Σερβικό αφιέρωμα- Λόρδος Βύρων, διακόσια χρόνια μετά: Ο ποιητής που πρόσθεσε τον δικό του θάνατο στη βαλκανική υπερβολή της ιστορίας

Απρίλιος 19, 2024. Ελλάδα.

Βελιγράδι.

του Muharem Bazdulj

Πιθανώς η πρώτη αληθινή λογοτεχνική «διασημότητα» στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας ήταν ο Λόρδος Βύρων. Υπάρχει κάποιο πραγματικό βάθος σε αυτόν τον παραλληλισμό που έκανε η Camille Paglia, στον παράλληλο που συνδέει τον Βύρωνα και τον Έλβις Πρίσλεϊ. Τα τριακοστά έκτα ήταν τα τελευταία γενέθλια για τον πρώτο, όσα τα τεσσαρακοστά δεύτερα για τον δεύτερο. Ακριβώς πριν από δύο αιώνες, στις 19 Απριλίου 1824, πέθανε ο Λόρδος Βύρων.

Ο Λόρδος Μπάιρον με αρβανίτικη ενδυμασία, πίνακας του Τόμας Φίλιπς (1814)

Στα τριάντα έκτα γενέθλιά του, καλά στην υγεία του, ο Λόρδος Βύρων έγραψε ένα ποίημα στην Ελλάδα. Ο τίτλος δίνει έμφαση στα γενέθλια και τον αύξοντα αριθμό τους και το ίδιο το τραγούδι, σε μετάφραση Ranka Kuić, ξεκινά ως εξής:

Ο κόπος της καρδιάς μου είναι μάταιος, τώρα η καρδιά πρέπει να γίνει τόπος. Δεν μπορούν να με αγαπήσουν, αλλά ξέρω να αγαπώ.

Όλες τις μέρες το φύλλο μου είναι κίτρινο – και το λουλούδι της Αγάπης έχει ξεθωριάσει. Πόνος, ακατέργαστη πληγή και θυμωμένη δυστυχία είναι όλος ο κόσμος μου.

Όταν διαβάζονται αυτοί οι στίχοι σήμερα, σε αυτή τη μετάφραση, θυμόμαστε για παράδειγμα τους Branko Radičević και Jovan Jovanović Zmaj.

Όπως έγραφε ο Βύρων, δεν γράφουν έτσι σήμερα. Σήμερα, η βιογραφία του είναι πιθανώς πιο ζωντανή από το έργο του, διαστρέφοντας ειρωνικά την παρατήρηση του Όσκαρ Ουάιλντ για το ταλέντο που επενδύθηκε στη λογοτεχνία και τη ιδιοφυΐα που επενδύθηκε στη ζωή.

Ο λόρδος Βύρων πίστευε στη γραφή του, και ένα ευρύ κοινό αγάπησε αυτό το γράψιμο. Η ελιτίστικη γκρίνια δεν μπορούσε να του κάνει τίποτα.

Πορτρέτο του Βύρωνα, πίνακας του Richard Vestal (1813)

Ο κουτσός ευγενής

Αυτή η βιογραφία φαίνεται σίγουρα λογοτεχνική. Γεννήθηκε στις 22 Ιανουαρίου 1788 στο Λονδίνο, σε μια παλιά αριστοκρατική οικογένεια. Ο πατέρας του πεθαίνει όταν το αγόρι είναι μόλις τριών ετών και κληρονομεί αμέσως τον ευγενή τίτλο. Γεννήθηκε με ένα εγγενές ελάττωμα στο ένα πόδι, οπότε θα είναι κουτός για το υπόλοιπο της ζωής του.

Περνά τα παιδικά του χρόνια στη Σκωτία, στο Αμπερντίν σπουδάζει στο Cambridge. Έχοντας κλείσει τα είκοσι ένα, ξεκινά ένα συμβολικό «ταξίδι αποφοίτησης» χαρακτηριστικό των ανώτερων τάξεων εκείνης της εποχής, δηλαδή σε ένα είδος προσκυνηματικής αποστολής στα Βαλκάνια και τη Μεσόγειο.

Μετά την επιστροφή του στην πατρίδα του, δημοσίευσε τα δύο πρώτα τραγούδια του ψευδο-αυτοβιογραφικού τραγουδιού «Childe Harold’s Pilgrimage» και, κατά τη δική του ομολογία, «έγινε διάσημος εν μια νυκτί».

Η δύσκολη κληρονομιά των προγόνων δεν αποτυπωνόταν μόνο στο φυσικό ελάττωμα, αλλά και στον χαρακτήρα. Στην αξιομνημόνευτη περίεργη περιγραφή μιας από τις πολλές ερωμένες του, ο Μπάιρον ήταν «κακός, τρελός και ένας επικίνδυνος για να τον γνωρίσεις».

Είχε επίσης μια κάπως διεστραμμένη απόλαυση να σκανδαλίζει το κοινό.

Η -κατά πάσα πιθανότητα- αιμομικτική σχέση του με την ετεροθαλή αδερφή του Αυγούστα ήταν ένα παράδειγμα τέτοιου σκανδάλου και το παιδί που γέννησε η Αυγούστα ήταν, σύμφωνα με τους περισσότερους βιογράφους, το αποτέλεσμα της σχέσης της με τον ετεροθαλή αδερφό της.

Αυγούστα Μπάιρον και Αναμπέλα Μιλμπάνκ

Σε μια προσπάθεια να «μικρύνει», δηλαδή να εξομαλύνει τη φήμη του όσο το δυνατόν περισσότερο, ο Μπάιρον θα παντρευτεί την όμορφη και αγνή Αναμπέλα Μιλμπάνκ.

Μαζί της θα αποκτήσει μια κόρη, την Άντα, το μοναδικό του νόμιμο παιδί. Ο γάμος, ωστόσο, δεν ήταν ευτυχισμένος και ουσιαστικά διαλύθηκε ένα μήνα πριν τη γέννηση της Άντα. Στη συνέχεια θα φύγει από την Αγγλία και δεν θα επιστρέψει σε αυτήν ζωντανός και πέθανε όταν η Άντα ήταν μόλις οκτώ ετών.

Η μητέρα της φοβόταν τα «γονίδια του πατέρα» μέσα της, ας πούμε έτσι, κι έτσι προσπάθησε να μειώσει το ενδιαφέρον της παιδικής ηλικίας για τον διάσημο πατέρα της. Η Άντα δεν είδε ούτε ένα πορτρέτο ή φωτογραφία του πατέρα της μέχρι τα εικοστά γενέθλιά της.

Το κορίτσι λάτρευε τα μαθηματικά, οπότε η μητέρα της προσπάθησε να τη στηρίξει σε αυτή την αγάπη, ώστε να μην στραφεί στην τέχνη.

Επίσης, η μοίρα της έδωσε να ζήσει όπως εκείνος: τριάντα έξι χρόνια. Επίσης, σύμφωνα με τη δική της επιθυμία, τάφηκε δίπλα του. Το όνομα της Άντα Μπάιρον ή Lovelace (επώνυμο μετά τον γάμο) έχει γραφτεί για πάντα στην ιστορία της πληροφορικής αφού θεωρείται ότι δημιούργησε το πρώτο υποτυπώδες «πρόγραμμα υπολογιστή».

Η Ada Lovelace σε έναν πίνακα του Alfred Edward Chalon (1838) και τον πρωτοϋπολογιστή της

Ταξιδιώτης και οφειλέτης

Όχι μόνο τα σκάνδαλα και ο δυστυχισμένος γάμος, αλλά και μεγάλα χρέη, ανάγκασαν τον Βύρωνα σε ισόβια εξορία. Αν και έβγαζε καλά τα προς το ζην από τη συγγραφή του γιατί όλα όσα δημοσίευε ήταν μπεστ σέλερ, τα έξοδά του ξεπέρασαν τα έσοδά του.

Τους πρώτους μήνες μετά την αναχώρηση, ζει στις όχθες της λίμνης της Γενεύης μαζί με έναν άλλο διάσημο ρομαντικό ποιητή – τον Percy Shelley, τη σύζυγό του Mary Shelley και την ετεροθαλή αδερφή της Mary, Claire Claremont, με την οποία θα ερωτευτεί και θα αποκτήσει μια κόρη.

Κατά τη διάρκεια της σχέσης του με τον Βύρωνα, έγινε η δημιουργία ενός μυθιστορήματος, ο τίτλος του οποίου θα ξεπεράσει την ιστορία της λογοτεχνίας και θα γίνει μια παγκοσμίως αναγνωρίσιμη λέξη: Φρανκενστάιν.

Ο Λόρδος Μπάιρον, η Μαίρη Σέλλεϊ και ο Πέρσι Μπις Σέλλεϊ

Επίσης, αυτή η περίοδος στη ζωή του Βύρωνα ήταν επίσης εμπνευσμένη. Δηλαδή, με τον Shelley, εκείνους τους καλοκαιρινούς μήνες του 1816, επισκέφτηκε το κάστρο Chion όχι μακριά από το Montreux, όπου κάποτε δειπνούσαν οι κόμητες της Σαβοΐας.

Το κάστρο αργότερα έγινε μπουντρούμι όπου φυλακίστηκε ο Φρανσουά Μπονιβάρ, πατριώτης της Γενεύης. Λέγεται ότι ο Μπονιβάρ βάδιζε τόσο πολύ στο στενό κελί του που τα ίχνη του έμειναν στο πέτρινο πάτωμά του.

Καθώς ο Μπονιβάρ μνημονεύεται στη δυτική κουλτούρα, και στην πραγματικότητα λόγω του Βύρωνα, ως σύμβολο του αληθινού ελευθερισμού, πάντα μου φαινόταν ότι στην ευρηματική λύση του Voja Dimitrijević για το μνημείο του Princip, σε εκείνα τα ίχνη που είναι αποτυπωμένα στην άσφαλτο, υπάρχει ένα μακρινό ηχώ του ποιήματος του Βύρωνα και τα συναισθήματα του Βύρωνα για τον κόσμο.

Μετά το «ενδιάμεσο» της Γενεύης, ο Βύρων μετακομίζει στην Ιταλία, πιο συγκεκριμένα στη Βενετία, όπου θα περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.

Αν και μόλις ήταν στις αρχές των τριάντα του, για τον ίδιο και τη ζωή του ήταν μια περίοδος γαλήνης και σχετικής ηρεμίας. Έζησε με την κόμισσα Teresa Giucoli και έγραψε τον «Δον Ζουάν», το σατιρικό του αριστούργημα. Σε ένα από τα μυθιστορήματά του, ο John Maxwell Kutzi περιγράφει αποτελεσματικά γιατί αυτό το κομμάτι της ζωής του Βύρωνα τον εμπνέει ως συγγραφέα.

Ο Λόρδος Βύρων και η Τερέζα Τζιούκολι

Τα Βαλκάνια

Ωστόσο, ένας άνθρωπος που το ταξίδι του στη Βαλκανική Χερσόνησο του έφερε φήμη δεν θα μπορούσε να πεθάνει στα Απέννινα, και ακόμη λιγότερο θα μπορούσε να πεθάνει ειρηνικά, σαν υπάλληλος.

Εμπνευσμένος από τον ελληνικό αγώνα για ανεξαρτησία από τους Τούρκους, ο Βύρων πηγαίνει να ενωθεί με τους επαναστάτες. Εκεί θα αρρωστήσει και θα πεθάνει: στις 19 Απριλίου 1824, ακριβώς πριν από διακόσια χρόνια.

Όπως συμβαίνει με τους ποιητές, όταν πέθανε, τα σκάνδαλα έμοιαζαν να έχουν ξεχαστεί και η ιδιοφυΐα τοποθετήθηκε σε βάθρο. Τον θρήνησε όλη η Αγγλία. Τάφηκε στο Nottinghamshire, στο κτήμα των επιφανών προγόνων του.

Ο Λόρδος Μπάιρον στο νεκροκρέβατό του, πίνακας του Joseph Denis Odevare (1826)

Αν και υπήρχε κατά τη διάρκεια της ζωής του, η λατρεία του Βύρωνα εξαπλώθηκε μεταθανάτια σε όλη την Ευρώπη σαν φωτιά.

Ίσως ο μόνος άνθρωπος που ήταν πιο διάσημος από αυτόν στο πρώτο μισό του δέκατου ένατου αιώνα ήταν – ο Ναπολέων.

Μέχρι ο Λένον, ο ΜακΚάρθι, ο Τζορτζ Χάρισον και ο Ρίνγκο Σταρ να κάνουν τους Beatles, η Αγγλία δεν θα έχει ένα μεγάλο παγκόσμιο καλλιτεχνικό αστέρι.

Το αστείο του Λένον «πιο διάσημος από τον Χριστό» θα μπορούσε εύκολα να ήταν του Βύρωνα.

Θα μπορούσε κανείς να γράψει αναλυτικά και εκτενώς για την επιρροή του Βύρωνα στη γαλλική, γερμανική, ρωσική, ακόμη και σερβική λογοτεχνία. Στην αγγλική λογοτεχνία, όμως, ιδιαίτερα στην ποίηση, η υφολογική του επιρροή είναι αναγνωρίσιμη μέχρι σήμερα, ακόμα κι αν πολλοί δεν την καταγράφουν. Ο Μπάιρον είναι ένας από εκείνους τους συγγραφείς που η φήμη τους είναι τόσο εκθαμβωτική που, κατά κάποιο τρόπο, κρύβει το έργο που είναι ωστόσο η ουσία αυτού που έφερε αυτή τη φήμη.

“The Bride of Abydos” ή “Selim and Zuleikha”, ένας πίνακας του 1857 του Eugène Delacroix εμπνευσμένος από το έργο του Βύρωνα

Όσον αφορά το ύφος, ο «Δον Ζουάν» μάλλον άφησε την πιο διαρκή επιρροή και ορισμένοι μεγάλοι ποιητές των μεταγενέστερων εποχών αναγνώρισαν ανοιχτά το χρέος τους στον Βύρωνα. Το καλύτερο παράδειγμα είναι πιθανώς ο Vistan Hugh Orn.

Στη σερβική λογοτεχνία, ο Ivo Andrić χρησιμοποιεί τον Βύρωνα ως χαρακτήρα στο όμορφο διήγημα «Byron in Sintra».

Η τρομερή αμφιθυμία στη στάση της Αγγλίας απέναντι στα Βαλκάνια αποτυπώνεται καλά σε εκείνη την (αποκρυφική;) φράση του Τσόρτσιλ για την υπερβολή της ιστορίας.

Ωστόσο, ένας εγγλέζος που ήρθε συνειδητά στα Βαλκάνια ρισκάροντας τη ζωή του και πιστεύοντας ότι άξιζε τον κόπο ήταν ο Βύρων.