Βενετικά Σχέδια του Ισθμού κατά τη Β' Βενετοκρατία (1687-1715

In tale deplorabile costitutione unita dal magistrato tutta l’ applicatione possibile versuromo li primi ogetti nell’ istitutione delle camere, ne’ quali l’ havessero ad essigere le publiche tenditeedar qualche principio di buon ordine ad un regolato governo,...

Μαρκιανή Βιβλιοθήκη Βενετίας, επιστολή Νο 45

Σ’ αυτή την άσχημη κατάσταση, ο αρμόδιος επίτροπος ξεκίνησε με κάθε δυνατή επιμέλεια την ίδρυση των Τοπικών Συμβουλίων που θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα για τα δημόσια έσοδα και να δώσει ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές για την ομαλή διαχείριση,...

Εικ.1: Συναρμογή δυο γειτονικών πινακίδων από τους βενετσιάνικους χάρτες περιοχής Ισθμού, (1687). Απεικονίζονται οι τομές που έγιναν από το Νέρωνα, κατά μήκος του άξονα της σημερινής διώρυγας, στο Σαρωνικό και Κορινθιακό κόλπο. Επίσης, άλλη μεγάλη τομή κάθετη στον άξονα της διώρυγας, από το μέρος της μεγάλης χαράδρας της κυρα-Βρύσης. Σημειώνονται και τα φρέατα που έγιναν στο μέσον περίπου του Ισθμού. Πηγή: Κρατικά Αρχεία Βιέννης, Αρχείο Πολέμου.

Αμέσως μετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Βενετούς, το 1686, και την εκδίωξη των Τούρκων, άρχισαν τα έργα της αναδιοργανώσεως του Βασιλείου του Μορέως (Regno di Morea). Μεταξύ άλλων, προβλέπονταν οχυρώσεις και πύργοι στον Ισθμό και στην Αρχαία Κόρινθο.

Γνωστοί μηχανικοί της εποχής αυτής, όπως ο Mihlan di Verneda, o Spar, o βαρώνος di Steman, o δούκας di Guadagne υπέβαλαν σχετικές προτάσεις.

Εξαιτίας του μεγέθους αυτών των προτάσεων, η Σύγκλητος της Βενετίας ανέθεσε στους αδελφούς Alberghetti να έλθουν στην Πελοπόννησο και να συντάξουν τοπογραφικά διαγράμματα της περιοχής του Ισθμού. ∆υστυχώς αυτά δεν διασώθηκαν, έχουμε όμως στα χέρια μας τις εκθέσεις τους, από όπου μπορούμε να πάρουμε πληροφορίες για την τοπογραφία της περιοχής.

Εδώ θα σχολιάσουμε τα τοπογραφικά διαγράμματα, τα οποία αποτύπωσε και σχεδίασε ο μηχανικός Milhan di Verneda, τα οποία αφιέρωσε στον Fransesco Morosini, στις 25 ∆εκεμβρίου 1687. Αφορούν την περιοχή του Ισθμού, από το Λουτράκι μέχρι τον σημερινό Άσσο και διασώζονται σε έξι πινακίδες. Κάνουμε χρήση των πινακίδων που αφορούν τον Ισθμό της Κορίνθου.

Εικ.2: Τοπογραφικό σχέδιο του Ισθμού που απεικονίζει τις εκσκαφές του Νέρωνα και τμήμα του Εξαμιλίου τείχους. Πηγή: Κρατικά Αρχεία Βιέννης, Αρχείο πολέμου.

Στην πρώτη από αυτές (Εικ.2), σημειώνονται δύο δρόμοι προς το μέρος του Κορινθιακού κόλπου, οι οποίοι τέμνουν το σκάμμα της τομής του Νέρωνα. Ο πρώτος έρχεται από τον αρχαίο λιμένα του Λεχαίου, κινείται σχεδόν παράλληλα με την ακτή και κατευθύνεται στη Θήβα. Ο δρόμος αυτός απέχει από τη θάλασσα περίπου 170,0 μέτρα, στον άξονα της διώρυγας.

Με όριο αυτόν τον δρόμο και νοτίως αυτού είχε αρχίσει η εκσκαφή της διώρυγας από τον Νέρωνα. Το προς τη θάλασσα τμήμα της ξηράς είχε μείνει ανέπαφο.

Ο άλλος δρόμος ξεκινούσε από την αρχαία Κόρινθο. Κατά τη διαδρομή του, αφού περνούσε τον Λευκό ποταμό (σημερινό Ξεριά), διχαζόταν περίπου στην περιοχή του σημερινού κτήματος Τρίπου. Ο ένας κλάδος κατέληγε στο Βυζαντινό οχυρό του Εξαμιλίου τείχους, ο άλλος έπαιρνε κατεύθυνση βορειοανατολική, διέσχιζε κάθετα το σκάμμα της εκσκαφής του Νέρωνα και κατευθυνόταν προς την Περαχώρα, ακολουθώντας κατεύθυνση παράλληλη προς την ακτή του Κορινθιακού κόλπου.

Εικ.3: Τοπογραφικό Σχέδιο του Ισθμού, περιοχής Κεχρεών που απεικονίζει τις τομές του Νέρωνα και τα γύρω υψώματα. Πηγή: Κρατικά Αρχεία Βιέννης, Αρχείο πολέμου.

Με τη σημειούμενη κλίμακα στα σχέδια, προκύπτει γραφικώς ότι η τομή του δρόμου αυτού με το σκάμμα ευρίσκεται σε απόσταση 600,0 μέτρα περίπου από την ακτή.

Η όλη περιοχή χαρακτηρίζεται ως επίπεδη πεδιάδα. Η διατομή της εκσκαφής είναι μικτή, σε δύο επίπεδα καθ’ ύψος. Φαίνεται ότι, κατά μήκος του άξονα, η τομή του Νέρωνα προχώρησε σε αρκετό βάθος, ενώ πέραν αυτού έγινε σταδιακή διαμόρφωση και εκσκαφή μικροτέρου βάθους.

Γραφικώς υπολογίζεται ότι το τέλος εκσκαφής της Νερώνειας τομής, απέχει από την ακτή 1.400,0 μέτρα (περίπου), το δε μέσο εύρος της υπολογίζεται στα 80,0 μέτρα. Οι χωματισμοί αποτίθενται παράλληλα προς το σκάμμα και σε απόσταση απ’ αυτό. Γραφικώς πάλι, υπολογίζεται ότι η απόσταση μεταξύ των πρανών των αποθέσεων θα πρέπει να είναι γύρω στα 160,0 μέτρα.

Φαίνεται ότι τα πρανή αυτά δεν σταματούν με το τέλος της τομής, αλλά συνεχίζουν και μετά, σε παράλληλη πορεία, σε απόσταση 300-400,0 μέτρων. ∆ε γίνεται σαφές αν αυτά είναι φυσικά ή τεχνητά. Σε επαφή με το δυτικό πρανές, διαγράφεται μία εδαφική έξαρση κυκλικής μορφής, με διάμετρο περίπου 200,0 μέτρα. Στο Βενετσιάνικο σχέδιο αποτυπώνονται ακόμα και τα διανοιχθέντα πηγάδια της εποχής του Νέρωνα.

Χαρακτηριστικά γίνεται η εξής αναφορά για τα φρέατα στο υπόμνημα της Εικ.2:

Possi o Saggi fatti nel sito piu eminente dello stretto, per sondar il sasso quale consiste in quindece piedi in errca di gromira dopo di che s’ incontra il Terreno creteso.

Πηγάδια ή δοκιμαστικές τομές, οι οποίες έγιναν στο πιο ψηλό χώρο του στενού για τη διάτρηση στους βράχους, ο οποίος αποτελείται από δεκαπέντε βήματα σε μέγεθος περίπου, μετά από το οποίο συναντάμε το αργιλώδες έδαφος.

Εικ.4: Μεγέθυνση προηγουμένου σχεδίου, τμήμα της τομής του Νέρωνα, απεικονίζεται και τμήμα του Εξαμιλίου τείχους. Πηγή: Κρατικά Αρχεία Βιέννης.

Τα φρέατα απείχαν από τον άξονα της τομής του Νέρωνα 100,0 μέτρα περίπου. Η απόσταση του πρώτου πηγαδιού από το τελευταίο ήταν γύρω 800,0 μέτρα, ενώ η μεταξύ τους απόσταση έφτανε κατά προσέγγιση τα 100 μέτρα.

...Avanzandosi un miglio in circaa fuori del muro dell’ Essamili, si vedono li vesti- gi dell’ escavazione cominciata sopra il lido del Golfo di Lepanto, dagli Imperadori antichi : ed a drittura della med/ma, due Linee parallele di 14 Buche ciasched’una, quasi tutte quadre di otto in dieci piedi di lato, che si suppongono, saggi, per ricono- scere il fondo del Taglio, che intendevano di fare (a). Man non vedendosi al giorno d’ oggi alcuna di queste piu profonda di otto passi, e restandone piu di trenta, nel- la maggior parte di esse, per guignere al livello del Mare ; si puo credere, che abbino ritrovato prima profondita bisognevole al lor intento ; materia con dura, che abbia causato il proverbio, Fodere Isthmum, peri significare le cose impossibili.

Sono pero varie le cause, che vengono adotte da’ Istorici, dell abbandono dell’ im- pressa: alcune di superstizione: (b) altre di timore d’ inondare molto Paese dalla par- te d’ Egina. (c) Certo e, che quel Golfo e piu basso tre in quattro passi dall altro di Lepanto; secondo s’ e riconoscuito con livellazioni esatte: e lo persuadono raggio- ni naturali; oltre le sorgenti copiose, ed inesauste d’ aqua salsa vicine al Porto Cen- creo, et alla spiaggia d’ Armiri: Per lo che l’ eseccuzione del Taglio tentato, averebee potuto far perdere per pochi giorni qualche parte delle Pianure vicine alle spiaggie, e li Porti Cencreo e Scheno...

Γεννάδειος Βιβλιοθήκης, cod. Grimani 80.

...Προχωρώντας ένα μίλι περίπου έξω από το Εξαμίλιο τείχος, φαίνονται τα ίχνη της εκσκαφής που ξεκινά από την ακτή του κόλπου της Ναυπάκτου από τους αρ- χαίους Αυτοκράτορες και συγκεκριμένα από αυτή δύο παράλληλες γραμμές με δεκατέσσερις τρύπες η κάθε μία, όλες τετράγωνες σχεδόν πλάτους οκτώ με δέκα πόδια (;) υποτιθέμενες δοκιμές για να βρεθεί το βάθος της τομής που είχαν πρόθεση να κάνουν (α) αλλά μην βλέποντας σήμερα καμία από αυτές πιο βαθιά από οκτώ πόδια και έχοντας απομείνει μόνο τριάντα από αυτές στη πλειοψηφία τους, για να φτάσουν στο επίπεδο της θάλασσας μπορεί κανείς να πιστέψει πώς βρήκαν προ του απαραίτητου βάθους, σκληρή ύλη (έδαφος) που προκάλεσε την παροιμία, Fodere Isthmum, για να χαρακτηρίσουν τα αδύνατα πράγματα.

Είναι όμως διάφορες οι αιτίες όσες κατά τους ιστορικούς ευθύνονται για την εγκατάλειψη του εγχειρήματος, α) μερικές έχουν σχέση με την προκατάληψη, β) άλλες με το φόβο να βυθιστεί πολλή χώρα από τη μεριά του κόλπου της Αίγινας γ) Βέβαια αυτός ο κόλπος είναι τρία με τέσσερα πόδια πιο χαμηλός από τον άλλο της Ναυπάκτου, με βάση την αναγνώριση και τις ακριβές σταθμίσεις και το αποδεικνύουν φυσικοί λόγοι πέρα από τις πλούσιες πηγές, και τις ανεξάντλητες αλμυρού νερού στο λιμάνι των Κεγχραιών και στην παραλία της Αλμυρής. Γι’ αυτό η απόπειρα της εκτέλεσης της τομής θα μπορούσε να κάνει για λίγες μέρες να χαθούν μερικά μέχρι της πεδιάδας κοντά στις παραλίες και στα λιμάνια των Κεγχραιών και του Σχοινιά...

Από την μεριά του Σαρωνικού κόλπου, η τομή δεν άρχισε από την ακτή, αλλά σε απόσταση απ’ αυτήν. Μετά τη χαμηλή παράλια πεδιάδα, ανοίχθηκε μια κύρια τομή στο βράχο, κατά μήκος του άξονα της σημερινής διώρυγας. Το μήκος της ήταν γύρω στα 600,0 μ.

Εκτός της τομής αυτής σημειώνεται στο χάρτη και μία άλλη. Ξεκινάει βόρεια από το Βυζαντινό οχυρό στην προέκταση της σημερινής μεγάλης χαράδρας.

Ο άξονας της τομής είναι παράλληλος με την ακτή του Σαρωνικού κόλπου, και σχεδόν κάθετος στον κατά μήκος άξονα της τομής του Νέρωνα. Έχει μήκος 800,0 μέτρα περίπου και πλάτος 40,0 (Εικ.5).

Εικ.5: Συναρμογή δυο γειτονικών πινακίδων από τους βενετσιάνικους χάρτες περιοχής Ισθμού, (1687). Απεικονίζονται οι τομές που έγιναν από το Νέρωνα, κατά μήκος του άξονα της σημερινής διώρυγας, στο Σαρωνικό και Κορινθιακό κόλπο. Επίσης, άλλη μεγάλη τομή κάθετη στον άξονα της διώρυγας, από το μέρος της μεγάλης χαράδρας της κυρα-Βρύσης. Σημειώνονται και τα φρέατα που έγιναν στο μέσον περίπου του Ισθμού. Πηγή: Κρατικά Αρχεία Βιέννης, Αρχείο Πολέμου.

Στη χαμηλή πεδιάδα, προς τον Σαρωνικό κόλπο, εντοπίζεται ο δρόμος ο οποίος συνδέει τα Μέγαρα με την Ισθμία (σημερινή Κυρά Βρύση). Κινείται παράλληλα με την ακτή και σε απόσταση περίπου 50,0 μέτρων, όπου και συναντά τον άξονα της διώρυγας, κάμπτεται βόρεια και παράλληλα προς το Εξαμίλιο τείχος, και μετά στρίβει κατευθυνόμενος δυτικά προς το σημερινό χωριό Εξαμίλια.

Στα ίχνη αυτού του δρόμου, έχουν κατασκευαστεί η παλαιά Εθνική Οδός Αθηνών-Κορίνθου, η οποία πέρναγε μέσα από το Καλαμάκι και από τα Ίσθμια. Παρόμοια, ο κεντρικός δρόμος, στην προέκταση της βυθιζόμενης γέφυρας του Σαρωνικού, καθώς και η σημερινή Εθνική Οδός Ισθμίων-Επιδαύρου, στο τμήμα που γειτνιάζει με το Εξαμίλιο τείχος. Η περαιτέρω εξέταση των χαρτών της εποχής αυτής, θα μας δώσει πολύ χρήσιμα στοιχεία για την τοπογραφία και το ανάγλυφο της περιοχής του Ισθμού.

Στους χάρτες αυτούς σημειώνονται ακόμα εκσκαφές, φρέατα, τομές, αποθέσεις χωματισμών. Όπου βρίσκονται αυτά, εκεί πρέπει να αποκλειστεί η ύπαρξη του ∆ιόλκου.

 

Βιβλιογραφία: "Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΣΤΟΝ ΙΣΘΜΟ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ" Απόστολος Ε. Παπαφωτίου, Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π. Προλογίζει ο καθηγητής Ε.Μ.Π. Θεοδόσιος Π. Τάσιος.

 

Την ταινία “Δίολκος για 1500 χρόνια” μπορεί να την παρακολουθήσει κανείς στο: https://youtu.be/n--mWBKwBDI

 

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.

https://apostolospapafotiou.blogspot.com/