Το Δικαστήριο της Χάγης και η τραγωδία της ελληνικής ΑΟΖ, που συνεχίζει να καταδιώκει την Τουρκία: Ο ρόλος των ΗΠΑ και η Ελλάδα που ΕΧΕΙ θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο, αλλά φοβάται…

Πλοία του Πολεμικού Ναυτικού της Ελλάδας “οργώνουν” τη θάλασσα του Αιγαίου Πελάγους. Φωτογραφία: Πολεμικό Ναυτικό – Hellenic Navy, Facebook

Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΡΥΩΤΗ, Ουάσιγκτον

Το φάντασμα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) συνεχίζει να καταδιώκει την Τουρκία. Είναι γνωστό σε όλους ότι η Τουρκία θεωρεί την έννοια της ΑΟΖ τον μεγαλύτερο εχθρό της στην Ανατολική Μεσόγειο.

Περιφρονεί τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), υποστηρίζει ότι έχει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο και ο μόνος τρόπος να δικαιολογήσει αυτόν τον ισχυρισμό είναι να επιμένει ότι η Ελλάδα δεν έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο.

Το οικόπεδο 4 της κυπριακής ΑΟΖ, όμως, δείχνει καθαρά ότι η Κύπρος διαθέτει θαλάσσια σύνορα με την Ελλάδα και επομένως η Τουρκία δεν διαθέτει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο.

Ο επόμενος χάρτης δείχνει το μέγεθος της τουρκικής ΑΟΖ, βάσει UNCLOS.

Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΑΟΖ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

Πηγή: Global Marine Boundaries Database, General Dynamics, Herndon, Virginia, USA

Η Ελλάδα από τον Απρίλιο του 1982, όταν έληξε η Τρίτη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, ουδέποτε δημοσίευσε ένα επίσημο χάρτη της Ελληνικής ΑΟΖ.

Η Ελλάδα διαθέτει μια από τις καλύτερες υδρογραφικές υπηρεσίες στον κόσμο και έχει χαρτογραφήσει τα θαλάσσια σύνορα της πατρίδας μας καθώς και τις γεωγραφικές συντεταγμένες , αλλά αυτές βρίσκονται αποθηκευμένες λες και αποτελούν επτασφράγιστο μυστικό.

Αντίθετα, η Κύπρος με θάρρος και τόλμη ανακήρυξε, οριοθέτησε ΑΟΖ και έστειλε τις γεωγραφικές συντεταγμένες στον ΟΗΕ.

ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΑΟΖ

Πηγή: Υπουργείο Εξωτερικών Κυπριακής Δημοκρατίας

Όταν επέστρεψα από την Νέα Υόρκη στην Ουάσιγκτον, στο τέλος Απριλίου 1982, καθώς ήμουν μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στην Τρίτη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, έστειλα ένα στο τότε Υπουργείο Συντονισμού (υπηρετούσα ως οικονομικός σύμβουλος της πρεσβείας μας στην Ουάσιγκτον) επισημαίνοντας την αξία της ΑΟΖ, αλλά δεν έλαβα ποτέ καμία απάντηση.

Έτσι ξεκίνησα, πριν 41 χρόνια, να ασχολούμαι με την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, αλλά πολλοί στην Αθήνα με αγνοούσαν ως ένα γραφικό τύπο και δεν έδωσαν καμία σημασία στο πρώτο χάρτη που δημοσιεύτηκε ποτέ στην Ελλάδα και έδειχνε τα θαλάσσια σύνορα της πατρίδας μας.

Η ΑΟΖ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ

Ο κύριος λόγος που αποφάσισα να γράψω αυτό το άρθρο είναι το γεγονός ότι έχουν πλημμυρίσει, τον τελευταίο καιρό, τα ελληνικά ΜΜΕ με αναλύσεις για το αν πρέπει να προσφύγουμε ή όχι στην Χάγη.

Είναι δύσκολο και ίσως παράτολμο να επιχειρήσει κάποιος να προβλέψει τι είδους απόφαση θα λάβει το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης της Χάγης (ΔΧ), σε περίπτωση που τελικά παραπεμφθεί σ’ αυτό η ελληνοτουρκική διαφορά για την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ του Αιγαίου.

Μελετώντας όμως τις προηγούμενες αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου σε παρεμφερείς διαφορές, μπορούμε να εικάσουμε ότι το Δικαστήριο θα χρησιμοποιήσει σ’ αυτή την περίπτωση την αρχή της “ίσης απόστασης-ειδικών περιστάσεων” αντί μόνο της αρχής της ίσης απόστασης (μέσης γραμμής).

Αν και δεν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι μια ζώνη 12 ν.μ. γύρω από τα νησιά θα είναι η εμπειρική μέθοδος για τις επόμενες αποφάσεις οριοθέτησης του Διεθνούς Δικαστηρίου, μπορούμε ωστόσο να επιμείνουμε ότι ξεκάθαρα η ΑΟΖ ενός νησιού δεν μπορεί να είναι μικρότερη από το διεθνώς καθιερωμένο και αναγνωρισμένο μέγιστο της αιγιαλίτιδας ζώνης.

Εάν μια ζώνη 12 ν.μ. δοθεί στα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου, τότε η ΑΟΖ της Τουρκίας θα είναι περιορισμένη. Εάν η οριοθέτηση γίνει με βάση την νέα Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας του 1982, η Τουρκία θα λάβει μόνο 7,5% της συνολικής έκτασης του Αιγαίου.

Αλλά, αφού το Διεθνές Δικαστήριο, με τις τελευταίες αποφάσεις του, έχει δώσει έμφαση στις αρχές της δικαιοσύνης (επιείκειας), η περιοχή που αναμένεται να λάβει η Τουρκία θα είναι περίπου 10-12% του συνόλου της ΑΟΖ του Αιγαίου, με την προϋπόθεση βέβαια ότι τα ελληνικά νησιά δικαιούνται ζώνης 12 ναυτικών μιλίων.

Το κύριο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι αυτό του Καστελόριζου και της Στρογγύλης, διότι το Δικαστήριο, σε περιπτώσεις που ένα νησάκι βρίσκεται μπροστά σ’ ένα τεράστιο ηπειρωτικό χώρο ενός άλλου κράτους , ποτέ δεν δίνει «πλήρη επήρεια» σε αυτό το νησάκι.

Εάν συμβεί κάτι τέτοιο τότε η Ελλάδα δεν θα έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο. Γι’ αυτό το λόγο η απραξία των κυβερνήσεων της Ελλάδας τα τελευταία 20 χρόνια να μην ανακηρύξουν ΑΟΖ και να προχωρήσουν σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Κύπρο αποτελεί ένα τεράστιο σφάλμα.

Βέβαια, ακόμα και σήμερα δεν είναι αργά να γίνει κάτι τέτοιο. Πρέπει να συμφωνήσουμε για μια τριεθνή οριοθέτηση της ΑΟΖ ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο ,που θα δίνει πλήρη επήρεια στο Καστελόριζο και στην Στρογγύλη. Η Τουρκία, σίγουρα, θα μπορεί να ζητήσει παρέμβαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, κάτι που δικαιούται να κάνει, αφού όμως αναγνωρίσει προηγουμένως την αρμοδιότητα του.

Η θέση της όμως θα είναι πιο αδύναμη, εάν προηγηθεί αυτή η τριεθνής οριοθέτηση που θα διαθέτει μάλιστα και την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σε περίπτωση που τελικά δεν έχουμε θαλάσσια σύνορα με τη Κύπρο η ζημιά πέραν από πολιτική, και ιδεολογική θα είναι και οικονομική. Διότι μπορεί να υπάρξει σοβαρή οικονομική ζημιά εάν τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα χάσουμε, σε περίπτωση μείωσης της ΑΟΖ του Καστελόριζου και της Στρογγύλης, είναι αρκετά μεγάλα.

Παρά το γεγονός ότι το θέμα της Χάγης έχει διαιρέσει τους Έλληνες ειδικούς σε νικητές και ηττημένους, προσωπικά δεν πιστεύω ότι αυτό είναι η ουσία του θέματος. Το Δικαστήριο εκδίδει «αποφάσεις» που όλα τα κράτη οφείλουν να αποδέχονται, ανεξάρτητα, εάν έχασαν ή κέρδισαν.

Στη τελευταία του απόφαση για την οριοθέτηση της ΑΟΖ ανάμεσα στην Ρουμανία και στην Ουκρανία, έχασε η Ουκρανία πού είχε παρόμοιες με τις ελληνικές θέσεις και κέρδισε η Ρουμανία που είχε «τουρκικές θέσεις».

Σημασία έχει ότι μια απόφαση της Χάγης θα θέσει τέρμα στην ελληνοτουρκική διένεξη, η Ελλάδα δεν θα κινδυνεύει από τον τουρκικό επεκτατισμό, θα είναι ελεύθερη να κάνει γεωτρήσεις για πετρέλαιο και φυσικό αέριο, να αξιοποιήσει στο έπακρον την αλιευτική της δυνατότητα και να χρησιμοποιήσει τον εναέριο χώρο της ΑΟΖ για αιολική ενέργεια.

Ορισμένοι αναλυτές χαρακτηρίζουν όσους προτείνουν προσφυγή στη Χάγη ως σχεδόν «προδότες». Αλλά με αυτό το σκεπτικό προδότες θα χαρακτηρίζονταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Ανδρέας Παπανδρέου ,που επέμεναν ότι η διένεξή μας με την Τουρκία έπρεπε να παραπεμφθεί στη Χάγη.

Παραπομπή βέβαια στην Χάγη δεν επιθυμεί η Τουρκία, όχι μόνο επειδή προβλέπεται να χάσει, αλλά επειδή δεν επιδιώκει λύση στην ελληνοτουρκική διένεξη με βάση το διεθνές δίκαιο πιστεύοντας έκδηλα ότι αυτή η διένεξη είναι χρήσιμη και συμφέρουσα για τα δικά της σχέδια στην περιοχή, τα οποία επιδιώκει να «λύσει» όχι με βάση τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου αλλά με προσφυγή σε πολιτικά και στρατιωτικά μέσα πίεσης.

Δυστυχώς το Διεθνές Δικαστήριο όχι μόνο φαίνεται να διστάζει να ακολουθήσει ένα προηγούμενο (precedent) σε περιπτώσεις οριοθέτησης, αλλά επίσης δεν έχει θεσπίσει ορισμένους κανόνες που τα ενδιαφερόμενα κράτη θα μπορούσαν να στραφούν για καθοδήγηση. Αυτό αποτελεί μια μεγάλη αποτυχία της νομολογίας του Διεθνούς Δικαστηρίου γιατί:

Η ανάπτυξη μιας και μόνο μεθόδου οριοθέτησης θα ενθάρρυνε τις διαπραγματεύσεις των αμφισβητούμενων περιοχών, καθώς τα κράτη θα μπορούσαν να υπολογίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την ισχύ των θέσεων τους χωρίς να χρειάζεται να καταφύγουν στην δικαστική εξουσία.
Αντίθετα, η σημερινή κατάσταση αποθαρρύνει και τις διαπραγματεύσεις και τις δικαστικές επιλύσεις καθώς τα κράτη δεν θέλουν να υποταχθούν στην δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου αφού την δεσμευτική του απόφαση θα την θεωρήσουν αυθαίρετη και απρόβλεπτη.1

Τέλος, μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι αν η ελληνοτουρκική διαφορά οδηγηθεί τελικά στο Διεθνές Δικαστήριο, η απόφαση μπορεί να είναι άδικη για την Ελλάδα γιατί:

Φαίνεται ότι ένα κράτος χρειάζεται μόνο να καταθέσει ότι τα νησιά δεν δικαιούνται οποιασδήποτε ζώνης και το άλλο κράτος ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα, για να τους δοθούν τα μισά δικαιώματα από το Δικαστήριο. Αυτό αποτελεί την εφαρμογή της μεθόδου του Σολομώντος ώστε εάν ένα κράτος δημιουργήσει ένα θέμα, τότε θα πετύχει την μείωση της περιοχής της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, που δικαιούται το παράκτιο κράτος.2

Έτσι γίνεται σαφές τι ακριβώς μπορεί να συμβεί, εάν η ελληνοτουρκική διαφορά καταλήξει στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης της Χάγης.

Βέβαια, αυτό που δεν έχει υποπέσει στην αντίληψή μας είναι το γεγονός ότι η Τουρκία δεν θα αποδεχτεί την απόφαση της Χάγης, ανεξάρτητα πόσο ενδεχομένως θετική θα είναι για τα συμφέροντά της, διότι την συμφέρει να διαιωνίζεται η ελληνοτουρκική διένεξη. Ολόκληρη η φιλοσοφία του νεοθωμανικού κράτους βασίζεται στην ύπαρξη ενός μόνιμου εχθρού στα δυτικά του και έτσι θα ακολουθήσει την γραμμή που ακολουθεί και η Κίνα μη συμμορφούμενη με την απόφαση της Χάγης.

Αυτό, αναμφίβολα θα είναι μια εξωφρενική ενέργεια, διότι η Κίνα αγνοεί την απόφαση της Χάγης, επειδή υπέστη μια βαριά ήττα, ενώ η Τουρκία δεν θα εφαρμόσει μια απόφαση που, πιθανώς, θα είναι ευνοϊκή γι’ αυτήν.

Ο Ρόλος των Αμερικανών

Οι Αμερικανοί ασχολούνται με την ελληνοτουρκική διαφορά από το 1973, όταν οι ηλίθιοι συνταγματάρχες που κυβερνούσαν την πατρίδα μας ανακοίνωσαν, με στόμφο, ότι θα γίνουμε μια νέα Σαουδική Αραβία λόγω του κοιτάσματος πετρελαίου που βρέθηκε στη Θάσο. Μέχρι εκείνη την χρονιά δεν υπήρχε καμία παραβίαση του εναερίου και θαλάσσιου χώρου της Ελλάδας!

Έχω επανειλημμένα γράψει ότι οι Αμερικανοί επιθυμούν το μοίρασμα των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου, διότι δεν θέλουν να χάσουν την Τουρκία και να την ρίξουν στην αγκαλιά της Ρωσίας. Πιστεύουν ότι η συνεκμετάλλευση ή καλύτερα η συνδιαχείριση των υδρογονανθράκων της Ελλάδας, και της Τουρκίας πρέπει να επιτευχθεί, πάση θυσία. Οι ΗΠΑ γνωρίζουν ότι η Τουρκία δεν διαθέτει υδρογονάνθρακες, αλλά θέλουν να μοιραστεί τους ανύπαρκτους υδρογονάνθρακές της με την Ελλάδα και την Κύπρο!

Από το 1922 οι Τούρκοι πάντοτε θεωρούσαν ότι είχαν μεγάλες ακτές, αλλά δεν διέθεταν μεγάλη θάλασσα και μετά το 1982 συνειδητοποίησαν ότι η θάλασσά τους περιορίστηκε και άλλο. Έτσι άρχισαν έναν επικίνδυνο ρητορικό πόλεμο, εκτός δύο θερμών εξαιρέσεων (1987 και 1996), αλλά από το 2018 άρχισαν να προβάλουν και παρανοϊκές απαιτήσεις που σίγουρα θα συνεχιστούν και στο μέλλον.

Οι Αμερικανοί υπολογίζουν ότι ποτέ άλλοτε δεν βρέθηκαν τόσο κοντά οι δύο χώρες, σε ένα ήρεμο περιβάλλον, με δυο ηγέτες που πέτυχαν αποφασιστικές νίκες στις πρόσφατες εθνικές εκλογές τους και ετοιμάζονται για μια σημαντική κίνηση επαναπροσέγγισης , που οι ΗΠΑ θέλουν να βοηθήσουν με ό, τι μέσον διαθέτουν. Και οι Αμερικανοί όχι μόνον διαθέτουν τα μέσα αλλά ξέρουν και τι ακριβώς θέλουν.

Πρώτον, δεν νομίζουν ότι η Χάγη αποτελεί τη λύση, διότι πιστεύουν ότι οι Τούρκοι δεν θα μείνουν ικανοποιημένοι από μια λύση , που όχι μόνο δεν θα τους ικανοποιεί πλήρως, αλλά διότι μια ειρήνη στις θάλασσες ευνοεί την ελληνική πλευρά.

Δεύτερον, οι Αμερικανοί μετά την μεσολάβησή τους στην οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου θέλουν να φανούν ως ειλικρινείς μεσολαβητές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας με ένα σχέδιο, που θα δωρίζει ολόκληρο το Αιγαίο Αρχιπέλαγος στην Ελλάδα και θα επιτρέπει στην Τουρκία να πάρει ένα κομμάτι της ελληνικής θάλασσας στην Ανατολική Μεσόγειο και φυσικά τους ελληνικούς υδρογονάνθρακες που βρίσκονται στην περιοχή.

Χάρτης ΑΟΖ των κρατών της Ανατολικής Μεσογείου

Τέλος, κρατούν ως εφεδρικό και ένα τρίτο, πονηρό σχέδιο. Δηλαδή να προτείνουν στους Αιγυπτίους να οριοθετήσουν ΑΟΖ με την Τουρκία με εκκίνηση από το 28ο Μεσημβρινό, δηλαδή εκεί που τελείωσε η τμηματική οριοθέτηση της Ελλάδας με την Αίγυπτο, που υπέγραψε ο κύριος Δένδιας στις 6 Αυγούστου 2020.

Πολύ φοβούμαι ότι η επόμενη γενιά των Ελλήνων δεν πρόκειται να δει τον παραπάνω χάρτη που δείχνει τα θαλάσσια σύνορα της πατρίδας μας.

Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει η Ελλάδα τα σχέδια αυτά είναι, άμεσα και πριν είναι πολύ αργά, να προβεί σε οριοθέτηση της ΑΟΖ της με αυτή της Κύπρου βάσει της μέσης γραμμής, σύμφωνα με τις προβλέψεις της UNCLOS, που θα δίνει πλήρη επήρεια στην νήσο Στρογγύλη, με αποτέλεσμα η Τουρκία να μην έχει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο και φυσικά ούτε με την Λιβύη.

Υποσημειώσεις

Μ.Α. Fontress, “Maritime boundary dispute settlement: the nonemergence of guiding principles” Georgia Journal of International and Comparative Law, vol. 3, 1985, p. 621.
G. Collier, “The regime of the islands and the modern law of the sea” in W.E. Butler (ed.) The Law of the Sea and International Shipping, New York-London, Oceana Publications, 1985, p. 188.
https://hellasjournal.com