Η ξεχασμένη Β. Ήπειρος... Σαν σήμερα 4 Δεκεμβρίου 1913

Σαν σήμερα 4 Δεκεμβρίου 1913 υπογράφηκε το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, το οποίο, παρά την λυσσαλέα υποστήριξη της Αυστρο-Ουγγαρίας, δεν ικανοποίησε τις υπέρμετρες απαιτησεις των Αλβανών, ούτε όμως τις διεκδικήσεις της Ελλάδος και Σερβίας. Οι Αυστριακοί ήσαν αποφασισμένοι να παρεμποδίσουν με κάθε τρόπο τις ελληνικές διεκδικήσεις στην Βόρειο Ήπειρο, κάτι που τελικά κατάφεραν. Η Ελλάδα αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τα εδάφη που κατείχε στις περιοχές της Κορυτσάς, του Αργυροκάστρου και των Αγίων Σαράντα και υποχρεώθηκε να αποσύρει τις στρατιωτικές της δυνάμεις από την Β. Ήπειρο.

Στις 28 Φεβρουαρίου 1914 ο Βορειοηπειρώτης βουλευτής και πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος, Γεώργιος Χρηστάκης-Ζωγράφος ανακήρυξε την αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου. Ο τότε Έλληνας πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος πίστευε ότι η περιοχή είχε χαθεί οριστικά και ζήτησε από το ελληνικό κοινοβούλιο να αγνοήσει τις ενέργειες του Ζωγράφου και διέταξε, όπως προαναφέρθηκε, τα ελληνικά στρατεύματα να αποσυρθούν, τα οποία πράγματι ολοκλήρωσαν την σταδιακή αποχώρησή τους τον Απρίλιο του 1914.

Λόγω των συγκρούσεων μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών και της γενικότερης αναταραχής η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου (International Control Commission), που είχε οριστεί για την επίβλεψη της χάραξης των συνόρων και την εφαρμογή των όρων των Διεθνών Συμφωνιών γιαν την Αλβανία, αποφάσισε να επέμβη με σκοπό να αποφευχθεί η γενίκευση των συρράξεων. Έτσι, στις 6 Μαΐου 1914 ο Χρ. Ζωγράφος έλαβε μια ειδοποίηση να αρχίσουν διαπραγματεύσεις σε νέα βάση. Ο Ζωγράφος αποδέχτηκε την πρόταση και κηρύχθηκε ανακωχή. Ήδη όμως η δυνάμεις των Βορειοηπειρωτών είχαν καταλάβει τα υψώματα γύρω από την Κορυτσά εξαναγκάζοντας την αλβανική φρουρά να παραδοθεί.

Οι συνομιλίες διεξήχθησαν στην Κέρκυρα, όπου στις 17 Μαΐου 1914, οι Αλβανοί και Βορειοηπειρώτες αντιπρόσωποι υπέγραψαν μια συμφωνία, η οποία είναι γνωστή ως το «Πρωτόκολλο της Κέρκυρας», σύμφωνα με το οποίο οι περιοχές της Κορυτσάς και του Αργυροκάστρου (η Βόρειος Ήπειρος) απέκτησαν πλήρη αυτονομία υπό την τυπική επικυριαρχία του ηγεμόνα της Αλβανίας Πρίγκιπα Βήντ. Υπενθυμίζουμε ότι ο Γερμανός πρίγκιπας Γουλιέλμος του Βήντ (Wilhelm Prinz zu Wied, 1876-1945) είχε επιλεγεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις ως ηγεμόνας της Αλβανίας και είχε φθάσει στο Δυρράχιο στις 7 Μαρτίου 1914 για να αναλάβει τα καθήκοντά του.

Το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας επικυρώθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις στην Αθήνα στις 18 Ιουνίου 1914 και από την αλβανική κυβέρνηση στις 23 Ιουνίου 1914. Η τελική αποδοχή των όρων του Πρωτοκόλλου εγκρίθηκε από την συνέλευση των Βορειοηπειρωτών στο Δελβίνο, παρ’ όλο που οι αντιπρόσωποι της Χειμάρρας είχαν διαμαρτυρηθεί ζητώντας την Ένωση με την Ελλάδα, ως την μόνη βιώσιμη λύση. Στις αρχές Ιουλίου 1914 οι πόλεις της Κορυτσάς και του Τεπελενίου παραδόθηκαν επισήμως στην προσωρινή κυβέρνηση της Βορείου Ηπείρου.

Τον Οκτώβριο του 1914 τα ελληνικά στρατεύματα εισήλθαν στην Β. Ήπειρο και ανέλαβαν την διοίκηση, ενώ «...η πλειονότητα των κατοίκων αποδέχθηκε με ικανοποίηση το γεγονός ότι η περιοχή ανήκε πλέον στην Ελλάδα...».

Στην διάρκεια της ελληνικής διοίκησης συμφωνήθηκε μεταξύ Ελλάδος, Ιταλίας και των Μεγάλων Δυνάμεων ότι η οριστική διευθέτηση του Βορειοηπειρωτικού ζητήματος θα επιλυόταν μετά την λήξη του Πολέμου. Ο Έλλην πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος, έχοντας αλλάξει άποψη για το βορειοηπειρωτικό, που μέχρι τότε το θεωρούσε χαμένη υπόθεση, τον Αύγουστο του 1915 ανακοίνωσε στην Βουλή ότι «μόνον κολοσσιαία σφάλματα» θα ήταν ικανά να αποσπάσουν την Βόρειο Ήπειρο από την Ελλάδα. Μετά την παραίτηση του Βενιζέλου τον Δεκέμβριο του 1915, η φιλοβασιλική κυβέρνηση που τον διαδέχτηκε αποφάσισε να ενσωματώσει την Β. Ήπειρο στο ελληνικό κράτος, ώστε διασφαλίσει το μέλλον της περιοχής. Στις εκλογές της 6 Δεκεμβρίου 1916, στις οποίες δεν πήρε μέρος το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου, συμμετείχαν και υποψήφιοι από την Β. Ήπειρο, από τους οποίους εκλέχθηκαν 19 βουλευτές στο ελληνικό κοινοβούλιο. Τον Μάρτιο του 1917 ανακηρύχθηκε η επίσημη Ένωση με την Ελλάδα και διαιρέθηκε σύμφωνα με την διοικητική διαίρεση της χώρας στους Νομούς Κορυτσάς και Αργυροκάστρου.

Στις 26 Απριλίου 1915 και παρά τις αλβανικές διαμαρτυρίες, η Αντάντ (οι Αγγλογάλλοι σύμμαχοι) υπέγραψε τον ουσιαστικό διαμελισμό της Αλβανίας μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας προκειμένου να πείσει την Ιταλία να προσχωρήσει στον πόλεμο με το μέρος της. Η Αλβανία περιοριζόταν σε ένα μικρό αυτόνομο κρατίδιο που θα περιελάμβανε μόνον τις καθαρά αλβανικές περιοχές στην βόρεια και κεντρική Αλβανία. Το μυστικό αυτό σύμφωνο έφεραν στο φως της δημοσιότητας οι μπολσεβίκοι το 1917 όταν κατέλαβαν την εξουσία στην Ρωσσία.

Στην Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων το 1919 και ενώ είχε προηγηθεί η μυστική συμφωνία Βενιζέλου-Τιτόνι (ο τότε Ιταλός Υπουργός Εξωτερικών) τον Ιούλιο του 1919 η Βόρειος Ήπειρος προσκυρώθηκε στην Ελλάδα, αλλά οι πολιτικοστρατιωτικές εξελίξεις των επομένων ετών που κατέληξαν στην Μικρασιατική καταστροφή, είχαν ως αποτέλεσμα αυτή η απόφαση να μη ολοκληρωθεί ποτέ και η Β. Ήπειρος ενσωματώθηκε στην Αλβανία το 1921, χωρίς η Ελλάδα να αντιδράσει.

(Από το βιβλίο του Δημ. Ευαγγελίδη: «Η καταγωγή των Αλβανών και οι αρβανιτόφωνοι Έλληνες»-Αθήνα, 2014)