία είναι τα Άγια Δισκοπότηρα της παγκόσμιας δημόσιας υγείας». Ο Wolfe αυτομάτως μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο βασιλιάς Αρθούρος της.
Μεγάλωσε στο Ντιτρόιτ του Μίσιγκαν. Ο πατέρας του ήταν κοινωνικός λειτουργός και η μητέρα του σχολική σύμβουλος. Η βιολογία τον γοήτευσε απ΄ όταν ήταν ακόμα μικρό παιδί. «Αποφάσισα να ασχοληθώ με την επιστήμη με αφορμή τα ντοκιμαντέρ του National Geographic. Ανέκαθεν μου άρεσαν οι χιμπατζήδες και οι γορίλες - είχα μια κλίση στα πρωτεύοντα θηλαστικά» λέει χαριτολογώντας. Ειδικεύτηκε στην εξελικτική βιολογία και στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης του ανέθεσε την εκπόνηση ενός μονοετούς ερευνητικού προγράμματος. «Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν ότι θα είχα την ευκαιρία να ταξιδέψω» εξομολογείται. Στην πορεία της ζωής του θα επισκεπτόταν τα πιο απίθανα μέρη του κόσμου.
Η παρθενική του έρευνα είχε να κάνει με τους χιμπατζήδες και την ικανότητά τους να χρησιμοποιούν διάφορα φυτά ως φυσικά θεραπευτικά μέσα για κάποιες από τις ασθένειες που τους πλήττουν. Κατά τη διάρκεια του διδακτορικού του εργάστηκε στην Ουγκάντα, στο πλευρό του διάσημου ζωολόγου Richard Wrangham. «Αυτός ήταν που με συμβούλευσε να αλλάξω πλεύση και να ερευνήσω την υποκείμενη κατάσταση των ασθενειών των ζώων και όχι την αντίδραση των ζώων σ΄ αυτές τις ασθένειες». Ο Wolfe όχι μόνο άκουσε τη συμβουλή, αλλά και έχτισε πάνω της μια ολόκληρη καριέρα.
Τα πρώτα χρόνια αυτής της καριέρας τα πέρασε στις πιο δυσπρόσιτες και απομονωμένες περιοχές του πλανήτη συλλέγοντας κουνούπια που είχαν κολλήσει σε περιττώματα πρωτευόντων θηλαστικών. Ταξίδεψε από την Αφρική ως τη Βόρνεο μελετώντας τα είδη των πιθήκων και τις παθογένειες που εντοπίζονται στο αίμα τους. Καταπιάστηκε ευθύς εξαρχής με τους πιθήκους αφενός επειδή η βιολογική τους δομή μοιάζει με την ανθρώπινη ενώ οι αντιστάσεις τους στις ασθένειες είναι πολύ μεγαλύτερες από τις δικές μας και αφετέρου επειδή ζουν σε περιοχές με μεγάλη βιοποικιλία, άρα εκτίθενται σε κάθε είδους παθογένειες. «Τα ζώα που δυνητικά μπορούν να προκαλέσουν το ξέσπασμα μιας πανδημίας δεν απαντώνται σε όλα τα μέρη της Γης. Εδώ, ας πούμε, στο Σαν Φρανσίσκο, έχουμε μια ενδιαφέρουσα πανίδα. Παρ΄ όλ΄ αυτά, αν εμφανιστεί κάποιο φονικό μικρόβιο, δε θα προέρχεται απ΄ αυτήν. Θα έχει εισαχθεί από κάποιο άλλο μέρος».
Το όνομα του Wolfe άρχισε να συζητιέται έντονα στο μικρόκοσμο των ιολόγων στα τέλη της δεκαετίας του ΄90. Τότε ακριβώς, κατά τη διάρκεια μιας εξόρμησης στη Βόρνεο, ενημερώθηκε ότι τον αναζητούσε «κάποιος από το στρατό». Ο άνθρωπος που τον έψαχνε ήταν ο Dr Donald Burke, ο υπεύθυνος του τμήματος ιολογίας του στρατιωτικού ερευνητικού ινστιτούτου Walter Reed. Οι δύο άντρες είχαν γνωριστεί ένα χρόνο νωρίτερα σε κάποιο συνέδριο. Ο Burke είχε αφιερώσει μια δεκαετία στη μελέτη των τρόπων εξάπλωσης του HIV στις τάξεις του αμερικανικού στρατού και είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι όλα τα στελέχη του ιού υποδείκνυαν ως τόπο καταγωγής του την Κεντρική Αφρική, και πιο συγκεκριμένα το Καμερούν και την Γκαμπόν. Έπειτα από συνεννόηση με Καμερουνέζους αξιωματούχους μετέβη στην περιοχή με στόχο την παρατήρηση και την καταγραφή των κυνηγετικών συνηθειών κάποιων συγκεκριμένων φυλών. Είδε Αφρικανούς να φεύγουν από τις εστίες τους για κυνήγι χιμπατζήδων και να επιστρέφουν βουτηγμένοι στο αίμα και τυλιγμένοι με τα εντόσθια των θηραμάτων τους. Ο συνειρμός στο κεφάλι του έγινε αυτόματα: Βρισκόταν μπροστά σε ένα ιικό ground zero για την ανθρωπότητα; Το θέμα έπρεπε να μελετηθεί και ο Burke ήθελε να το αναθέσει στον Wolfe.
Το 2000 ο Wolfe εγκαταστάθηκε στο Καμερούν και άρχισε να οργανώνει ένα συνασπισμό επιστημόνων, γραφειοκρατών, στρατιωτικών, ντόπιων χωρικών και ερευνητών από διάφορες χώρες. Ακόμα και σήμερα, όταν τον ρωτάνε ποια είναι η δουλειά του, απαντάει: «Η βασική μου δουλειά είναι να φέρνω σε επαφή ταλαντούχους ανθρώπους». Η δουλειά του αυτή τον έχει κάνει πολύ αγαπητό σε κοινότητες που βρίσκονται στα πιο απίθανα μέρη του πλανήτη. Στο Καμερούν τον αποκαλούν «μεγάλο αδερφό». Ένας χωρικός στο Κονγκό ονόμασε προς τιμήν του το γιο του Docteur Nathan. Ο Jeremy Alberga θεωρεί ότι αυτοί οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την αφοσίωση που τους δείχνει ο Wolfe και προσπαθούν με κάθε τρόπο να του την ανταποδώσουν.
Η παρθενική του έρευνα είχε να κάνει με τους χιμπατζήδες και την ικανότητά τους να χρησιμοποιούν διάφορα φυτά ως φυσικά θεραπευτικά μέσα για κάποιες από τις ασθένειες που τους πλήττουν. Κατά τη διάρκεια του διδακτορικού του εργάστηκε στην Ουγκάντα, στο πλευρό του διάσημου ζωολόγου Richard Wrangham. «Αυτός ήταν που με συμβούλευσε να αλλάξω πλεύση και να ερευνήσω την υποκείμενη κατάσταση των ασθενειών των ζώων και όχι την αντίδραση των ζώων σ΄ αυτές τις ασθένειες». Ο Wolfe όχι μόνο άκουσε τη συμβουλή, αλλά και έχτισε πάνω της μια ολόκληρη καριέρα.
Τα πρώτα χρόνια αυτής της καριέρας τα πέρασε στις πιο δυσπρόσιτες και απομονωμένες περιοχές του πλανήτη συλλέγοντας κουνούπια που είχαν κολλήσει σε περιττώματα πρωτευόντων θηλαστικών. Ταξίδεψε από την Αφρική ως τη Βόρνεο μελετώντας τα είδη των πιθήκων και τις παθογένειες που εντοπίζονται στο αίμα τους. Καταπιάστηκε ευθύς εξαρχής με τους πιθήκους αφενός επειδή η βιολογική τους δομή μοιάζει με την ανθρώπινη ενώ οι αντιστάσεις τους στις ασθένειες είναι πολύ μεγαλύτερες από τις δικές μας και αφετέρου επειδή ζουν σε περιοχές με μεγάλη βιοποικιλία, άρα εκτίθενται σε κάθε είδους παθογένειες. «Τα ζώα που δυνητικά μπορούν να προκαλέσουν το ξέσπασμα μιας πανδημίας δεν απαντώνται σε όλα τα μέρη της Γης. Εδώ, ας πούμε, στο Σαν Φρανσίσκο, έχουμε μια ενδιαφέρουσα πανίδα. Παρ΄ όλ΄ αυτά, αν εμφανιστεί κάποιο φονικό μικρόβιο, δε θα προέρχεται απ΄ αυτήν. Θα έχει εισαχθεί από κάποιο άλλο μέρος».
Το όνομα του Wolfe άρχισε να συζητιέται έντονα στο μικρόκοσμο των ιολόγων στα τέλη της δεκαετίας του ΄90. Τότε ακριβώς, κατά τη διάρκεια μιας εξόρμησης στη Βόρνεο, ενημερώθηκε ότι τον αναζητούσε «κάποιος από το στρατό». Ο άνθρωπος που τον έψαχνε ήταν ο Dr Donald Burke, ο υπεύθυνος του τμήματος ιολογίας του στρατιωτικού ερευνητικού ινστιτούτου Walter Reed. Οι δύο άντρες είχαν γνωριστεί ένα χρόνο νωρίτερα σε κάποιο συνέδριο. Ο Burke είχε αφιερώσει μια δεκαετία στη μελέτη των τρόπων εξάπλωσης του HIV στις τάξεις του αμερικανικού στρατού και είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι όλα τα στελέχη του ιού υποδείκνυαν ως τόπο καταγωγής του την Κεντρική Αφρική, και πιο συγκεκριμένα το Καμερούν και την Γκαμπόν. Έπειτα από συνεννόηση με Καμερουνέζους αξιωματούχους μετέβη στην περιοχή με στόχο την παρατήρηση και την καταγραφή των κυνηγετικών συνηθειών κάποιων συγκεκριμένων φυλών. Είδε Αφρικανούς να φεύγουν από τις εστίες τους για κυνήγι χιμπατζήδων και να επιστρέφουν βουτηγμένοι στο αίμα και τυλιγμένοι με τα εντόσθια των θηραμάτων τους. Ο συνειρμός στο κεφάλι του έγινε αυτόματα: Βρισκόταν μπροστά σε ένα ιικό ground zero για την ανθρωπότητα; Το θέμα έπρεπε να μελετηθεί και ο Burke ήθελε να το αναθέσει στον Wolfe.
Το 2000 ο Wolfe εγκαταστάθηκε στο Καμερούν και άρχισε να οργανώνει ένα συνασπισμό επιστημόνων, γραφειοκρατών, στρατιωτικών, ντόπιων χωρικών και ερευνητών από διάφορες χώρες. Ακόμα και σήμερα, όταν τον ρωτάνε ποια είναι η δουλειά του, απαντάει: «Η βασική μου δουλειά είναι να φέρνω σε επαφή ταλαντούχους ανθρώπους». Η δουλειά του αυτή τον έχει κάνει πολύ αγαπητό σε κοινότητες που βρίσκονται στα πιο απίθανα μέρη του πλανήτη. Στο Καμερούν τον αποκαλούν «μεγάλο αδερφό». Ένας χωρικός στο Κονγκό ονόμασε προς τιμήν του το γιο του Docteur Nathan. Ο Jeremy Alberga θεωρεί ότι αυτοί οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την αφοσίωση που τους δείχνει ο Wolfe και προσπαθούν με κάθε τρόπο να του την ανταποδώσουν.
Πριν απ΄ όλα αυτά, πάντως, και πριν αποκτήσει την υποστήριξη ενός οργανισμού που διαχειρίζεται εκατομμύρια, ο Wolfe ήταν ένας μοναχικός επιστήμονας που προσπαθούσε να ανακαλύψει το χαμένο κρίκο της θεωρίας ότι οι ιοί μεταδίδονται από τα ζώα στους ανθρώπους. Στο Κέντρο Λοιμωδών Νόσων της Ατλάντα γνωρίστηκε με τον William Switzer και μελέτησαν μαζί τον ιό SFV, που όταν προσβάλλει τα κύτταρα, αυτά φουσκώνουν και σκάνε. Στο μικροσκόπιο φαίνονται σαν αφρός. Στο βιβλίο του εξηγεί ότι ο SFV προσβάλλει όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά, εκτός από τους ανθρώπους. Κάθε πρωτεύων θηλαστικό, μάλιστα, προσβάλλεται από διαφορετική εκδοχή του ιού. Ο Wolfe και ο Switzer, αν κάποια στιγμή εντόπιζαν έναν άνθρωπο μολυσμένο από τον SFV, θα ήταν σε θέση να προσδιορίσουν με ακρίβεια ποιο ζώο ίου μετέδωσε το μικρόβιο. Τότε, δέκα χρόνια πριν, κυριαρχούσε η αντίληψη ότι η ανταλλαγή ιών ανάμεσα σε διαφορετικά είδη ήταν τόσο σπάνιο φαινόμενο, που δε χρειαζόταν επιστημονική έρευνα. Ο Wolfe υποστήριζε το ακριβώς αντίθετο και πήγε στο Κέντρο Λοιμωδών Νόσων για να αποδείξει τη θεωρία του. Μαζί του πήρε ένα μεγάλο φορτίο δειγμάτων αίματος που είχε συλλέξει στο Καμερούν.
Χρειάστηκαν μόλις μερικές εκατοντάδες δείγματα μέχρι να εντοπίσει τον ιό στο αίμα ενός ανθρώπου από την Κεντρική Αφρική που κυνηγούσε γορίλες. Το είδος του SVF ήταν ακριβώς ίδιο με του γορίλα, από τον οποίο προφανώς είχε μεταδοθεί. «Ηταν μια συγκλονιστική στιγμή» αφηγείται ο Switzer. «Για πρώτη φορά είχαμε αδιάσειστες επιστημονικές αποδείξεις ότι οι ρετροϊοί των πιθήκων μπορούσαν να μεταπηδήσουν στον ανθρώπινο οργανισμό».
Ο Wolfe, που μέχρι τότε ήταν ένας αφανής ερευνητής, πιστώθηκε ξαφνικά μια σπουδαία επιστημονική ανακάλυψη, η οποία έλαβε χώρα στις 11 Σεπτεμβρίου του 2002. Ο Wolfe έχει ένα σλάιντ μ΄ εκείνο το δείγμα αίματος στο γραφείο του στο Σαν Φρανσίσκο - το έχει ονομάσει «Το δυτικό στίγμα». Αυτό ακριβώς το δείγμα σχημάτισε τον πυρήνα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε η συγκλονιστική δουλειά που πραγματοποιήθηκε μέσα στην επόμενη δεκαετία.
Στις αρχές του 2008 ο Wolfe παράτησε μια περιζήτητη και καλοπληρωμένη θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας προκειμένου να βάλει μπροστά την Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Πρόβλεψη των Επιδημιών. Δεδομένου του status που απολάμβανε εκείνη την περίοδο, η απόφασή του ήταν τουλάχιστον ριψοκίνδυνη. «Ηθελα να είμαι ανεξάρτητος και φιλοδοξούσα να κάνω κάτι που θα μπορούσε να ανοίξει νέες, μεγάλες προοπτικές» εξηγεί. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να πείσει τις στρατιωτικές ηγεσίες οκτώ χωρών της Κεντρικής Αφρικής να σχηματίσουν μια πολιτική συμμαχία με κοινό στόχο τον περιορισμό και την αναχαίτιση των επιδημιών γρίπης. Για να το πετύχει, συνεργάστηκε με το αμερικανικό υπουργείο Άμυνας, που αργότερα χρηματοδότησε την ανέγερση του εργαστηρίου του στο Καμερούν.
«Αυτό που κάνω τώρα δε διαφέρει σε πολλά απ΄ αυτό που έκανα τα προηγούμενα χρόνια» λέει ο Wolfe. «Απλώς το κάνω σε περισσότερα μέρη του κόσμου». Στο τελευταίο κεφάλαιο του Viral Storm περιγράφει με μυθιστορηματικό τρόπο αυτό που αποτελεί τον επόμενο, ακόμα μεγαλύτερο στόχο του, την έγκαιρη δηλαδή επιτόπια πρόγνωση ενός επιδημικού ξεσπάσματος: «Η ευρύχωρη φωτεινή αίθουσα με τους λευκούς τοίχους μοιάζει χαοτική. Πιτσιρικάδες που φοράνε φούτερ με κουκούλες και sneakers κάθονται σκυφτοί πάνω από τα laptops τους, μιλούν σε κινητά τηλέφωνα και ανταλλάσσουν γραπτά μηνύματα την ώρα που ανεβοκατεβάζουν στο Ίντερνετ τεράστιες ποσότητες δεδομένων. Οι γιγαντοοθόνες στους τοίχους δείχνουν χάρτες και ειδήσεις. Παράθυρα δεν υπάρχουν...».
Στη συνέχεια της ιστορίας «μια ομάδα κοστουμάτων μεσηλίκων» μπαίνει στην αίθουσα με σκοπό να συσκεφθεί με τους πιτσιρικάδες για κάποια θέματα υψίστης σημασίας. Μια επιδημία έχει ξεσπάσει στην Κεντρική Αφρική και η ομάδα των νεαρών συγκεντρώνει σχετικά δεδομένα. «Ένα πρωτόγονο, αλλά αξιόπιστο ηλεκτρονικό σύστημα αξιολόγησης ιατρικών δεδομένων με έδρα το Λάγκος παρέχει στοιχεία που συγκλίνουν ως προς την ύπαρξη της ασθένειας». Τα trends στο Twitter και στο Google επιβεβαιώνουν τα στοιχεία. Η ομάδα επικοινωνεί με διάφορες κλινικές και εργαστήρια ανά τον πλανήτη. «Τα συμπτώματα καταδεικνύουν την ύπαρξη ενός νέου ιού» γράφει ο Wolfe.
Χρειάστηκαν μόλις μερικές εκατοντάδες δείγματα μέχρι να εντοπίσει τον ιό στο αίμα ενός ανθρώπου από την Κεντρική Αφρική που κυνηγούσε γορίλες. Το είδος του SVF ήταν ακριβώς ίδιο με του γορίλα, από τον οποίο προφανώς είχε μεταδοθεί. «Ηταν μια συγκλονιστική στιγμή» αφηγείται ο Switzer. «Για πρώτη φορά είχαμε αδιάσειστες επιστημονικές αποδείξεις ότι οι ρετροϊοί των πιθήκων μπορούσαν να μεταπηδήσουν στον ανθρώπινο οργανισμό».
Ο Wolfe, που μέχρι τότε ήταν ένας αφανής ερευνητής, πιστώθηκε ξαφνικά μια σπουδαία επιστημονική ανακάλυψη, η οποία έλαβε χώρα στις 11 Σεπτεμβρίου του 2002. Ο Wolfe έχει ένα σλάιντ μ΄ εκείνο το δείγμα αίματος στο γραφείο του στο Σαν Φρανσίσκο - το έχει ονομάσει «Το δυτικό στίγμα». Αυτό ακριβώς το δείγμα σχημάτισε τον πυρήνα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε η συγκλονιστική δουλειά που πραγματοποιήθηκε μέσα στην επόμενη δεκαετία.
Στις αρχές του 2008 ο Wolfe παράτησε μια περιζήτητη και καλοπληρωμένη θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας προκειμένου να βάλει μπροστά την Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Πρόβλεψη των Επιδημιών. Δεδομένου του status που απολάμβανε εκείνη την περίοδο, η απόφασή του ήταν τουλάχιστον ριψοκίνδυνη. «Ηθελα να είμαι ανεξάρτητος και φιλοδοξούσα να κάνω κάτι που θα μπορούσε να ανοίξει νέες, μεγάλες προοπτικές» εξηγεί. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να πείσει τις στρατιωτικές ηγεσίες οκτώ χωρών της Κεντρικής Αφρικής να σχηματίσουν μια πολιτική συμμαχία με κοινό στόχο τον περιορισμό και την αναχαίτιση των επιδημιών γρίπης. Για να το πετύχει, συνεργάστηκε με το αμερικανικό υπουργείο Άμυνας, που αργότερα χρηματοδότησε την ανέγερση του εργαστηρίου του στο Καμερούν.
«Αυτό που κάνω τώρα δε διαφέρει σε πολλά απ΄ αυτό που έκανα τα προηγούμενα χρόνια» λέει ο Wolfe. «Απλώς το κάνω σε περισσότερα μέρη του κόσμου». Στο τελευταίο κεφάλαιο του Viral Storm περιγράφει με μυθιστορηματικό τρόπο αυτό που αποτελεί τον επόμενο, ακόμα μεγαλύτερο στόχο του, την έγκαιρη δηλαδή επιτόπια πρόγνωση ενός επιδημικού ξεσπάσματος: «Η ευρύχωρη φωτεινή αίθουσα με τους λευκούς τοίχους μοιάζει χαοτική. Πιτσιρικάδες που φοράνε φούτερ με κουκούλες και sneakers κάθονται σκυφτοί πάνω από τα laptops τους, μιλούν σε κινητά τηλέφωνα και ανταλλάσσουν γραπτά μηνύματα την ώρα που ανεβοκατεβάζουν στο Ίντερνετ τεράστιες ποσότητες δεδομένων. Οι γιγαντοοθόνες στους τοίχους δείχνουν χάρτες και ειδήσεις. Παράθυρα δεν υπάρχουν...».
Στη συνέχεια της ιστορίας «μια ομάδα κοστουμάτων μεσηλίκων» μπαίνει στην αίθουσα με σκοπό να συσκεφθεί με τους πιτσιρικάδες για κάποια θέματα υψίστης σημασίας. Μια επιδημία έχει ξεσπάσει στην Κεντρική Αφρική και η ομάδα των νεαρών συγκεντρώνει σχετικά δεδομένα. «Ένα πρωτόγονο, αλλά αξιόπιστο ηλεκτρονικό σύστημα αξιολόγησης ιατρικών δεδομένων με έδρα το Λάγκος παρέχει στοιχεία που συγκλίνουν ως προς την ύπαρξη της ασθένειας». Τα trends στο Twitter και στο Google επιβεβαιώνουν τα στοιχεία. Η ομάδα επικοινωνεί με διάφορες κλινικές και εργαστήρια ανά τον πλανήτη. «Τα συμπτώματα καταδεικνύουν την ύπαρξη ενός νέου ιού» γράφει ο Wolfe.
Είναι μια εντελώς νέα επιδημία, που πρέπει να αναχαιτιστεί. «Προφανώς δεν έχουμε φτάσει σ΄ αυτό το σημείο», συνεχίζει ο Wolfe, «αλλά προς τα εκεί κατευθυνόμαστε. Χρειαζόμαστε έναν κεντρικό έλεγχο, μια καινοτόμο μονάδα αφιερωμένη αποκλειστικά στην παρατήρηση, στην κατανόηση και στην ανάλυση των βιολογικών απειλών, μια μονάδα που θα είναι σε θέση να αντιληφθεί το εκάστοτε περιστατικό πριν προλάβει να πάρει διαστάσεις».Τα όσα έχει καταφέρει να δημιουργήσει ο Wolfe με τη στήριξη των διάφορων χρηματοδοτών του είναι εντυπωσιακά, αλλά πολύ ταπεινά σε σχέση με αυτά που περιγράφει και οραματίζεται. Η Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Πρόβλεψη των Επιδημιών στεγάζεται σε μια στενόχωρη γωνιά ενός πολυώροφου κτιρίου της Market Street, στο κέντρο του Σαν Φρανσίσκο. Στα μικροσκοπικά γραφεία της εργάζονται κατά βάση ανθρωπολόγοι και ερευνητές. Η dream team του Wolfe -τα παιδιά με τις κουκούλες-δουλεύουν part-time, στριμωγμένα στο διάδρομο όπου μέχρι πρόσφατα ήταν η ρεσεψιόν του ιδρύματος. Εργάζονται πάνω σε κάτι που αποκαλείται «επιδημικό IQ», το οποίο, όπως μου ανέλυσε ο σχεδιαστής του, είναι «ένα υπολογιστικό σύστημα βασισμένο στο Cloud που ανιχνεύει τις επιδημικές εστίες οπουδήποτε στον κόσμο». Όταν του ζητάω να μου το δείξει, αρνείται. Το σύστημα δεν είναι έτοιμο, θέλει ακόμα αρκετή δουλειά.
Το γραφείο του Wolfe είναι εξίσου στενόχωρο. Κάθε διαθέσιμο εκατοστό στους τοίχους είναι καλυμμένο με χαρτιά γεμάτα λίστες με ονόματα δυνητικών επενδυτών και συνεργατών. Οι φάκελοι στις βιβλιοθήκες έχουν ετικέτες όπως «Η καταγωγή της γρίπης των χοίρων» και «Αλλόκοτη ανθρώπινη ελονοσία». Πάνω στα τζάμια υπάρχουν φράσεις -ολόκληρες παράγραφοι- γραμμένες με μαρκαδόρο. «Ξεμείναμε από πίνακες» εξηγεί σε απολογητικό τόνο.
Μέσα σ΄ αυτό το γραφείο μου περιέγραψε τη φιλοδοξία του, αλλά και την απογοήτευση που έχει έως τώρα βιώσει με αφορμή την προσπάθεια για τη δημιουργία ενός λειτουργικού παγκόσμιου δικτύου πρόβλεψης ασθενειών. «Υπάρχουν πόροι εκεί έξω που θα μας επέτρεπαν να το φτιάξουμε άμεσα και με πολύ συστηματικό τρόπο. Το ποσά, όμως, που δαπανώνται για την πρόληψη είναι εξευτελιστικά. Μιλάμε για λιγότερο του 1% του διαθέσιμου μπάτζετ. Έχει έρθει η ώρα να διαφοροποιήσουμε κάπως το χαρτοφυλάκιο, να απασχολήσουμε την προσοχή της κοινής γνώμης. Τα media ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζουν με επιφανειακό τρόπο τις βακτηριακές απειλές και εστιάζουν στην εκάστοτε ασθένεια "της μόδας". Αυτό είναι κάτι που μπορεί να αποβεί καταστροφικό». Είναι σίγουρος, πάντως, ότι πολύ σύντομα όλο και περισσότεροι θα υιοθετήσουν το δικό του τρόπο σκέψης.
Πίσω στο Swan Oyster Depot. Έχει αποτελειώσει τη «ματωμένη μπίρα» του και μιλάει για το δεύτερο πιο αγαπημένο του θέμα. Μέχρι τα 18 του χρόνια ήταν χορτοφάγος. «Βρέθηκα, όμως, στο Καμερούν. Ένα πρωί ξύπνησα και κάποιος στην κουζίνα τεμάχιζε μια κόμπρα που είχε γλιστρήσει μέσα στο κτίριο της κλινικής. Προς στιγμήν φοβήθηκα ότι θα μου τη σέρβιρε για πρωινό. Δεν το έκανε. Μέχρι σήμερα δεν έχει τύχει να δοκιμάσω κόμπρα, έχω φάει όμως πύθωνα. Την πρώτη φορά που μου έκαναν το τραπέζι με φίδι περίμενα να εμφανιστεί στο πιάτο μου κάτι μακρουλό. Συνήθως όμως το σερβίρουν κομμένο σε μπριζόλες. Το μπροστινό μέρος του φιδιού έχει τελείως διαφορετική γεύση από το πίσω. Κανένα όμως από τα δύο δεν έχει γεύση κοτόπουλου». Τσιμπάει ένα μύδι. Δείχνει να το απολαμβάνει. «Έχω μάθει όταν μου προσφέρουν κάτι να μη λέω ποτέ "όχι"» δηλώνει χαμογελώντας.
Αναδημοσίευση από το τεύχος Δεκεμβρίου Νο4 του περιοδικού ΄Esquire΄.
Σχόλια
La multi ani!