Κέντρο Μελέτης Ιστορίας Αρχαίας Θουρίας: Οι φυτόλιθοι της Αρχαίας Θουρίας

Ενας από τους στόχους της μελέτης της ιστορίας της περιοχής της Αρχαίας Θουρίας – Μυκηναϊκής Ανθειας είναι η ανασύνθεση της ζωής της αρχαίας κοινωνίας, της οικονομικής και κοινωνικής τους οργάνωσης και των πρακτικών διαβίωσης.

Οι μελετητές - ερευνητές ενδιαφέρονται να αποκαλύψουν το πώς ζούσαν και οργάνωναν την καθημερινότητά τους οι άνθρωποι του παρελθόντος, σ’ όλα τα επίπεδα της οργανωμένης ή όχι προσωπικής και κοινωνικής τους ζωής. Η μελέτη επομένως των «χώρων δραστηριότητας» μέσα από την ανάλυση των αρχαιολογικών καταλοίπων συνιστά σημαντικό μέσο για την κατανόηση της προϊστορικής συμπεριφοράς και επομένως και της κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης των αρχαίων κοινωνιών. Το άτομο καθορίζεται από την κοινωνία σε ένα βαθύ, θεμελιώδες επίπεδο και επομένως η δράση του, όσο και αν χαρακτηρίζεται από μια περιορισμένη αυτονομία, στην πραγματικότητα ποτέ δεν είναι εντελώς αυτόνομη και ανεξάρτητη. Κατανοώντας επομένως τις εκφάνσεις της ανθρώπινης πράξης και συμπεριφοράς, όπως αυτές εκφράζονται μέσα από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, μπορούμε να συνάγουμε συμπεράσματα και για τη δομή και την οργάνωση της κοινωνίας.

Η συνήθως αποσπασματική ωστόσο φύση της αρχαιολογικής μαρτυρίας και η προβληματική συνάφεια των ανασκαφικών δεδομένων συνιστούν ένα σημαντικό πρόβλημα στην προσπάθεια κατανόησης των προϊστορικών πρακτικών. Ετσι, ερωτήματα σχετικά με την κατοίκηση χώρων, τη χρονική αλληλουχία φάσεων εγκατάστασης και χρήσης των «χώρων δραστηριότητας» δεν βρίσκουν πάντα σαφείς απαντήσεις.

Ετσι είμαστε υποχρεωμένοι να ξεκινήσουμε από την παραδοχή ότι μια συγκεκριμένη χωρική διάταξη καταλοίπων σχετίζεται με ένα σύστημα δυναμικών συνθηκών του παρελθόντος, για να επιδιώξουμε την αναγνώριση στοιχείων-μορφών του χώρου (κατασκευές, κτίσματα, οριοθετημένοι χώροι) προκειμένου να ανιχνευτεί η συγχρονική (οριζόντια) και διαχρονική (κάθετη)  χρήση του. 

Η σύγχρονη έρευνα προσπαθεί να δώσει λύσεις στα παραπάνω ζητήματα χρησιμοποιώντας νέες μεθόδους προσέγγισης ανάλογα με την αρχαιολογική θέση, τη διατήρησή της και το είδος των σωζόμενων καταλοίπων της.

Ετσι, παράλληλα με τις παραδοσιακές μεθόδους μελέτης ανασκαφικών υλικών όπως της κεραμικής, των λίθινων και των οστέινων εργαλείων, σήμερα χρησιμοποιούνται διάφορες νέες γεωαρχαιολογικές προσεγγίσεις. Ιδιαίτερα όπου τα απτά-ορατά κατάλοιπα είναι λιγοστά ή απόντα, εφαρμόζονται σύγχρονες μέθοδοι που επιχειρούν να αποκρυπτογραφήσουν την ανθρώπινη παρουσία και δράση με βάση τα μικροσκοπικά ίχνη που διασώζονται στα ιζήματα. Τέτοιες μέθοδοι αφορούν άλλοτε χημικές αναλύσεις ιζημάτων με στόχο την ανακάλυψη ιχνών τροφής ή άλλων οργανικών καταλοίπων (π.χ. δέρματα ζώων) που τεκμηριώνουν τη χρήση ενός χώρου, άλλοτε μικρομορφολογικές αναλύσεις αρχαιολογικών επιχώσεων για την κατανόηση της στρωματογραφίας στη μικροκλίμακα, άλλοτε ανάλυση ζωοαρχαιολογική και άλλων περιβαλλοντικών δεικτών (όστρεα, έντομα), ή τέλος ανάλυση φυτικών καταλοίπων, τόσο μακροσκοπικά - όταν αυτά σώζονται με τη μορφή τμημάτων ξύλων, σπόρων ή ξυλάνθρακα - όσο και μικροσκοπικά (γύρη, φυτόλιθοι).Η εθνοαρχαιολογία είναι επίσης ένας κλάδος που έχει προσφέρει πολλά προς την κατεύθυνση της κατανόησης και μελέτης των χώρων. 

Στο πλαίσιο της εθνοαρχαιολογικής προσέγγισης για την αναγνώριση της χρήσης του χώρου της περιοχής της Αρχαίας Θουρίας είναι απαραίτητη η μελέτη των ανόργανων φυτικών καταλοίπων, δηλαδή των φυτολίθων. Οι φυτόλιθοι είναι μικροσκοπικές μορφές άμορφου διοξείδιου του πυριτίου (οπάλιος) που δημιουργούνται στα κυτταρικά τοιχώματα του επιδερμικού ιστού των φυτών. Ο οπάλιος τείνει να αντιγράφει το σχήμα των κυττάρων και ως εκ τούτου, μετά την αποσύνθεση των φυτών, απομένει στο ίζημα ως μοναδική μαρτυρία. Οι φυτόλιθοι είναι οι πιο σταθεροί βιογενείς παράγοντες και διατηρούνται στην πλειονότητα των φυσικών περιβαλλόντων, με αποτέλεσμα συχνά να αποτελούν τη μοναδική παλαιοβοτανική μαρτυρία σε μια αρχαιολογική θέση. Αλλωστε το γεγονός ότι σώζονται σε ικανοποιητικές ποσότητες, ώστε να αντιπροσωπεύουν τα ιζήματα, από τα οποία προέρχονται, καθώς και το ότι παρουσιάζουν μορφολογικές διαφοροποιήσεις ταξινομικής σπουδαιότητας τους καθιστούν ένα ισχυρό εργαλείο αποκωδικοποίησης του χώρου, στον οποίο εμπεριέχονται.

Στις πρόσφατες ανασκαφές στο Φάληρο (Δεσμώτες του Φαλήρου) από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα  ASCSA (εργαστήριο Malcolm H. Wiener) καθώς και εκείνες της Αμφίπολης προκειμένου να αποκωδικοποιηθούν οι χώροι ενεπλάκησαν πολλοί επιστήμονες όπως:

Γεωαρχαιολόγοι, Αρχαιοβοτανολόγοι, Αρχαιοσκελετολόγοι, Αρχαιομέτρες, Αρχαιοπολεοδόμοι, Αρχαιοκλιματολόγοι , Βιοαρχαιολόγοι, Ζωοαρχαιολόγοι, Κοινωνιολόγοι  της Αρχαιότητας κλπ.

Το μεγάλο πλήθος των επιστημόνων καθιστά υψηλό το κόστος της ανασκαφής. Στην περιοχή της Αρχαιας Θουρίας η επιχειρούμενη ανασκαφή γίνεται με πενιχρά σχετικά μέσα οπότε δεν είναι δυνατή η αξιοποίηση των φυτολίθων και των υπόλοιπων στοιχείων που θα μπορούσαν αναμφισβήτητα να αποκωδικοποιήσουν τον χώρο. Αυτό είναι ένα μεγάλο εμπόδιο στους ερευνητές που θα προσπαθήσουν να μελετήσουν την ιστορία της περιοχής.

Πρέπει να αναρωτηθούμε αν ο υπερβολικός ενθουσιασμός για την ανάδειξη της περιοχής μας εμποδίσει να τεκμηριώσουμε επιστημονικά (συνέδρια, άρθρα κλπ)  τις εκφάνσεις της ανθρώπινης πράξης και συμπεριφοράς των Θουριατών και των Αμφειατών, όπως αυτές εκφράζονται μέσα από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα και μήπως δεν μπορέσουμε να συνάγουμε συμπεράσματα και για τη δομή και την οργάνωση της κοινωνίας τους.

Τέλος προκειμένου να έχει ωφέλιμη ανάδειξη η περιοχή είναι απαραίτητη η συνεργασία όλων των εμπλεκομένων επιστημόνων με την ανασκαφή (Αρχαιοβοτανολόγοι, Αρχαιοκοινωνιολόγοι, Βιοαρχαιολόγοι, Διατροφολόγοι κλπ) όπως γίνεται στις παραπάνω αναφερόμενες ανασκαφές.

Αν δεν γίνει δυνατή η συνεργασία θα πρέπει να θυμηθούμε τον μύθο της Νιόβης.

"Και γαρ τ᾽ ηΰκομος Νιόβη εμνήσατο σίτου, τη περ δώδεκα παίδες ενί μεγάροισιν όλοντο εξ μεν θυγατέρες, εξ δ᾽ υιέες ηβώοντες"

Ομηρος Ω 600

https://www.eleftheriaonline.gr