Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Η ακρόπολη της Αρχαίας Θουρίας

Στα ανατολικά της Ανθειας, βρίσκεται η λοφοσειρά “Ελληνικά” που απλώνεται για ένα χιλιόμετρο περίπου, παράλληλα στον παλιό δρόμο Καλαμάτας - Τρίπολης.
Στη βόρεια και πιο ευρύχωρη κορυφή του λόφου ήταν χτισμένη η ακρόπολη της αρχαίας Θουρίας. Η θέση της είναι επιβεβαιωμένη από πολλά επιγραφικά ευρήματα και ταυτίζεται με την ομηρική Ανθεια από το Μικρασιάτη περιηγητή του 160 μ.Χ. Παυσανία:


«Εντεύθεν προς μεσόγαιαν της Μεσσηνίας σταδίους προελθόντι

ογδοήκοντα, έστιν η Θουριατών πόλις, Άνθειαν δε αυτήν

εν τοις έπεσιν ωνομάσθαι τοις Ομήρου λέγουσι· »…

(Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις – Μεσσηνιακά IV, 31, 1)

Η θέση είναι πραγματικά εποπτική και δεσπόζει πάνω από την εύφορη πεδιάδα του Παμίσου (Μακαρία). Από εκεί μπορεί να αγναντεύει κανείς: από την Ιθώμη στα βορειοδυτικά μέχρι τις εκβολές του Παμίσου και τον Μεσσηνιακό, τον αρχαίο Θουριάτη Κόλπο στα νότια.


Από τα επιφανειακά ευρήματα, τις επιγραφικές μαρτυρίες αλλά και τα μνημεία, καταδεικνύεται η διαχρονική κατοίκηση και οχύρωση του χώρου από την προϊστορική εποχή μέχρι τα ομηρικά και τα κλασικά χρόνια, τη ρωμαϊκή εποχή, το βυζαντινό μεσαίωνα και την τουρκοκρατία. Βέβαια τα ευρήματα έχουν υποστεί σημαντική φθορά και καταστροφές μετά την ανάπτυξη της μηχανικής αλλά και της συστηματικής καλλιέργειας του εύφορου πλατώματος της αρχαίας πόλης.

Τμήματα κιόνων που “ξεφυτρώνουν” ανάμεσα στα ελαιόδενδρα, υπολείμματα κάποιου ιερού ή μικρού ναού αλλά κυρίως και ένα τμήμα από το οχυρωματικό τείχος, στα βόρεια του περιβόλου της ακρόπολης της αρχαίας Θουρίας, απαντώνται και σήμερα και δικαιολογούν το όνομα Παλαιόκαστρο – Ελληνικά, που επικράτησε για την περιοχή. Στο ορατό τμήμα του τείχους υπάρχουν και οι βάσεις δύο ορθογώνιων πύργων του 4ου αιώνα π.Χ. Τα λείψανα του οχυρωματικού τείχους του περιβόλου της ακρόπολης αποτελούνται από σειρές καλοδουλεμένων πωρόλιθων με ισοδομικό χτίσιμο. Τμήματα του τείχους συμπληρωμένα με μεταγενέστερες ξερολιθιές για τη συγκράτηση των χωμάτων καθώς και ίχνη αρχαίων οικοδομημάτων εντοπίζονται τόσο στην ανατολική όσο και στη δυτική πλευρά της ακρόπολης.


Το σημερινό ανάλημμα των χωμάτων ήταν ένα δυνατό οχυρό που έκλεινε μέσα του την ακρόπολη των Θουριατών και χρονολογικά ανήκει στους ελληνιστικούς χρόνους. Στο πλάτωμα στα νότια υπάρχει ένας κίονας στη ‘θέση’ του καθώς και τα θεμέλια, μεγάλου κτηρίου, πιθανότατα ναού.

Στη δυτική πλευρά, κάτω από την ακρόπολη, υπάρχει μια μεγάλη ορθογώνια δεξαμενή. Περίπου ένα χιλιόμετρο βορειότερα από την ακρόπολη, στα “Πριονιστά”, υπάρχει το αρχαίο λατομείο απ’ όπου γινόταν η εξόρυξη των λίθων που χρειάζονταν για την οικοδόμηση των κτηρίων και του τείχους της αρχαίας πόλης. Τα υλικά μεταφέρονταν από το λατομείο μέσω δρόμου που τα ίχνη του είναι και σήμερα ορατά.


Η αρχαία Ανθεια κατακτήθηκε στον Α’ Μεσσηνιακό πόλεμο από τους Σπαρτιάτες (743-724 π.Χ.). Αυτοί, αφού εγκαταστάθηκαν εκεί, τη μετονόμασαν σε Θουρία, που σημαίνει οικισμός της κορυφής. Το νέο όνομα υπό τη σκιά των Λακεδαιμονίων εποίκων αλλά και κάποιων εμπίστων τους Μεσσηνίων, εκτόπισε το μυκηναϊκό τοπωνύμιο. Ετσι η Θουρία από το τελευταίο τέταρτο του 8ου π.Χ. αιώνα έγινε μια ισχυρή σπαρτιατική βάση στα εύφορα εδάφη της Μεσσηνίας, πάνω από τον Πάμισο και τον Αρι. Τότε η Θουρία ήταν η σημαντικότερη και πλέον οχυρή πόλη της Μεσσηνίας.

Μια σοβαρή απόπειρα απόσχισης από τη σπαρτιατική κυριαρχία έγινε από τους Θουριάτες σε συνεργασία με τους Μεσσήνιους είλωτες της περιοχής, μετά το μεγάλο σεισμό στη Λακωνική, το 464 π.Χ. Τότε ξεκίνησε και ο Δ’ Μεσσηνιακός πόλεμος (464-456 π.Χ.). Η αποτυχία της απελευθέρωσης οδήγησε τους επαναστατημένους στην Ιθώμη. Ο αποκλεισμός τους όμως και εκεί από τους πανίσχυρους Σπαρτιάτες, τους οδήγησε κυνηγημένους μετά από συνθηκολόγηση, στη Ναύπακτο που τους την παραχώρησαν οι Αθηναίοι. Με αυτή την αφορμή της εξέγερσης των δούλων οι κατακτητές Σπαρτιάτες κατέστρεψαν την οχύρωση της ακρόπολης της Θουρίας και απαγόρευσαν την κατοίκησή της λόγω και της φυσικά οχυρής θέσης.

Οταν ο Επαμεινώνδας ίδρυσε τη Μεσσήνη και ελευθέρωσε τη Μεσσηνία, η Θουρία ελεύθερη κι’ αυτή πλέον έγινε η δεύτερη σε σημασία και πληθυσμό πόλη της Μεσσηνίας και μέλος της Μεσσηνιακής πολιτείας. Μερικές δεκαετίες αργότερα οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν και πάλι την πόλη που ελευθερώθηκε ξανά από το στρατηγό Φιλοποίμενα, το 222 π.Χ. Το 182 π.Χ. η Θουρία προσχώρησε σαν ανεξάρτητη πόλη στην Αχαϊκή συμπολιτεία αλλά μετά τη ναυμαχία στο Ακτιο (31π.Χ.), ο Αύγουστος έδωσε και πάλι την πόλη στους Σπαρτιάτες σαν ανταμοιβή για τη βοήθεια που του πρόσφεραν στον πόλεμο εναντίον του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας.


Παρά τις αλλεπάλληλες κατακτήσεις οι Θουριάτες συνέχισαν να κατοικούν και κατά καιρούς να οχυρώνουν την ακρόπολή τους, τόσο στη ρωμαϊκή όσο και στη βυζαντινή εποχή. Στα σημαντικά ευρήματα της περιοχής θα πρέπει να αναφερθεί ο ναός της Συρίας θεάς Αταργάτιδος που αναφέρεται από τον Παυσανία ωςιδιαίτερα δημοφιλής θεότητα, ανάλογη της Αφροδίτης. Ο Παυσανίας βέβαια αναφέρει ότι το ιερό της ξένης θεότητας ήταν στην ακρόπολη. Αυτό μπορεί να ήταν ένα μικρότερο ιερό αφού ο κυρίως ναός βρίσκεται χαμηλότερα, στην κάτω πόλη και πρέπει να είναι μεταγενέστερος του Παυσανία. Οι Σύροι ιερείς διέτρεχαν σαν θίασος θαυματοποιών την ανατολική Μεσόγειο και βέβαια δεν ήταν περίεργο για την εποχή να υπάρχει ιερό και μιας μυστηριακής ξένης θεότητας στο χώρο που καθολικά άλλωστε λατρεύονταν οι Ολύμπιοι θεοί και ιδιαίτερα η Αθηνά.

Κοντά στη βόρεια κορυφή της λοφοσειράς υπήρχε και μετά την Τουρκοκρατία μικρός οικισμός, που σε αγαστή αρμονία με την ύπαρξη των αρχαίων ευρημάτων, ονομάστηκε Παλαιόκαστρο – Ελληνικά. Ενα όνομα που και σήμερα υπάρχει στον τίτλο του γυναικείου μοναστηριού της Παναγίας που βρίσκεται εκεί. Το σημερινό χωριό Ανθεια είναι το παλιότερα ονομαζόμενο Βεΐζαγα και έχει τη θέση της αρχαίας κάτω πόλης της Θουρίας.

Από το 2009 μια συστηματική ανασκαφή υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και τη διεύθυνση της κ. Ξένης Αραπογιάννη βρίσκεται σε εξέλιξη. Από την αρχική θέση της ανασκαφής στην “Παναγίτσα” μέχρι σήμερα έχουν έρθει στο φως σημαντικά κτήρια, αναλημματικοί τοίχοι, ο δωρικός ναός του Ασκληπιού και της Υγείας με επιβλητικά ενεπίγραφα βάθρα αγαλμάτων στην είσοδό και μεγαλειώδη βωμό στη νότια πλευρά του καθώς και σαφή κατάλοιπα αρχαίου θεάτρου στο ψηλότερο σημείο της δυτικής πλευράς του πλατώματος της αρχαίας πόλης. Τα ευρήματα και από το θέατρο της αρχαίας Θουρίας είναι σημαντικά. Η ολοκλήρωση της ανασκαφής θα δώσει σίγουρα εντυπωσιακά αποτελέσματα που θα κάνουν γνωστή στο ευρύ κοινό την αρχαία Θουρία, “περίοικο πόλη” της αρχαίας Σπάρτης.

/www.estia.tv