ΠΡΕΜΕΤΗ 2013: Η ιστορική αντίφαση και η αλλoίωση της αλήθειας

του Μιχαήλ Χρ. Παντούλα, Φιλόλογου*

Τα πρόσφατα γεγονότα στην Πρεμετή, στο ναό της Παναγίας του Παζαριού, καταδεικνύουν ότι η Αλβανία βρίσκεται, δυστυχώς, μπροστά σε μία ιστορική αντίφαση. Στον επίσημο λόγο της πολιτικής ηγεσίας και άλλων παραγόντων του δημοσίου βίου της χώρας φαίνεται να περισσεύει η επιθυμία ένταξης στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και εναρμόνισης με το γράμμα και το πνεύμα των κανόνων του ευρωπαϊκού δικαίου. Αντιθέτως, η καθημερινή πρακτική, σε ό,τι αφορά στο εσωτερικό της Αλβανίας, κινείται σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Τα γεγονότα που προαναφέρθηκαν ενίσχυσαν την εμπεδωμένη αντίληψη των διεθνών οργανισμών, ότι η προστασία των θρησκευτικών, πολιτισμικών και εθνικών μειονοτήτων στη χώρα αυτή έχει να διανύσει μακρύ δρόμο ακόμη, έως ότου υπάρξει πλήρης εναρμόνιση με τις βασικές αρχές του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού και την πρακτική των σύγχρονων δημοκρατιών.

Οι χριστιανικές κοινότητες της Αλβανίας (Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Ευαγγελικοί) στην κοινή δήλωσή τους στις 24 Αυγούστου 2013¹ και η Αλβανική Ομάδα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε δήλωσή της στις 18 Αυγούστου 20132 κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Στα κείμενά τους καταγγέλλουν συμπεριφορές που επαναφέρουν στη μνήμη του αλβανικού λαού τα χρόνια των διωγμών, επισημαίνοντας, ταυτοχρόνως, παράνομη παρακράτηση περιουσιακών στοιχείων των θρησκευτικών κοινοτήτων, πρόθεση βεβήλωσης ιερού χώρου, άσκηση φυσικής, ψυχολογικής και βάρβαρης βίας σε θρησκευτικούς λειτουργούς και πιστούς, εκδήλωση θρησκευτικού μίσους, απουσία πνεύματος κατανόησης και θρησκευτικής ανοχής, έλλειψη σεβασμού της ελευθερίας στη θρησκευτική πίστη, αμφισβητούμενες δικαστικές αποφάσεις. Όποιος μελετήσει προσεκτικά τα σημαντικά αυτά κείμενα θα αντιληφθεί ότι η Ορθόδοξη Κοινότητα της Αλβανίας βιώνει, αδικαιολόγητα, καιρούς “βαρέος χειμώνος“. Στα είκοσι τρία χρόνια δημοκρατικής διακυβέρνησης της Αλβανίας, κατά μια περίεργη σύμπτωση, δεν υπήρξε ούτε μία στιγμή που μηχανισμοί του παρακράτους να μη λειτούργησαν ως συγκοινωνούντα δοχεία με αντίστοιχους κρατικούς, εφόσον επρόκειτο να υβρισθούν, απειληθούν ή συκοφαντηθούν οι πνευματικοί ηγέτες και τα απλά μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση λεηλασιών ή καταστροφών χώρων λατρείας, ιερών αντικειμένων και κειμηλίων και του πολιτιστικού, εν γένει, πλούτου των Ορθόδοξων, που ασφαλώς αποτελεί μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του αλβανικού λαού. Προσπαθώ να αποφύγω τον πειρασμό να πιστέψω κάτι, που, χρόνια τώρα, το βλέπω μπροστά μου καθαρά. Μικρό μέρος της αλβανικής πολιτικής ηγέτιδας τάξης, δυστυχώς και της πνευματικής ηγεσίας, επιδιώκει κατά τρόπο συστηματικό να δηλητηριάσει την κοινή γνώμη, να ποινικοποιήσει στη συνέχεια και, εντέλει, να καταστρέψει με ευκολία κάθε τι το ορθόδοξο σε αυτή τη χώρα. Το πράττει ασυλλόγιστα, καθώς κάνει πως αγνοεί ότι ο εθνικός ήρωας της Αλβανίας, ο Γεώργιος Καστριώτης, ήταν Ορθόδοξος και υπερασπίστηκε την πατρίδα του εναντίον των οθωμανών κατακτητών στο όνομα της χριστιανικής πίστης, καθώς επίσης ότι η σημαία της χώρας αυτής φέρει βυζαντινό έμβλημα, το δικέφαλο αετό, γεγονός που υποδηλώνει τη βαθιά ορθόδοξη κληρονομιά των Αλβανών.

Το κείμενο που είναι χαραγμένο στην περίφημη περικεφαλαία του Γεωργίου Καστριώτη είναι προς τούτο αποκαλυπτικό. Γι’ αυτό και ό,τι συνέβη στην Πρεμετή, με την ανοχή ή και την προτροπή θυλάκων της κρατικής εξουσίας, καταγράφεται ως μία διεστραμμένη ανωμαλία στο ιστορικό υφάδι της χώρας. Στην προαναφερθείσα δημόσια δήλωσή της η Αλβανική Ομάδα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα επεσήμανε, με τρόπο απολύτως σαφή, πως τα γεγονότα της Πρεμετής μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες στον τομέα των αρμονικών θρησκευτικών σχέσεων μεταξύ των Αλβανών. Με απλά λόγια αυτό σημαίνει ότι κοινωνίες χωρίς εσωτερική ειρήνη δημιουργούν ανθρώπους, που να μην καταλαβαίνει ο ένας τον άλλον και οδηγούν σε αλλοιώσεις, όπου η διαφορετικότητα δεν εκλαμβάνεται ως πλούτος, αλλά γίνεται αφορμή διχόνοιας και μίσους. Ας μην είμαστε, όμως, απαισιόδοξοι. Οι έως τώρα τραυματικές εμπειρίες, σε συνδυασμό με τις συντελούμενες διεργασίες και αλλαγές στην αλβανική κοινωνία, ευελπιστώ ότι σύντομα θα οδηγήσουν τις ποικιλώνυμες ηγεσίες στην επιβαλλόμενη ωριμότητα. Το σύνολο του ιστορικού παρελθόντος της χώρας αποτελεί κοινή κληρονομιά του αλβανικού λαού. Η υπεράσπισή του, στη βάση πάντοτε της αλήθειας, είναι χρέος και λόγος υπερηφάνειας για όλους. Θα απομονωθούν έτσι οι κήρυκες του ψεύδους, ευτυχώς ολίγιστοι, οι οποίοι με τις πράξεις τους, όπως στην περίπτωση του ναού της Παναγίας στην Πρεμετή, επιδιώκουν να συμπαρασύρουν στην ανυποληψία πρόσωπα και θεσμούς του επίσημου κράτους, υπονομεύοντας συνειδητά την ευρωπαϊκή προοπτική της Αλβανίας. Είμαι βέβαιος ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Αλβανών δεν θα τους το επιτρέψει. Ποια είναι, λοιπόν, η ολοφάνερη αλήθεια για την Παναγία του Παζαριού στην πανέμορφη πόλη της Πρεμετής; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή με την παρατήρηση πως τα παρατιθέμενα γεγονότα εμπεριέχουν και την απάντηση σε “ανιστόρητους“ ιστορικούς, που αδιαφορώντας για την καταιγιστική πληθώρα γραπτών τεκμηρίων αμφισβητούν ακόμη και την ύπαρξη του ναού της Παναγίας του Παζαριού στην Πρεμετή3. Ελπίζω να μην αγνοούν πως η θέση που επιφυλάσσει η ιστορία στους παραχαράκτες της είναι ο καιάδας της ανυποληψίας και της περιφρόνησης. Ι. Ο ναός της Παναγίας στο Παζάρι της Πρεμετής (Εισόδια της Θεοτόκου), μαρυρείται από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Έχει ιστορία διακοσίων πενήντα, περίπου, ετών. Ο Κώδικας της Μητροπόλεως Κορυτσάς και ένα δεύτερο χειρόγραφο, στοιχεία που επικαλείται ο μελετητής Stilian Adhami στο βιβλίο του για την Πρεμετή4, αποκαλύπτουν λεπτομερώς τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο επίτροπος Zoto Loli έκτισε τον πρώτο μικρό ναό στη συνοικία του Παζαριού και τις εργασίες επέκτασής του, επί των Επισκόπων Κορυτσάς Ιωάσαφ και Μελετίου (αρχές 19ου αιώνα)5, με τη βοήθεια των κατοίκων και των ξένων εμπόρων της πόλης. Ο Stilian Adhami παραθέτει, ακόμη, την πληροφορία ότι η τοιχογράφηση του ναού έγινε κατά το έτος 1814 με τη φροντίδα του Γιαννάκι Πρεβεζιάνη από τον αγιογράφο Πασχάλη Τριανταφύλλη, με καταγωγή από το χωριό Ρουψιά Πωγωνίου. Οι λιθανάγλυφες επιγραφές, που ήταν τοποθετημένες στον εξωτερικό τοίχο του ναού της Παναγίας του Παζαριού και αντιγράφηκαν το 1915 από τον Παν. Π. Πουλίτσα («Δέισης του δου[λου] του Θεού Γιαννάκη Πρεβεζανι 1814» και «Γιαννακη Πρεβεζά[νι] Εκτήτορ 1814 Νοεμ. 21») επιβεβαιώνουν την προαναφερθείσα πληροφορία και προσθέτουν στο συγκεκριμένο πρόσωπο την ιδιότητα του κτήτορα του ναού. Ο Παν. Π. Πουλίτσας αντέγραψε, επίσης, στον ίδιο ναό τις επιγραφές, που υπήρχαν στις φορητές εικόνες του Χριστού («Χειρός Πέτρου Ποστεναλή 1815, Απριλίου 7»), της Παναγίας («1815 Απρηλίου 7 Χειρος Πετρου Ποστεναλής»), του Ιωάννη Προδρόμου («δεησις του δουλου του Θεου Κυριου Κωνσταντίου υιού μακαρητου Σχσε Γιοτε 1815 Αυγούστου 11») και του αρχαγγέλου Μιχαήλ («1816 Μαρτιου 3 χειρός Πετρου»)⁶. Εικόνες του Πέτρου Ποστεναλή («εκ χώρας Ποστενών της παλαιάς Πωγωνιανής», όπως γράφει ο ίδιος) συναντούμε και στα χωριά Leshicë (1802), Kostrec (1809), Çershove (1811) και Lipivan της Πρεμετής7. Τους τρεις ναούς στην πόλη της Πρεμετής αναφέρει , το 1831, σε μελέτη του με τίτλο “Περιγραφή Γεωγραφίας Αλβανίας“, ο ιερομόναχος Κοσμάς Θεσπρωτός, κατά κόσμον Κυρίτσης Κότρας (1780-1852) από τους Γεωργουτσάτες Αργυροκάστρου και δάσκαλος στην Πρεμετή8. Η ιστορία των ναών αυτών (Άγιος Νικόλαος, Αγία Παρασκευή και Παναγία του Παζαριού) καταγράφεται λεπτομερώς, κατά το έτος 1897, στον Κώδικα της Μητροπόλεως Κορυτσάς⁹. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 οι Ορθόδοξοι της Πρεμετής, λόγω οικονομικής άνεσης, προχώρησαν σε ευρεία ανακαίνιση του υπάρχοντος ναού της Παναγίας, προσδίδοντας σε αυτόν μεγαλοπρεπέστερη μορφή, η οποία αποτυπώνεται και σε φωτογραφίες της εποχής¹⁰. Η ανακαίνιση του ναού μαρτυρείται και από ένα άλλο σπάνιο ντοκουμέντο. Πρόκειται για τον τουριστικό οδηγό «ΑLBANIA», που εκδόθηκε το 1940 από τον Ιταλικό Οργανισμό Τουρισμού, όπου για την Πρεμετή, μεταξύ άλλων πληροφοριών, αναγράφεται επί λέξει και το εξής: «Η άλλη [εκκλησία], η Παναγία του Παζαριού βρίσκεται εκτός της ζώνης των κατοικιών και ανακαινίστηκε πρόσφατα»¹¹. Κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1944, δυνάμεις των Γερμανών κατακτητών και μπαλιστών συνεργατών τους πυρπόλησαν την Πρεμετή. Ο ναός της Παναγίας υπέστη και αυτός σοβαρές ζημιές. Ο μελετητής Lekë Tasi12 αναφέρει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες το καθεστώς Χότζα απαγόρευσε, αρχικώς, την επισκευή του ναού ως τιμωρία για την καταψήφιση του νομιμοποιητικού Συντάγματος του 1945 από τους κατοίκους της πόλης. Η επισκευή πραγματοποιήθηκε αργότερα. Στο σωζόμενο σχέδιο πολεοδομικού διαγράμματος της Πρεμετής, του έτους 1946¹³, ο ναός της Παναγίας αποτυπώνεται ευκρινώς και στις πραγματικές διαστάσεις, στη θέση που χτίστηκε κατά το 18ο αιώνα. Στο ίδιο σχέδιο αποτυπώνονται, επίσης, οι προτεινόμενες θέσεις στέγασης της Υπονομαρχίας, του Σπιτιού Πολιτισμού, του Ταχυδρομείου – Τηλεφωνείου, του Θεάτρου – Κινηματογράφου, ο χώρος διαμόρφωσης της πλατείας εκδηλώσεων κ.α. Είναι άκρως ενδιαφέρον το γεγονός ότι κανείς από τους προτεινόμενους αυτούς χώρους, δεν επηρέαζε στο ελάχιστο το ναό της Παναγίας του Παζαριού. Τους λόγους για τους οποίους αυτό συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 1960 εύκολα μπορεί να τους αντιληφθεί ο οποιοσδήποτε. Η εξωτερική, πάντως, μορφή που απέκτησε ο ναός αυτή την περίοδο αποτυπώθηκε από το φωτογραφικό φακό του Pirro Naçe, το 1956. Πρόκειται για την τελευταία φωτογραφία¹⁴, πριν ο ναός δημευθεί και υποστεί την πρώτη βεβήλωση.

ΙΙ. Η μετατροπή του ναού της Παναγίας σε Σπίτι Πολιτισμού πραγματοποιήθηκε κατά τα έτη 1960-1964, σε χρόνο προγενέστερο της επίσημης καθιέρωσης της αθεΐας στην Αλβανία. Όσα συνέβησαν εκείνη την εποχή καταγράφονται σε γραπτή αναφορά της μελετήτριας του έργουαρχιτέκτονος Vasilika Cicko, με ημερομηνία 24 Φεβρουαρίου 2004¹⁵. Το κείμενο αποτελεί μοναδικό τεκμήριο αλήθειας και ηχηρή απάντηση σε όσους εξακολουθούν να ψεύδονται, γι’ αυτό θεώρησα σκόπιμο να δημοσιοποιηθεί αυτούσιο. Ιδού το ακριβές περιεχόμενό του: Κατά τα έτη 1960-1961 από την Εκτελεστική Επιτροπή Πρεμετής μας ανατέθηκε το καθήκον σχεδιασμού της μετατροπής του ναού της Παναγίας Παζαριού σε Σπίτι Πολιτισμού. 

Κατά τη σχεδίαση ακολουθήσαμε τα εξής κριτήρια: 1. Την απάληψη των συμβολικών στοιχείων του υπάρχοντος κτηρίου (ναού), όπως την αψίδα, τους τρούλους και τα άλλα εσωτερικά στοιχεία, ώστε να απαληφθεί η αίσθηση του θρησκευτικού κτίσματος αφ’ενός και αφ’ετέρου να δημιουργηθούν νέοι χώροι, όπως σκηνή, αίθουσα εκθέσεων, χώροι για μικρές εκδηλώσεις και τη διοίκηση κλπ προς εκπλήρωση του νέου λειτουργικού σκοπού του κτηρίου. 2. Τη διατήρηση στο μέγιστο δυνατό βαθμό του φέροντος οργανισμού του υπάρχοντος κτηρίου για την ελαχιστοποίηση του κόστους κατασκευής. 3. Μετά τον έλεγχο της στατικής επάρκειας του υπάρχοντος κτηρίου συμπεράναμε ότι οι περιμετρικοί τοίχοι του ήταν σε καλή στατική κατάσταση και ικανοί να αντισταθμίσουν τα φορτία που θα προσθέτονταν και για το λόγο αυτό οι τοίχοι αυτοί διατηρήθηκαν άθικτοι. Έτσι η αίθουσα παραστάσεων και συναυλιών καλύφθηκε με στέγη ξύλινης κατασκευής, ενώ ο χώρος της σκηνής για λειτουργικούς λόγους αυξήθηκε καθ’ ύψος. Και αυτός ο χώρος στεγάστηκε, επίσης, με οροφή ξύλινου σκελετού. 4. Οι χώροι των νέων προσθηκών σχεδιάστηκαν να προσαρμοστούν στον υπάρχοντα φέροντα οργανισμό ως νέα κατασκευή. 5. Το τμήμα εκείνο του υπάρχοντος φέροντος οργανισμού του υπάρχοντος κτηρίου που διατηρήθηκε τονίζεται με κίτρινο χρώμα στα επισυναπτόμενα σχέδια. 

Τίρανα, 24.2.2004 

Η μελετήτρια - Αρχιτέκτων Vasilika Cicko 

Tη μαρτυρία της αρχιτέκτονος Vasilika Cicko ήλθαν να επιβεβαιώσουν τα αντικείμενα που βρέθηκαν εντός του ναού της Παναγίας του Παζαριού, μετά την υποχώρηση της στέγης και μέρους των τοίχων του βασικού χώρου του συγκεκριμένου συγκροτήματος, στις αρχές του 2011. Πρόκειται για κεντρικά στελέχη (κορμοί) δύο χειροποίητων παλαιών ορειχάλκινων πολυελαίων και μιας πέτρας διαστάσεων 35Χ40Χ30 cm στην άνω επιφάνεια της οποίας ήταν χαραγμένος ο Σταυρός (+), γεγονός που ενισχύει την εκτίμηση ότι το συγκεκριμένο εύρημα είναι ο θεμέλιος λίθος της εκκλησίας. Η ανακάλυψή τους έγινε στη διάρκεια των εργασιών καθαρισμού του χώρου και των εκσκαφών για τη θεμελίωση των νέων υποστυλωμάτων της στέγης του ναού.

ΙΙΙ. Μετά την πτώση του καθεστώτος Χότζα η Ορθόδοξη Εκκλησία άρχισε ένα μαραθώνιο δικαστικών προσφυγών έως ότου ο ναός της Παναγίας με τον περιβάλλοντα ιδιόκτητο χώρο παραδοθεί στους πραγματικούς ιδιοκτήτες, δηλαδή την Ορθόδοξη Κοινότητα Πρεμετής. Τα εντεταλμένα όργανα της αλβανικής πολιτείας (Τοπική Επιτροπή Αναγνώρισης πρώην Ιδιοκτησιών, 1994 και Επιτροπή Επιστροφής και Αποζημιώσεων Ιδιοκτητών Νομαρχιακού Συμβουλίου Πρεμετής, 1997) και όλες οι βαθμίδες της δικαιοσύνης (Πρωτοδικείο Πρεμετής – 1994 και 1996, Εφετείο Τιράνων – 1997 και Ανώτερο Ακυρωτικό Δικαστήριο – 2001) συνηγόρησαν ότι ανέκαθεν ο συγκεκριμένος χώρος ανήκε στην Ορθόδοξη Εκκλησία16. Μετά από αυτή την εξέλιξη ο Δήμος Πρεμετής αποδέχτηκε το επιδικασθέν ποσό των 751.264 Λεκ, ως αποζημίωση για τις προσθήκες που ενσωματώθηκαν, στις αρχές του 1960, στον προϋπάρχοντα ναό της Παναγίας. Η κατάθεση του συγκεκριμένου ποσού έγινε στην ΒΑΝΚΑ Ε ΚURSIMΕVE στις 27 Αυγούστου 1997¹⁷ από τους επιτρόπους των ενοριών Kutal και Zhepa. Το χρηματικό αυτό ποσό παραλήφθηκε από το Δήμο Πρεμετής. Στις 9 Απριλίου 1998 ο Δήμος Πρεμετής, δια του εκπροσώπου του Xhevair Aliaj, συνυπέγραψε με τον εκπρόσωπο του ναού της Παναγίας Παζαριού, ιερέα Vasil Thomollari, το πρακτικό οριοθέτησης και παράδοσης του οικοπέδου που περιέβαλε το συγκεκριμένο ναό, εμβαδού 4575μ2¹⁸. Το συνολικό εμβαδόν του περιβάλλοντος χώρου, προ του 1960, ανέρχονταν στα 6.186μ². Ακολούθησε η υπογραφή κειμένου συμφωνίας μεταξύ του Δημάρχου Πρεμετής Spartak Kondi και του επιτρόπου της εκκλησίας Llambi Nasi για την μεταβίβαση στην Ορθόδοξη Εκκλησία της ευθύνης προστασίας και συντήρησης του επιστραφέντος ιδιόκτητου χώρου του ναού της Παναγίας του Παζαριού¹⁹. Στις 15 Ιουνίου 2001, με την ευθύνη του Δικαστικού Εκτελεστή Platon Zoto, σε εκτέλεση σχετικής απόφασης (αρ.30/4.2.1998) του Πρωτοδικείου Πρεμετής, το κτήριο του ναού της Παναγίας εκκενώθηκε και παραδόθηκε στο δικαιούχο, δηλαδή την Ορθόδοξη Κοινότητα Πρεμετής. Στην όλη διαδικασία το Δήμο Πρεμετής εκπροσώπησε ο Ilirian Priftanji, ενώ την Ορθόδοξη Εκκλησία ο ιερέας Vasil Thomollari. Στη διαδικασία παρίστατο, επίσης, η Γραμματέας του Πρωτοδικείου Πρεμετής Oriana Adina, η οποία συνυπέγραψε, μαζί με τους προηγούμενους, το σχετικό πρακτικό²⁰. 

Μετά τις απαραίτητες επισκευές η ενορία της Παναγίας του Παζαριού λειτούργησε κανονικά έως τις 16 Αυγούστου 2013, οπότε και συνέβησαν τα γνωστά θλιβερά επεισόδια. Στον ίδιο χώρο λειτούργησε, σχεδόν ταυτοχρόνως, και το Νηπιαγωγείο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος, τέλος, αναγνωρίζοντας τις ανάγκες του Δήμου Πρεμετής στον τομέα των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, πρότεινε επισήμως στην τοπική εξουσία την οικονομική συμβολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας για τη διαμόρφωση δημοτικού κτιρίου προκειμένου να καλυφθούν οι συγκεκριμένες ανάγκες. Στις 23 Δεκεμβρίου 2005 το Δημοτικό Συμβούλιο Πρεμετής, με δημόσια γραπτή δήλωσή του χαιρέτησε «την πρωτοβουλία και ετοιμότητα του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας»21.

ΙV. Η Αλβανική Ομάδα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στη δήλωση που προαναφέρθηκε, κάνει λόγο και για «αμφισβητούμενη δικαστική απόφαση» με την επισήμανση ότι είναι σε πλήρη γνώση της όλης κατάστασης. Η επισήμανση αυτή δεν είναι καθόλου τυχαία, καθώς αφορά τη σκοπίμως “πεπλανημένη“ απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου - Παράρτημα Αστικών Υποθέσεων (αρ. 1640/14.10.2003)22. Κατά την άποψη του νομικού κόσμου της Αλβανίας και όχι μόνο η σχετική απόφαση αντιβαίνει την αλβανική νομοθεσία και προσβάλλει συνταγματικές διατάξεις. Πρόκειται για “μη δίκαιη“ δίκη. Ενάγων δεν ήταν ο Δήμος Πρεμετής που εκ του νόμου είχε αυτό το δικαίωμα, οι εμπειρογνώμονες δεν ορίστηκαν από το δικαστήριο αλλά επιβλήθηκαν, ο εισηγητής της υπόθεσης δεν προέκυψε από κλήρωση μεταξύ των δικαστών αλλά ορίστηκε ονομαστικά και πολλά άλλα. Για το λόγο αυτό οι αλβανικές αρχές, από το 2003 έως τον Αύγουστο 2013, ουδέποτε διανοήθηκαν να εφαρμόσουν τη συγκεκριμένη απόφαση, καθώς στην ουσία επρόκειτο για “νομιμοποίηση“ της δήμευσης και βεβήλωσης του ναού της Παναγίας και αρπαγή του ιδιόκτητου περιβάλλοντος χώρου από το δικτατορικό καθεστώς Χότζα. Αντί αυτού το Αλβανικό Κοινοβούλιο με το Νόμο 10057/22.1.2009 επικύρωσε τη «Συμφωνία μεταξύ του Υπουργικού Συμβουλίου της Αλβανικής Δημοκρατίας και της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας για το διακανονισμό των μεταξύ τους σχέσεων». Η ανακοίνωση του νόμου αυτού έγινε με το Προεδρικό Διάταγμα αρ. 6033/29.1.2009 του Προέδρου της Δημοκρατίας της Αλβανίας Bamir Topi23. Η συγκεκριμένη εξέλιξη δημιούργησε θετικό κλίμα, καθώς αναπτέρωσε τις ελπίδες οριστικής λήξης της περιπέτειας επιστροφής και απρόσκοπτης χρήσης του συνόλου των χώρων λατρείας σε όλη την Αλβανία, προφανώς και του ναού της Παναγίας στην Πρεμετή. Θέλω να πιστεύω πως η νέα Κυβέρνηση της Αλβανίας θα προχωρήσει στην άμεση υλοποίηση του συγκεκριμένου νόμου. Εξάλλου, η νομοθετική αυτή ρύθμιση, ως η εγγύτερη χρονικά, δεσμεύει με τον πλέον επίσημο τρόπο την ηγεσία του αλβανικού κράτους στο ανώτατο πολιτικό και πολιτειακό επίπεδο.

V. Τα θλιβερά γεγονότα του Αυγούστου 2013 στο ναό της Παναγίας είναι γνωστά, καθώς έλαβαν ευρεία δημοσιότητα στο σύνολο των μέσων ενημέρωσης24. Η αναφορά σε αυτά έγκειται στο γεγονός ότι τις ημέρες των επεισοδίων οι κάτοικοι της Πρεμετής έγιναν μάρτυρες αξιοπρόσεκτων συμπτώσεων. Αναφέρομαι στις μαρτυρίες, χριστιανών και μουσουλμάνων, ό,τι τις συγκεκριμένες ημέρες εκτός των Δικαστικών Εκτελεστών και της Ιδιωτικής Αστυνομίας κυκλοφορούσαν στην πόλη της Πρεμετής δύο πρόσωπα, στενοί συγγενείς υψηλόβαθμων στελεχών των προαναφερθέντων φορέων. Ο πρώτος ήταν Υφυπουργός της τότε Κυβέρνησης της Αλβανίας και ο δεύτερος γνωστός στην αλβανική κοινή γνώμη για την από μέρους του αυθαίρετη καταπάτηση κτηματικής περιουσίας του Μοναστηριού της Κακομιάς και της κοινότητας Νίβιτσας των Αγ. Σαράντα, στην εξαιρετικού κάλλους παραλιακή ζώνη του συγκεκριμένου χωριού. Εφόσον οι μαρτυρίες αυτές έχουν βάση αληθείας θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον να πληροφορηθούν οι Πρεμετινοί, και κατ’ επέκταση οι αλβανοί πολίτες και όχι μόνο, τους λόγους της εκεί παρουσίας τους. Όσα περιλαμβάνονται στο παρόν κείμενο στηρίζονται σε αδιάσειστα στοιχεία, που καθιστούν την αλήθεια εξόφθαλμη. Ό,τι, λοιπόν, συνέβη στο ναό της Παναγίας στην Πρεμετή μόνο ως βεβήλωση ιερού χώρου μπορεί να χαρακτηριστεί. Πρόκειται περί ιεροσυλίας. Το “λάθος“ είναι καιρός να διορθωθεί άμεσα, ώστε η ηρεμία να επανέλθει το ταχύτερο δυνατό. Είναι προς τούτο άκρως ενδιαφέρουσα η αναφορά του Ψηφίσματος της Πολιτικής Συνέλευσης των Ευρωπαϊκών Λαϊκών Κομμάτων (Βρυξέλλες, 5.9.2013), όπου σε απολύτως αυστηρό τόνο τονίζονται τα εξής: «Καταδικάζουμε με έντονο τρόπο την εξτρεμιστική πράξη κατά της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Πρεμετής Αλβανίας, των ιερέων της και των περιουσιακών της στοιχείων ως μία πράξη εξτρεμιστικής επίθεσης κατά του Χριστιανισμού σε ευρωπαϊκό έδαφος»25. Η εμπειρία της καθημερινής μαρτυρίας φαίνεται πως ενίσχυσε την Ορθόδοξη Κοινότητα Πρεμετής με αξιοζήλευτη υπομονή και αυτοσυγκράτηση. Τα επόμενα βήματα αφορούν άλλους. Κατά πρώτον τους θεσμούς του αλβανικού κράτους σε κεντρικό επίπεδο. Τους βαραίνει τεράστια ευθύνη για όσα συνέβησαν μέχρι σήμερα. Κατά δεύτερον τους τοπικούς θεσμικούς φορείς, με σημείο αιχμής το Δήμο Πρεμετής και τη Μουσουλμανική Κοινότητα των Μπεκτασήδων. Και τούτο γιατί είναι ακατανόητη η εμμονή του δημάρχου Gilberto Jace να υποστηρίζει δημοσίως πράγματα που οι κάτοικοι της Πρεμετής γνωρίζουν ότι δεν είναι αληθή. Για παράδειγμα ο βασικός ισχυρισμός του ότι το Σπίτι Πολιτισμού «χτίστηκε εξολοκλήρου το 1964» ή ότι «το κτήριο αυτό δεν είναι ναός» διαψεύδεται με τον πλέον σαφή και κατηγορηματικό τρόπο από την αρχιτέκτονα – μελετήτρια του έργου Vasilika Cicko. Στην προαναφερθείσα γραπτή αναφορά της και στα αρχιτεκτονικά σχέδια που τη συνοδεύουν, γίνεται απολύτως εμφανές ότι ο ναός της Παναγίας ενσωματώθηκε ολόκληρος στο συγκεκριμένο συγκρότημα, αποτελώντας του λοιπού τη μεγάλη αίθουσα παραστάσεων και συναυλιών, μαζί με τη σκηνή και την ορχήστρα. Αυτό, λοιπόν, που συνέβη το 1964 δεν ηταν τίποτε άλλο παρά η πρώτη βεβήλωση ιερού χώρου λατρείας. Γι’ αυτό και μου προξένησε κατάπληξη η δήλωσή του: «τι δήμαρχος θα ήμουνα εάν δεν έδινα λύση σε αυτή την κατάσταση». Το δυστύχημα έγκειται στο γεγονός ότι η «λύση», που ο δήμαρχος ονειρεύεται, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της «νομιμοποίησης» των άθλιων πρακτικών του δικτατορικού καθεστώτος Χότζα, δηλαδή της αρπαγής της περιουσίας του ναού, της βεβήλωσής του και όσων συνέβησαν εκείνη την περίοδο του απόλυτου τρόμου και φόβου για τους συνδημότες του Πρεμετινούς. Στ’ αλήθεια, αυτό επιδιώκει ο κ. δήμαρχος; Μου είναι δύσκολο να το πιστέψω. Απορία προκαλεί, επίσης, η σιωπή της Κοινότητας των Μπεκτασήδων της Πρεμετής. Ήλπιζα ότι θα αντιδρούσε δυναμικά από την πρώτη στιγμή, καθώς ενέργειες σαν και αυτές θα έφερναν στη μνήμη τούς διωγμούς, που και οι ίδιοι υπέστησαν από το καθεστώς Χότζα. Οι πάντες γνωρίζουν από πρώτο χέρι ότι σε αυτό το χώρο οι Ορθόδοξοι συμπολίτες τους λάτρευαν το Θεό εδώ και διακόσια πενήντα χρόνια, με μοναδική διακοπή τα χρόνια του διωγμού της πίστης, όταν ο ναός της Παναγίας δημεύτηκε και μετατράπηκε σε Σπίτι Πολιτισμού. Εάν η μετατροπή αυτή δεν είχε συμβεί, η μετάβαση της Αλβανίας στη δημοκρατία θα έβρισκε το ναό ακέραιο στη θέση που πρωτοχτίστηκε στο β’ μισό του 18ου αιώνα, αληθινό στολίδι της πόλης. Ποιος θα τολμούσε τότε να πειράξει στο ελάχιστο το ναό της Παναγίας; Κανένας. Και κάτι τελευταίο. Η περιοχή, στην ιστορική της διαχρονία, ταλαιπωρήθηκε από πολλών ειδών φανατισμούς. Τις τραγικές συνέπειες τις υπέστη ο τόπος και οι άνθρωποί του. Είναι για τούτο φανερό πως όσοι δεν διδάχτηκαν από τα λάθη του χθες και σε καιρούς δημοκρατίας επιχειρούν να πράξουν τα ίδια, αλλοιώνοντας εν προκειμένω σημαντικά στοιχεία της ιστορικής μνήμης της περιοχής, αυτοί δεν αγαπούν αληθινά την Πρεμετή και άλλα έχουν στο μυαλό τους. Είναι κρίμα!!! 

* Μιχαήλ Χρ. Παντούλας, Φιλόλογος πρ. Βουλευτής Ιωαννίνων και Πρόεδρος της Επιτροπής Ελληνοαλβανικής Φιλίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου πρ. Γενικός Γραμματέας Διακοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ορθοδοξίας 

Παραπομπές: 1. Δήλωση των Χριστιανικών Κοινοτήτων της Αλβανίας, Τίρανα 24.8.2013. 2. Δήλωση της Αλβανικής Ομάδας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Τίρανα 18.8.2013. 3. Εφ. Gazeta Shqiptare, φ.23.9.2013. 4. Stilian Adhami, Η Πρεμετή και οι Πρεμετινοί στις σελίδες της ιστορίας (από την αρχαιότητα έως το 1939), Τίρανα 2001, σσ. 147-148. 5. Μητροπολίτης Σάρδεων Γερμανός, «Επαρχίαι Ηπείρου Αλβανίας», Ηπειρωτικά Χρονικά, έτος 12ον (1937), εν Ιωαννίνοις, σσ. 72- 74. 6. Παν. Π. Πουλίτσας «Επιγραφαί και ενθυμίσεις», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, έτος Ε’ (1928), Αθήναι, σ. 99. 7.Theofan Popa, Επιγραφές στις εκκλησίες της Αλβανίας, Τίρανα 1998, σσ.189, 191-192. 8. Κοσμάς Θεσπρωτός και Αθανάσιος Ψαλίδας, Γεωγραφία Αλβανίας και Ηπείρου, β’ έκδοση Ε.Η.Μ., Ιωάννινα 1964, σ. 12. 9. Κώδικας Μητροπόλεως Κορυτσάς (σημειώσεις για τους ναούς της Πρεμετής), Μαϊος 1879. 10. Αρχείο Ιερού Ναού Παναγίας Πρεμετής  εφ. “NGJALLJA”, nr. 8 (248), viti XX i botimit, Gusht 2013, σ. 3. 11. Αρχείο Κων. Μάρη, Consociazone Turistica Italiana, Gvida d’ Italia “ALBANIA”, Milano 1940, σ. 186. 12. Lekë Tasi, To Grabjani στα ριζά των λόφων, Τίρανα 2009, σ. 503. 13. Αρχείο Πολεοδομίας Πρεμετής (Τμήμα σχεδίου Πολεοδομίας Πρεμετής σε κλίμακα 1:1000 του έτους 1946 ληφθέν από το φύλλο αρ.3 μετά του σχετικού υπομνήματος). 14. Εφ. “NGJALLJA”, ό.π., σσ. 1, 7. 15. Έγγραφη αναφορά της μελετήτριας – αρχιτέκτονος Vasilika Cicko, Τίρανα 24.2.2004. 16. Εφ. “NGJALLJA”, ό.π.  Αρχείο Υπουργείου Δικαιοσύνης της Αλβανίας  Αρχείο Δήμου Πρεμετής. 17. Αρχείο BANKA E KURSIMEVE (Υποκατάστημα Πρεμετής), απόδειξη κατάθεσης 27.3.1997. 18. Αρχείο Δήμου Πρεμετής, Πρακτικό 9.4.1998. 19. Αρχείο Δήμου Πρεμετής, Κείμενο Συμφωνίας Δήμου και Ορθόδοξης Εκκλησίας. 20. Αρχείο Δήμου Πρεμετής, Πρακτικό 15.6.2001. 21. Αρχείο Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Πρεμετής, Έγγραφη δημόσια δήλωση 23.12.2005. 22. Αρχείο Ανωτάτου Δικαστηρίου – Παράρτημα Αστικών Υποθέσεων (αρ. απόφασης 1640/14.10.2003). 23. Αρχείο Αλβανικού Κοινοβουλίου (Νόμος αρ.10057/22.1.2009) και Αρχείο Προεδρίας της Αλβανικής Δημοκρατίας (Π.Δ. αρ. 6033/29.1.2009). 24. Εφ. “NGJALLJA”, ό.π., σσ. 1-4, 7-8  Αρχείο Δικαστικής Αστυνομίας Πρεμετής (16.8.2013) Αρχείο Ινστιτούτου Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αργυροκάστρου (πράξη Ιατροδικαστικής Γνωμάτευσης αρ. 310/19.8.2013  Δήλωση Διαμαρτυρίας του ιερέων των Μητροπόλεων Αργυροκάστρου, Κορυτσάς και Βερατίου (16 και 18.8.2013) Δημοσιεύματα στα αλβανικά και ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. 25. Ψήφισμα Πολιτικής Συνέλευσης των Ευρωπαϊκών Λαϊκών Κομμάτων, Βρυξέλλες 5.9.2013.http://aftonomi.gr