Μια καλοδεχούμενη κρίση στην θεωρία της εξέλιξης
Περνά κρίση η θεωρία της εξέλιξης; Περνά αλλά αυτό δεν σημαίνει
απαραίτητα κάτι κακό. Σημαίνει ότι είναι μια θεωρία που εξελίσσεται
στον αντίποδα του δημιουργισμού υποστηρίζει ο John Dupré, καθηγητής
Φιλοσοφίας της Επιστήμης και Διευθυντής του Κέντρου Γονιδιωματικής στην
Κοινωνία στο Πανεπιστήμιο του Exeter.
Όσοι πιστεύουν ότι ένα υπερφυσικό ον δημιούργησε το σύμπαν δεν έχουν θέσει ποτέ μια διανοητική πρόκληση στην εξελικτική θεωρία. Αλλά οι δημιουργιστές, είτε πρόκειται για φονταμενταλιστές της Βίβλου είτε για όσους πιστεύουν σε έναν «ευφυή σχεδιασμό», δεν αποτελούν απειλή για την επιστημονική σκέψη. Πράγματι, η ύπουλη ιδιοφυΐα του δημιουργισμού έγκειται στην ικανότητά της να επανεφεύρουμε την εξέλιξη με τη δική του εικόνα ως ένα δογματικό σύστημα πεποιθήσεων -και ως εκ τούτου σε αντίθεση με την επιστήμη.
Οι δημιουργιστές έχουν δίκιο σε ένα πράγμα: σε αντίθεση με ό,τι εντύπωση προκαλούν τα λαϊκά αναγνώσματα για το θέμα, η θεωρία της εξέλιξης βρίσκεται σε κρίση. Αλλά αυτό είναι μια θετική εξέλιξη, διότι αντανακλά τη μη-γραμμική πρόοδο της επιστημονικής γνώσης, που χαρακτηρίζεται από αυτό που ο Τόμας Κουν περιγράφει στο σημαντικό βιβλίο του «Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων» ως «μετατοπίσεις παραδείγματος».
Τα τελευταία 70 χρόνια, το κυρίαρχο πρότυπο στην επιστήμη της εξέλιξης έχει η λεγόμενη «νέα σύνθεση». Έχοντας λάβει ευρεία δημοσιότητα τα τελευταία χρόνια από τον εξελικτικό βιολόγο της Οξφόρδης Ρίτσαρντ Ντόκινς, η νέα σύνθεση ενώνει τη θεωρία του Δαρβίνου για τη φυσική επιλογή με τη γενετική του Μέντελ, που εξηγεί την κληρονομικότητα.
Η τρέχουσα κρίση στην εξελικτική επιστήμη δεν συνεπάγεται την πλήρη απόρριψη αυτού του παραδείγματος. Μάλλον, συνεπάγεται μια σημαντική και σταδιακή αναδιοργάνωση της υπάρχουσας γνώσης, χωρίς να θίγονται οι θεμελιώδεις αρχές της εξελικτικής θεωρίας: οι ζωντανοί οργανισμοί σήμερα αναπτύχθηκαν από σημαντικά διαφορετικούς οργανισμούς στο μακρινό παρελθόν. Οι ανόμοιοι οργανισμοί μπορούν να μοιράζονται κοινούς προγόνους. Και η φυσική επιλογή έχει διαδραματίσει καίριο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία.
Άλλες υποθέσεις, ωστόσο, βρίσκονται υπό απειλή. Για παράδειγμα, στο παραδοσιακό «δέντρο της ζωής» όπου αναπαρίσταται η εξέλιξη, τα κλαδιά πάντα απομακρύνονται και ποτέ δεν συγχωνεύονται, γεγονός που συνεπάγεται ότι η καταγωγή των ειδών ακολουθεί μια γραμμική πορεία και ότι όλες οι εξελικτικές αλλαγές προς την κατεύθυνση αυτή συμβαίνουν εντός της γενεαλογίας που εντοπίζονται. Αλλά η εξέταση των γονιδιωμάτων – ιδιαίτερα των μικροβίων- έχει δείξει ότι τα γονίδια που μετακινούνται μεταξύ οργανισμών με μακρινή συγγένεια είναι ένας σημαντικός καταλύτης της εξελικτικής αλλαγής.
Επιπλέον, η νέα σύνθεση υποθέτει ότι οι βασικές κινητήριες δυνάμεις της εξέλιξης είναι μικρές μεταλλάξεις που δημιουργούνται κατά τύχη μέσα σε ένα είδος. Αλλά οι πρόσφατες ενδείξεις υποδεικνύουν ότι οι μεγάλες αλλαγές, που προκαλούνται από την απορρόφηση ενός ξένου γενετικού υλικού, μπορεί να είναι εξίσου σημαντικές. Πράγματι, η απορρόφηση ολόκληρων οργανισμών -όπως τα δύο βακτήρια που σχημάτισαν το πρώτο ευκαρυωτικό κύτταρο (την πιο σύνθετη μορφή κυττάρου που βρέθηκε σε πολυκύτταρα ζώα)- μπορούν να παράγουν μεγάλες και κρίσιμες εξελικτικές αλλαγές.
Ακόμη περισσότερο αποσταθεροποιεί την εξελικτική θεωρία η αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι πολλοί παράγοντες, και όχι μόνο το γονιδίωμα, καθορίζουν την ανάπτυξη ενός μεμονωμένου οργανισμού. Κατά ειρωνικό τρόπο, όπως η ανακάλυψη της δομής του DNA -που αρχικά επαινέθηκε ως η τελική πράξη στον θρίαμβο της νέας σύνθεσης- οδήγησε στην καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας του γονιδιώματος, κατέληξε να αποδυναμώνει την πίστη στο μοναδικό ρόλο τους να κατευθύνουν την βιολογική εξέλιξη. Εκείνοι που εδώ και καιρό εξέφρασαν τη λύπη τους για την ανάπτυξη από εξελικτικά μοντέλα – μια κριτική δεκαετιών που έγινε υπό το επιστημονικό λάβαρο της εξελικτικής αναπτυξιακής βιολογίας (“evo-devo”)- μαζί με την επιμονή ότι η ανάπτυξη των οργανισμών βασίζεται σε μια ευρεία ποικιλία των πόρων, έχουν δικαιωθεί.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στη μοριακή βιολογία έχουν βάλει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του παραδοσιακού γενετικού ντετερμινισμού. Για παράδειγμα, η επιγενετική – η μελέτη των κληρονομικών τροποποιήσεων του γονιδιώματος που δεν αφορά τροποποιήσεις του γενετικού κώδικα – είναι σε άνοδο. Και τα πολλά είδη μικρών μορίων RNA αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο ως ένα ρυθμιστικό στρώμα πάνω από το γονιδίωμα.
Πέρα από την υπονόμευση των γονιδίων με επίκεντρο τις θεωρίες της εξέλιξης που έχουν κυριαρχήσει στη συνείδηση του κοινού για αρκετές δεκαετίες, οι εξελίξεις αυτές απαιτούν νέα φιλοσοφικά πλαίσια. Οι παραδοσιακά απλοποιημένες θεωρίες της επιστήμης, με έμφαση στους μηχανισμούς «εκ των άνω», δεν αρκούν στην προσπάθεια κατανόησης της πάνω-κάτω και κυκλικής αιτιότητα και για έναν κόσμο ένθετων διαδικασιών.
Αυτό μας φέρνει πίσω στο σημείο όπου ξεκινήσαμε. Η ριζική επανεξέταση της εξελικτικής θεωρίας πάντα προσελκύει την προσοχή των δημιουργιστών, που χαιρέκακα ανακοινώνουν ότι εάν οι επαγγελματίες υπέρμαχοι του Δαρβινισμού δεν μπορούν να συμφωνήσουν, η ιδέα πρέπει να υποχωρεί. Και οι οπαδοί της εξέλιξης, αντιμέτωποι με αυτή την απάντηση, αρχίζουν να αμύνονται και επιμένουν ότι ο καθένας συμφωνεί. Αλλά αυτό που δείχνει πιο ξεκάθαρα ότι η επιστήμη και ο δημιουργισμός είναι πολικά αντίθετα είναι η παραδοχή του τελευταίου ότι τα σήματα διαφωνίας αποτυγχάνουν. Στην πραγματικότητα, η διαφωνία -και οι βαθύτερες γνώσεις που προκύπτουν από αυτήν- επιτρέπει νέες προσεγγίσεις στην επιστημονική κατανόηση. Για την επιστήμη, σε αντίθεση με τα συστήματα δογματικής πίστης, η διαφωνία πρέπει να ενθαρρύνεται.
Τα τρέχοντα απρόβλεπτα της εξελικτικής θεωρίας -και η αδυναμία μας να προβλέψουμε πού θα βρίσκεται σε 50 χρόνια- είναι αιτία γιορτής. Θα πρέπει να αφήσουμε τους δημιουργιστές στις απατηλές πεποιθήσεις τους και να αγκαλιάσουμε ευτυχώς τις αβεβαιότητες που ενυπάρχουν σε μια πραγματικά εμπειρική προσέγγιση για την κατανόηση του κόσμου.
http://www.project-syndicate.org/commentary/evolutionary-theory-s-welcome-crisis-by-john-dupre,Antinews.gr
Όσοι πιστεύουν ότι ένα υπερφυσικό ον δημιούργησε το σύμπαν δεν έχουν θέσει ποτέ μια διανοητική πρόκληση στην εξελικτική θεωρία. Αλλά οι δημιουργιστές, είτε πρόκειται για φονταμενταλιστές της Βίβλου είτε για όσους πιστεύουν σε έναν «ευφυή σχεδιασμό», δεν αποτελούν απειλή για την επιστημονική σκέψη. Πράγματι, η ύπουλη ιδιοφυΐα του δημιουργισμού έγκειται στην ικανότητά της να επανεφεύρουμε την εξέλιξη με τη δική του εικόνα ως ένα δογματικό σύστημα πεποιθήσεων -και ως εκ τούτου σε αντίθεση με την επιστήμη.
Οι δημιουργιστές έχουν δίκιο σε ένα πράγμα: σε αντίθεση με ό,τι εντύπωση προκαλούν τα λαϊκά αναγνώσματα για το θέμα, η θεωρία της εξέλιξης βρίσκεται σε κρίση. Αλλά αυτό είναι μια θετική εξέλιξη, διότι αντανακλά τη μη-γραμμική πρόοδο της επιστημονικής γνώσης, που χαρακτηρίζεται από αυτό που ο Τόμας Κουν περιγράφει στο σημαντικό βιβλίο του «Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων» ως «μετατοπίσεις παραδείγματος».
Τα τελευταία 70 χρόνια, το κυρίαρχο πρότυπο στην επιστήμη της εξέλιξης έχει η λεγόμενη «νέα σύνθεση». Έχοντας λάβει ευρεία δημοσιότητα τα τελευταία χρόνια από τον εξελικτικό βιολόγο της Οξφόρδης Ρίτσαρντ Ντόκινς, η νέα σύνθεση ενώνει τη θεωρία του Δαρβίνου για τη φυσική επιλογή με τη γενετική του Μέντελ, που εξηγεί την κληρονομικότητα.
Η τρέχουσα κρίση στην εξελικτική επιστήμη δεν συνεπάγεται την πλήρη απόρριψη αυτού του παραδείγματος. Μάλλον, συνεπάγεται μια σημαντική και σταδιακή αναδιοργάνωση της υπάρχουσας γνώσης, χωρίς να θίγονται οι θεμελιώδεις αρχές της εξελικτικής θεωρίας: οι ζωντανοί οργανισμοί σήμερα αναπτύχθηκαν από σημαντικά διαφορετικούς οργανισμούς στο μακρινό παρελθόν. Οι ανόμοιοι οργανισμοί μπορούν να μοιράζονται κοινούς προγόνους. Και η φυσική επιλογή έχει διαδραματίσει καίριο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία.
Άλλες υποθέσεις, ωστόσο, βρίσκονται υπό απειλή. Για παράδειγμα, στο παραδοσιακό «δέντρο της ζωής» όπου αναπαρίσταται η εξέλιξη, τα κλαδιά πάντα απομακρύνονται και ποτέ δεν συγχωνεύονται, γεγονός που συνεπάγεται ότι η καταγωγή των ειδών ακολουθεί μια γραμμική πορεία και ότι όλες οι εξελικτικές αλλαγές προς την κατεύθυνση αυτή συμβαίνουν εντός της γενεαλογίας που εντοπίζονται. Αλλά η εξέταση των γονιδιωμάτων – ιδιαίτερα των μικροβίων- έχει δείξει ότι τα γονίδια που μετακινούνται μεταξύ οργανισμών με μακρινή συγγένεια είναι ένας σημαντικός καταλύτης της εξελικτικής αλλαγής.
Επιπλέον, η νέα σύνθεση υποθέτει ότι οι βασικές κινητήριες δυνάμεις της εξέλιξης είναι μικρές μεταλλάξεις που δημιουργούνται κατά τύχη μέσα σε ένα είδος. Αλλά οι πρόσφατες ενδείξεις υποδεικνύουν ότι οι μεγάλες αλλαγές, που προκαλούνται από την απορρόφηση ενός ξένου γενετικού υλικού, μπορεί να είναι εξίσου σημαντικές. Πράγματι, η απορρόφηση ολόκληρων οργανισμών -όπως τα δύο βακτήρια που σχημάτισαν το πρώτο ευκαρυωτικό κύτταρο (την πιο σύνθετη μορφή κυττάρου που βρέθηκε σε πολυκύτταρα ζώα)- μπορούν να παράγουν μεγάλες και κρίσιμες εξελικτικές αλλαγές.
Ακόμη περισσότερο αποσταθεροποιεί την εξελικτική θεωρία η αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι πολλοί παράγοντες, και όχι μόνο το γονιδίωμα, καθορίζουν την ανάπτυξη ενός μεμονωμένου οργανισμού. Κατά ειρωνικό τρόπο, όπως η ανακάλυψη της δομής του DNA -που αρχικά επαινέθηκε ως η τελική πράξη στον θρίαμβο της νέας σύνθεσης- οδήγησε στην καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας του γονιδιώματος, κατέληξε να αποδυναμώνει την πίστη στο μοναδικό ρόλο τους να κατευθύνουν την βιολογική εξέλιξη. Εκείνοι που εδώ και καιρό εξέφρασαν τη λύπη τους για την ανάπτυξη από εξελικτικά μοντέλα – μια κριτική δεκαετιών που έγινε υπό το επιστημονικό λάβαρο της εξελικτικής αναπτυξιακής βιολογίας (“evo-devo”)- μαζί με την επιμονή ότι η ανάπτυξη των οργανισμών βασίζεται σε μια ευρεία ποικιλία των πόρων, έχουν δικαιωθεί.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στη μοριακή βιολογία έχουν βάλει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του παραδοσιακού γενετικού ντετερμινισμού. Για παράδειγμα, η επιγενετική – η μελέτη των κληρονομικών τροποποιήσεων του γονιδιώματος που δεν αφορά τροποποιήσεις του γενετικού κώδικα – είναι σε άνοδο. Και τα πολλά είδη μικρών μορίων RNA αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο ως ένα ρυθμιστικό στρώμα πάνω από το γονιδίωμα.
Πέρα από την υπονόμευση των γονιδίων με επίκεντρο τις θεωρίες της εξέλιξης που έχουν κυριαρχήσει στη συνείδηση του κοινού για αρκετές δεκαετίες, οι εξελίξεις αυτές απαιτούν νέα φιλοσοφικά πλαίσια. Οι παραδοσιακά απλοποιημένες θεωρίες της επιστήμης, με έμφαση στους μηχανισμούς «εκ των άνω», δεν αρκούν στην προσπάθεια κατανόησης της πάνω-κάτω και κυκλικής αιτιότητα και για έναν κόσμο ένθετων διαδικασιών.
Αυτό μας φέρνει πίσω στο σημείο όπου ξεκινήσαμε. Η ριζική επανεξέταση της εξελικτικής θεωρίας πάντα προσελκύει την προσοχή των δημιουργιστών, που χαιρέκακα ανακοινώνουν ότι εάν οι επαγγελματίες υπέρμαχοι του Δαρβινισμού δεν μπορούν να συμφωνήσουν, η ιδέα πρέπει να υποχωρεί. Και οι οπαδοί της εξέλιξης, αντιμέτωποι με αυτή την απάντηση, αρχίζουν να αμύνονται και επιμένουν ότι ο καθένας συμφωνεί. Αλλά αυτό που δείχνει πιο ξεκάθαρα ότι η επιστήμη και ο δημιουργισμός είναι πολικά αντίθετα είναι η παραδοχή του τελευταίου ότι τα σήματα διαφωνίας αποτυγχάνουν. Στην πραγματικότητα, η διαφωνία -και οι βαθύτερες γνώσεις που προκύπτουν από αυτήν- επιτρέπει νέες προσεγγίσεις στην επιστημονική κατανόηση. Για την επιστήμη, σε αντίθεση με τα συστήματα δογματικής πίστης, η διαφωνία πρέπει να ενθαρρύνεται.
Τα τρέχοντα απρόβλεπτα της εξελικτικής θεωρίας -και η αδυναμία μας να προβλέψουμε πού θα βρίσκεται σε 50 χρόνια- είναι αιτία γιορτής. Θα πρέπει να αφήσουμε τους δημιουργιστές στις απατηλές πεποιθήσεις τους και να αγκαλιάσουμε ευτυχώς τις αβεβαιότητες που ενυπάρχουν σε μια πραγματικά εμπειρική προσέγγιση για την κατανόηση του κόσμου.
http://www.project-syndicate.org/commentary/evolutionary-theory-s-welcome-crisis-by-john-dupre,Antinews.gr
Σχόλια