Η κινηματογραφική ληστεία της αμαξοστοιχίας Αθηνών - Θεσσαλονίκης και οι πολιτικές της επιπτώσεις (13 Απριλίου 1924)
 |
| Από την παρέλαση της 25ης Μαρτίου 1924 |
Η ανακήρυξη της Α΄ Ελληνικής Δημοκρατίας έγινε από τον πρόεδρο της Δ΄
Εθνοσυνέλευσης Κωνσταντίνο Ρακτιβάν από τον εξώστη της Παλαιάς Βουλής
την 25η Μαρτίου 1924 ενώπιον ενός μεγάλου πλήθους που πανηγύριζε για την
πολιτειακή μεταβολή. Ακολούθησε η στρατιωτική παρέλαση για τον
ταυτόχρονο εορτασμό της Εθνικής μας παλιγγενεσίας κατά την οποία έλαμψαν
δια της παρουσίας τους όλοι
οι υποστηρικτές του νέου πολιτεύματος, ως επί το πλείστον αξιωματικοί
του στρατού, όπως μπορεί κανείς να δει και στο σχετικό ντοκουμέντο στο
19ο επεισόδιο του ντοκιμαντέρ "πανόραμα του αιώνα".
Η κυβέρνηση Παπαναστασίου είχε προκηρύξει επικυρωτικό δημοψήφισμα της
Πολιτειακής αλλαγής για την 13η Απριλίου. Από την πρώτη στιγμή όμως οι
διενεργούντες το δημοψήφισμα έδειξαν τις διαθέσεις τους για το πως
εννοούν ακριβώς τον τρόπο επιλογής του επιθυμητού πολιτεύματος. Εκτός
των ανοικτών εκβιασμών για στρατιωτική εκτροπή σε περίπτωση υπερψήφισης
της Βασιλείας από το βήμα της Εθνοσυνέλευσης που απηύθυναν ο
Παπαναστασίου και ο Μιχαλακόπουλος, η κυβέρνηση δεν ανέστειλε την λογοκρισία στον τύπο που υπήρχε από τον Οκτώβριο του 1923,
απαγόρευσε στις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες να δημοσιεύουν φωτογραφίες
μελών της Βασιλικής οικογένειας, όπως επίσης και να δημοσιεύσουν το
μήνυμα του Βασιλιά
 |
| κυβέρνηση Παπαναστασίου |
Γεώργιου προς τους εκλογείς. Το ερώτημα του δημοψηφίσματος ήταν
"Δημοκρατία" η "Οχι", τα ψηφοδέλτια του "Όχι" ήταν κίτρινα (ώχρα φώναζαν
οι "συνταγματικοί, χολέρα απαντούσαν οι "δημοκρατικοί") ενώ της
"Δημοκρατίας" γαλάζια παραβιάζοντας εμμέσως η μυστικότητα της ψήφου,
ενώ απαγορευόταν αυστηρά η δημόσια επίδειξη φωτογραφιών μελών της
Βασιλικής οικογένειας.
Αλλά η κυβέρνηση Παπαναστασίου δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτά. Ο
Παπαναστασίου, παρά την αντίθετη γνώμη πολλών Βενιζελικών (ανάμεσα τους
και ο Πλαστήρας) επισφράγησε την πολιτική του συνεργασία με τον Θεόδωρο Πάγκαλο, τοποθετώντας τον υπουργό εννόμου τάξεως,
υπουργείο που δημιουργήθηκε για πρώτη φορά και είχε ως τομέα δράσης τον
ευαίσθητο χώρο της δημόσιας τάξης και ασφάλειας. Η τοποθέτηση έγινε
λίγες ημέρες πριν ανοίξουν οι κάλπες και ήταν μια ακόμη ένδειξη ότι ο
Παπαναστασίου και οι συν αυτώ πολιτικοί του φίλοι και λοιποί επιστήμονες
κοινωνιολόγοι τίποτε δεν σκόπευαν να αφήσουν στην τύχη η στην αίρεση
του Ελληνικού λαού. Ο Πάγκαλος κινήθηκε δραστήρια προς την κατεύθυνση
της πάταξης των ατομικών ελευθεριών των Ελλήνων πολιτών φυλακίζοντας
χωρίς κατηγορία 15 απόστρατους αξιωματικούς ως πιθανούς υποκινητές
εξέγερσης βασιλοφρόνων στην Παλαιά Ελλάδα, ενώ κατάσχεσε τα φύλλα των
αντιπολιτευόμενων εφημερίδων "Σκριπ" και "Χρόνος". Τα γραφεία των
"Ελευθεροφρόνων" στην Σταδίου φυλάσσονταν από στρατιώτες που συχνά
απαγόρευαν σε πολίτες να πλησιάσουν! Η απαγόρευση αυτή σταμάτησε μόνο
μετά από την προσωπική επέμβαση του Παπαναστασίου, μετά από σχετική
καταγγελία του Μεταξά.
 |
| Πάζης - Βαλαλάς |
Σε αυτό το πολιτικό κλίμα συνέβη η μεγάλη ληστεία της αμαξοστοιχίας
Αθηνών - Θεσσαλονίκης τα ξημερώματα της 10ης Απριλίου δύο μόλις ημέρες
πριν το Δημοψήφισμα. Συγκεκριμένα, ενώ η αμαξοστοιχία που είχε ξεκινήσει
από Αθήνα βρισκόταν κοντά στην Λάρισα λίγο πριν τον σταθμό του Δοξαρά, ο
μηχανοδηγός είδε μπροστά στις ράγες ένα έντονο κόκκινο φως που τον
φόβισε και τον εξανάγκασε να ακινητοποιήσει την αμαξοστοιχία. Αμέσως τα
βαγόνια κυκλώθηκαν από μια ομάδα 12 ενόπλων ληστών οι οποίοι κρατώντας
περίστροφα μάνλιχερ και σπαθιά ανέβηκαν στην αμαξοστοιχία και ξεκίνησαν
να ληστεύουν τους επιβάτες, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονταν πολλοί
δικαστικοί που μετέβαιναν στην Β. Ελλάδα για το δημοψήφισμα. Οι ληστές
φορούσαν περούκες, μάσκες και ψεύτικες γενειάδες και λήστεψαν τους
επιβαίνοντες με χαρακτηριστική βιασύνη. Ανάμεσα στους ληστευθέντες ήταν ο
υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας Πάζης και ο τέως διοικητής της Μακεδονίας
Ιωάννης Βαλαλάς. Οι ληστές εγκατέλειψαν το τρένο και τους έντρομους
επιβάτες του μετά από έναν συνθηματικό πυροβολισμό που ρίχτηκε από έναν
συνεργό τους που βρισκόταν στα βουνά, αποκομίζοντας μια λεία που
κυμαινόταν ανάμεσα στις 500.000 με 1 εκατομμύριο δρχ.
Εκτός της κινηματογραφικής διάστασης της ληστείας αλλά και του
πρωτοφανούς μιας τέτοιου είδους ενέδρας σε αμαξοστοιχία, το γεγονός
απέκτησε μια έντονη πολιτική χροιά, καθώς από τον σταθμό προοριζόταν να
περάσει πριν από το ληστευθέν τρένο μια ειδική αμαξοστοιχία που μετέφερε
τον Πρωθυπουργό Παπαναστασίου στην Θεσσαλονίκη. Οι ληστές δεν ανέβηκαν
στην αμαξοστοιχία του Πρωθυπουργού από σύμπτωση καθώς αυτή είχε
καθυστερήσει στο δρομολόγιο της. Επίσης σύμφωνα με μαρτυρίες των
ληστευθέντων επιβατών οι ληστές έμοιαζαν να αναζητούν κάποιο
συγκεκριμένο πρόσωπο μέσα στο τρένο, έχοντας ως δευτερεύουσα
προτεραιότητα την ληστεία. Όλες οι εφημερίδες των Βενιζελικών και των
Δημοκρατικών έγραψαν την επομένη ευθέως ότι οι ληστές είχαν καθοδηγηθεί
από βασιλόφρονες με στόχο την απαγωγή η την δολοφονία του Παπαναστασίου
ώστε να αναβληθεί η πολιτειακή μεταβολή. Μάλιστα η "Μακεδονία ανέγραψε
την ανώνυμη πληροφορία ότι αντιβενιζελικοί έστειλαν τα πυρομαχικά που
χρησιμοποιήθηκαν στην ληστεία από την Θεσσαλονίκη.
 |
| Ο Αλ. Παπαναστασίου στο γραφείο του |
Αλλά στις υπερβολές αυτές δεν περιορίστηκαν μόνο τα Βενιζελικά έντυπα,
αλλά πρωτοστάτησε ο ίδιος ο Παπαναστασίου. Σε δηλώσεις του μετά την
πρωτοφανή ληστεία, ο Παπαναστασίου την χαρακτήρισε "στασιαστική ενέργεια
του συνταγματικού κόσμου!" συγκρίνοντας την με την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών 4 χρόνια πριν. Τέλος
ο Παπαναστασίου διέταξε να αποζημιωθούν οι ληστευθέντες με μια περίεργη
διαβάθμιση: οι ξένοι έλαβαν ολόκληρο το ποσό που έχασαν αλλά οι Έλληνες
επιβάτες το μισό. Την διενέργεια των ανακρίσεων ανέλαβε ο ίδιος ο
Πρωθυπουργός την ημέρα εκείνη δείχνοντας φωτογραφίες των πιθανών ληστών
στον σταθμάρχη και στους ληστευθέντες.
Την σκυτάλη στην πολιτική εκμετάλλευση μετά τον Παπαναστασίου έλαβε ο
στενότερος συνεργάτης του εκείνη την εποχή, Θεόδωρος Πάγκαλος. Με
δηλώσεις του υποστήριξε ότι οι ληστές είχαν στόχο τον ίδιο καθώς και
αμαξοστοιχία με αυτόν επιβαίνοντα θα περνούσε από το σημείο με
κατεύθυνση την Θεσσαλονίκη. Στο υπουργικό συμβούλιο της 13ης Απριλίου, ο
Πάγκαλος παρουσίασε στοιχεία σύμφωνα με τα οποία η ληστεία στον Δοξαρά
υποκινήθηκε από απότακτους Βασιλόφρονες αξιωματικούς που προετοίμαζαν
εξέγερση, άποψη που ενστερνίστηκε εκ νέου και ο Πρωθυπουργός
Παπαναστασίου σε δηλώσεις του στις εφημερίδες την ίδια ημέρα. Για τον
λόγο αυτό οι Αρχές συνέλαβαν ακόμη 35 απότακτους αξιωματικούς στην
Θεσσαλονίκη, ενώ διεύρυναν την εφαρμογή του στρατιωτικού νόμου σε όλη
την Ελλάδα.
 |
| Τα αδέρφια Παπαγεωργίου (αριστερά) δίπλα στον λήσταρχο Γκαντάρα |
Το πιθανότερο είναι ότι τίποτε από όλα αυτά δεν συνέβαινε. Σύμφωνα με
τις πρώτες φήμες οι αρχηγοί της συμμορίας που έκανε την ληστεία ήταν ο
ληστής Παγκούλας που ανέλαβε την τολμηρή επιχείρηση με άλλους δέκα
συνεργούς. Άλλοι αναγνώρισαν τους γνωστούς ληστές της περιοχής Αντώνη
Ντούμο, και τα αδέρφια Παπαγεωργίου. Προς καταδίωξη τους
κινητοποιήθηκαν αποσπάσματα πεζικού και ιππικού της Ι μεραρχίας τα οποία
απέκλεισαν την περιοχή και συνέλαβαν αμέσως κάποιους από τους ληστές οι
οποίοι είχαν χωριστεί σε μικρές ομάδες για να ξεφύγουν. Η καταδίωξη
υπήρξε απηνής και οδήγησε στην σύλληψη ενός ληστή και δύο συνεργών του,
αλλά οι υπόλοιποι κατάφεραν να διαφύγουν βοηθούμενοι από ντόπιους. Μετά το συντριπτικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος υπέρ της Δημοκρατίας
ο Βενιζελικός τύπος έχασε το ενδιαφέρον του για την καταδίωξη των
ληστών, ενώ ο Πάγκαλος εξήγγειλε νέα μέτρα για την αντιμετώπιση του
φαινομένου της ληστείας στην ύπαιθρο. Οι κατηγορίες εναντίον των
αντιβενιζελικών για την οργάνωση της ληστείας στον Δοξαρά, δεν
επιβεβαιώθηκαν ποτέ, αλλά ξεθώριασαν και ξεχάστηκαν λόγω της,
ομολογουμένως χλιαρής, προσπάθειας των "Δημοκρατικών" για συμφιλίωση με
τους συνταγματικούς προς στερέωση του νέου πολιτεύματος.
Τελικώς άλλοι τρεις δράστες της ληστείας συνελήφθησαν μετά από κατάδοση και παραπέμφθηκαν σε δίκη. Ήταν η ίδια συμμορία που είχε οργανώσει την απαγωγή του γιού του μυλωνά Μαλαμάκη στο Βελεστίνο, ιστορία που απασχόλησε καιρό την κοινή γνώμη και που έληξε αισίως με καταβολή λύτρων ύψους 350.000 δρχ. Και οι τέσσερις καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν την επόμενη ημέρα. Σύμφωνα με τον διακεκριμμένο συγγραφέα κ. Τζανακάρη
που έχει ασχοληθεί ιδιαιτέρως με το θέμα, η δίκη που έγινε λίγους μήνες
μετά δεν κατάφερε να ανακαλύψει αν υπήρχε εμπλοκή βασιλοφρόνων
αποτάκτων στην ληστεία του Δοξαρά, η απλώς ήταν μια σύμπτωση η παρ΄ ολίγον ληστεία της αμαξοστοιχίας που μετέφερε τον Πρωθυπουργό.
Πηγές
Βασίλης Τζανακάρης, Στο όνομα της προσφυγιάς, εκδόσεις Μεταίχμιο
Φοίβος Γρηγοριάδης, Α΄ Ελληνική Δημοκρατία, εκδόσεις Κεδρηνος
(Μερικά στοιχεία προέρχονται από την νέα ανέκδοτη μελέτη μου για την περίοδο 1922-1926)
Εφημερίδα Εμπρός, φύλλο 13ης Απριλίου 1924, σελ 4
Εφημερίδα Μακεδονία φύλλο 13ης Απριλίου
http://www.drakotrypa.gr/Σελίδες από τη ληστοκρατία στην περιοχή μας,http://www.istorikathemata.com/2013/12/13-1924.html
Σχόλια