Πώς οι κακές ιδέες της Ευρώπης έφαγαν το ευρώ

Η συμβατική σκέψη μας λέει ότι ένα εθνικό χρεοστάσιο στην Ευρωζώνη θα φέρει το τέλος του ευρώ. Ότι αν η Ελλάδα κηρύξει χρεοκοπία θα πρέπει να εγκαταλείψει το κοινό νόμισμα. Και ότι οι Γερμανοί φορολογούμενοι θα πρέπει να χρηματοδοτήσουν τη διάσωση των κρατών του Νότου για να σώσουν την νομισματική ένωση. Τίποτα απ’ αυτά δεν ισχύει. Οι αμερικανικές πολιτείες και οι τοπικές κυβερνήσεις έχουν χρεοκοπήσει στο χρέος τους σε δολάριο, όπως επίσης και πολλές εταιρείες. Ένα νόμισμα είναι μια μονάδα μέτρησης αξίας. Τίποτα περισσότερο.

Η μόνη πραγματική απειλή για το ευρώ είναι όλες αυτές οι ευρωπαϊκές ‘διασώσεις’. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει αγοράσει και συνεχίζει να αγοράζει δημόσιο χρέος της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας. Δανείζει επίσης χρήματα στις τράπεζες προκειμένου να αγοράσουν κρατικούς τίτλους. Βλέπουμε ακόμη μια διαρκή κλιμάκωση των πιέσεων προς την ΕΚΤ για να αγοράσει πιο πολύ κρατικό χρέος ή να παράσχει μεγαλύτερες εγγυήσεις. Έτσι, όταν έρθει η ώρα του εθνικού χρεοστασίου, είτε η υπόλοιπη Ευρώπη θα υποχρεωθεί να επιβάλει φορολογία ύψους πολλών τρις ευρώ προκειμένου να καλύψει τις ζημιές της ΕΚΤ είτε το ευρώ θα πληθωριστεί.

Η εγκατάλειψη του ευρώ θα ήταν καταστροφή για την Ελλάδα, την Ιταλία και όποια άλλη χώρα. Η επιστροφή σε εθνικό νόμισμα εν μέσω μιας κρίσης χρέους συνεπάγεται απώλεια καταθέσεων, εισαγωγή κεφαλαιακών ελέγχων που θα σαρώσουν το εμπόριο, ανεξέλεγκτο πληθωρισμό και απομόνωση η οποία θα εκμηδενίσει κάθε δυνατότητα ανάπτυξης. Κι ούτε πρόκειται η επιστροφή σε εθνικό νόμισμα και η υποτίμησή του να εκτοξεύσουν την ανταγωνιστικότητα μιας χώρας και να λύσουν το πρόβλημα. Αν η υποτίμηση του νομίσματος μιας χώρας έκανε τα κράτη ανταγωνιστικά, η Ζιμπάμπουε θα ήταν το πλουσιότερο κράτος στον κόσμο.

Η ενίσχυση της δημοσιονομικής ένωσης θα πλήξει το ευρώ

Το νέο ευρωπαϊκό δημοσιονομικό σύμφωνο που υιοθετήθηκε με τις αποφάσεις της ευρωπαϊκής συνόδου κορυφής της 9ης Δεκεμβρίου ζητά αυστηρότερους κανόνες – όμως  ίδιους με εκείνους που η Ευρώπη αγνοούσε για 10 ολόκληρα χρόνια. Περιμένουμε πράγματι ότι μια οδηγία από τις Βρυξέλλες θα βάλει τα ελληνικά δημόσια οικονομικά σε τάξη; Ας φανταστούμε τι αποτελέσματα θα είχε το ΔΝΤ αν απαγόρευε στις ΗΠΑ να έχουν ελλείμματα. Το νέο ευρωπαϊκό σχέδιο θα λειτουργήσει ως επί το πλείστον σαν ένας τρόπος ώστε να επιτραπεί στην ΕΚΤ να αγοράσει πολύ περισσότερο προβληματικό χρέος με φρεσκοτυπωμένα ευρώ.

Η ενίσχυση της δημοσιονομικής ένωσης θα πλήξει το ευρώ. Ας σκεφτούμε την Πολωνία και τη Σλοβακία. Μέχρι πριν δύο χρόνια η χρήση του ευρώ ήταν εκ των ουκ άνευ. Για ένα μικρό κράτος έχει νόημα να θέλει να χρησιμοποιήσει το ίδιο νόμισμα με όλα τα άλλα μικρά κράτη  γύρω του. Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Αν η χρήση ενός νομίσματος σημαίνει ότι πρέπει να συμβάλλεις στη διάσωση της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας, η υιοθέτησή του ίσως να μην είναι καλή ιδέα. Το ενιαίο νόμισμα χωρίς δημοσιονομική ένωση ασκούσε καθολική έλξη. Μια νομισματική ένωση συνοδευόμενη από μια δημοσιονομική ένωση διασώσεων δεν ασκεί έλξη.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θεωρούν ότι δουλειά τους είναι να σταματήσουν τη ‘μόλυνση’ και να ‘ησυχάσουν τις αγορές’. Θεωρούν ότι για τα δεινά τους φταίει η κερδοσκοπία. Αναζητούν τις μεγάλες ανακοινώσεις που θα ηρεμήσουν τις αγορές ώστε να θελήσουν να μετακυλίσουν χρέος κάποιων εκατοντάδων δις ευρώ. Δυστυχώς το πρόβλημα είναι στην πραγματικότητα και όχι στην ψυχολογία. Δεν μπορείς να γεμίσεις μια τρύπα ενός τρις ευρώ με ψυχολογία.

Η Ελλάδα δεν ήταν Lehman

Στην αρχή της κρίσης ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί είχε δηλώσει πως η Ελλάδα είναι σαν τους Lehman Brothers και πως η κατάρρευσή της θα οδηγούσε σε κατάρρευση του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όμως η Ελλάδα δεν είναι Lehman Brothers. Δεν έχει αντισταθμιστικά συμβόλαια παραγώγων ύψους κάποιων τρις ευρώ. Δεν είναι κανένας μεγάλος παράγοντας της αγοράς που η κατάρρευσή του θα παγώσει όλες τις συναλλαγές, Οι πιστωτές της δεν έχουν νομικά δικαιώματα σε περιουσιακά στοιχεία οφειλόμενα σε αντισυμβαλλόμενους. Μια ελληνική χρεοκοπία είναι μια απλή χρεοκοπία σαν όλες τις άλλες που έχουμε δει από τον 14ο αιώνα μέχρι σήμερα.

Το ελληνικό χρεοστάσιο όμως θα προκαλούσε συντριπτικά πλήγματα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα για τον απλούστατο λόγο ότι η Ευρώπη ενθάρρυνε τις τράπεζές της να φορτωθούν με ολόκληρα βουνά κρατικού χρέους, να το αποτιμήσουν στα λογιστικά τους βιβλία στην ονομαστική του αξία και να το αντιμετωπίζουν ως απαλλαγμένο κινδύνων χωρίς να διακρατούν κεφάλαια ασφαλείας γι’ αυτό.

Οι υπερχρεωμένες κυβερνήσεις ασκούσαν μεγάλες πιέσεις στις τράπεζες για να αγοράζουν περισσότερο κρατικό χρέος. Και καθώς οι τράπεζες αύξαναν τα κεφάλαιά τους, φορτώνονταν με όλο και περισσότερο κρατικό χρέος, απαλλαγμένο κινδύνων, το οποίο μπορούσαν να το χρησιμοποιούν ως ενέχυρο προκειμένου να αντλούν ρευστότητα από την ΕΚΤ.  Το μεγάλο εγχείρημα παροχής ρευστότητας της ΕΚΤ που έλαβε χώρα την περασμένη βδομάδα έδωσε στις τράπεζες της Ευρωζώνης εκατοντάδες δις ευρώ προκειμένου να αυξήσουν τις θέσεις τους στο κρατικό χρέος. Αλλά οι καταθέτες και πιστωτές των τραπεζών ξέρουν πώς έχουν τα πράγματα και ενδέχεται να τις εγκαταλείψουν.

Το μοιραίο ελάττωμα του ευρώ ήταν στην απορύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος

Φορτώνοντας τις τράπεζες με όλο και περισσότερο κρατικό χρέος, οι πολιτικοί και οι εποπτικές αρχές της Ευρώπης καθιστούν την αναπόφευκτη χρεοκοπία ακόμη πιο επικίνδυνη. Το μοιραίο ελάττωμα του ευρώ δεν ήταν ότι ένωσε σε ένα ενιαίο νόμισμα περιοχές με διαφορετικά επίπεδα και τύπους ανάπτυξης. Σε τελική ανάλυση, και το Μισισιπή και το Μανχάταν χρησιμοποιούν το ίδιο νόμισμα. Ούτε ήταν ότι στέρησε τα κράτη από τα εφήμερα πλεονεκτήματα μιας υποτίμησης. Ούτε ήταν το ότι η δημιουργία της νομισματικής ένωσης δεν συνοδεύτηκε από μια δημοσιονομική ένωση.

Το μοιραίο ελάττωμα του ευρώ ήταν η απορύθμιση του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Δεν υπάρχει ποτέ κίνδυνος ενός εθνικού χρεοστασίου σε μια χώρα που έχει τη δυνατότητα εκτύπωσης χρήματος. Σε μια νομισματική ένωση όμως δεν υπάρχει εθνικό χρέος απαλλαγμένο κινδύνου. Παρά ταύτα, οι εποπτικές αρχές των ευρωπαϊκών τραπεζών και οι κανόνες της ΕΚΤ συνεχίζουν να παριστάνουν ότι υπάρχει.

Έτσι, με την αριστοτεχνική εφαρμογή κάποιων κακών ιδεών, η Ευρώπη πήρε μια κρίση που λύνονταν με μια απλή αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους και μέσα απ’ αυτήν κατασκεύασε μια τραπεζική κρίση, μια συναλλαγματική κρίση, μια δημοσιονομική κρίση και πλέον μια πολιτική κρίση.

Όταν τελειώσει η εποχή των ευσεβών πόθων, η Ευρώπη θα έρθει αντιμέτωπη με μια σκληρή επιλογή. Είτε θα γίνει μια νομισματική ένωση χωρίς εθνικά χρεοστάσια, δηλαδή μια δημοσιονομική ένωση όπου θα υπάρχει πραγματικός γερμανικός έλεγχος στον ελληνικό, τον ιταλικό – ίσως και το γαλλικό προϋπολογισμό. Αλλά κανείς δεν το θέλει αυτό, για απολύτως ευνόητους λόγους. Είτε θα γίνει μια νομισματική ένωση χωρίς δημοσιονομική ένωση. Αυτό μπορεί να δουλέψει μια χαρά αλλά πρέπει να στηρίζεται σε δύο βασικές ιδέες: πρώτον, ότι τα κράτη θα πρέπει να μπορούν κάλλιστα να χρεοκοπούν όπως οι εταιρείες και δεύτερον, ότι οι τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της ΕΚΤ, θα πρέπει να αντιμετωπίζουν το κρατικό χρέος όπως το εταιρικό.

Η τελική επιλογή ίσως να είναι η διάρρηξη της Ευρωζώνης, πιθανόν μετά από την περαιτέρω κλιμάκωση της κρίσης κι ένα κύμα πληθωρισμού. Το πρόβλημα δεν ήταν στο ευρώ, που αποτέλεσε μια εξαιρετική ιδέα, αλλά στο τραπεζικό σύστημα. Η διάρρηξη του ευρώ θα είναι μια πραγματική και ανώφελη τραγωδία.

Ο Τζον Κόχραν είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο Booth School of Business του Σικάγο.       sofokleous10