Τα κλειδιά που «άνοιξαν» τις ελληνοτουρκικές σχέσεις: Καθηγητής αναλύει την επίσκεψη Ερντογάν και τη νέα μεθοδολογία προσέγγισης
Η επιλογή της Άγκυρας να μην απομακρυνθεί από την Δύση, οι αλλαγές των πολιτικών προσώπων στα δύο υπουργεία Εξωτερικών, η αντίστοιχη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού των δύο υπουργείων σε συνδυασμό με την ανάγκη για διάλογο που επιβάλουν οι δύο οικονομίες βοήθησαν να «ξεκλειδώσουν» οι ελληνοτουρκικές σχέσεις.ο Δημήτρης Τριανταφύλλου, Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, φτάνοντας μέχρι και την υπογραφή της διακήρυξης των Αθηνών περί σχέσεων φιλίας και καλής γειτονίας.
Νέα μεθοδολογία προσέγγισης
Χρονικά η αλλαγή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις έχει ξεκινήσει μετά τις εθνικές εκλογές στις δύο χώρες. Οπότε Αθήνα και Άγκυρα αποφάσισαν να εφαρμόσουν μια νέα μεθοδολογία προσέγγισης εξηγεί ο κ. Τριανταφύλλου. Ενδεικτικό της νέας μεθοδολογίας προσέγγισης είναι και οι χαμηλοί τόνοι που κρατούν τελευταία οι δύο πλευρές. Μητσοτάκης και Ερντογάν έκαναν δηλώσεις με 45 λεπτά καθυστέρηση μετά τις κατ’ ιδίαν συνομιλίες στο Μέγαρο Μαξίμου προκειμένου να συνεννοηθούν ενώ δεν δέχτηκαν και ερωτήσεις από τους δημοσιογράφους, προσπαθώντας να αποφύγουν τις κακοτοπιές και να εκπέμψουν ένα μήνυμα ομαλοποίησης των σχέσεων. Το ίδιο συνέβη και στην Άγκυρα τον περασμένο Σεπτέμβριο όταν και επισκέφτηκε την τουρκική πρωτεύουσα ο κ. Γεραπετρίτης. Εκεί ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών άλλαξε το πρόγραμμά του μετά τις συζητήσεις που είχε με τον ομόλογό του Φιντάν. Οι δυο τους καθυστέρησαν να βγουν για την συνέντευξη και οι δύο πλευρές προτίμησαν πρώτα να γευματίσουν για να καταλήξουν σε κοινά ανακοινωθέντα. Το ίδιο έγινε και με τις αντιπροσωπείες των δύο υπουργείων Άμυνας οι οποίες συναντήθηκαν τον προηγούμενο μήνα στην Άγκυρα, καταλήγοντας σε πανομοιότυπες ανακοινώσεις.
Βοήθησε η αλλαγή προσώπων στα Υπουργεία Εξωτερικών
Εκτός, όμως, από τη νέα μεθοδολογία, στην αλλαγή κλίματος των ελληνοτουρκικών σχέσεων σημαντική είναι και η αλλαγή προσώπων στα δύο ΥΠΕΞ, σύμφωνα με τον κ. Τριανταφύλλου και εξηγεί: «Έχουν αποφασίσει και οι δύο πλευρές να βάλουν για δικούς τους λόγους στη θέση του ΥΠΕΞ άτομα που δεν μιλούν πολύ. Χωρίς να υποτιμώ τις ικανότητες του προηγούμενου ΥΠΕΞ, Νίκου Δένδια βλέπουμε ότι υπάρχουν και από πλευράς Ελλάδας με τον Γεραπετρίτη και από πλευράς Τουρκίας με τον Φιντάν δύο προσωπικότητες που πληρούν αυτή την προϋπόθεση. Έχουμε δύο υπουργούς Εξωτερικών χαμηλών τόνων. Σε αντίθεση με κ. Τσαβούσογλου και τον Έλληνα ομόλογό του που στο δημόσιο διάλογο έλεγαν διάφορα, τώρα έχουμε δύο άτομα που είναι πολύ πιο μετρημένα σε αυτά που λένε στο δημόσιο λόγο τους».
Βαθιά γνώστης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, έχοντας διδάξει μεταξύ άλλων για περισσότερα από 10 χρόνια στο πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης Kadir Has, ο κ. Τριανταφύλλου παρατηρεί ότι πέρα από αυτήν την πολιτική επιλογή και οι δύο πλευρές αξιοποιούν πλέον το ανθρώπινο δυναμικό του ΥΠΕΞ.
«Την περίοδο Τσαβούσογλου "ακούγονταν" ότι η εξωτερική πολιτική γινόταν από το Παλάτι και από το επιτελείο του Προέδρου. Τώρα από ότι φαίνεται ο Ερντογάν αξιοποιεί περισσότερο τους διπλωμάτες του ΥΠΕΞ. Η Ελλάδα το κάνει αυτό και με την αναβάθμιση της κ. Παπαδοπούλου- διπλωμάτη καριέρας- στη θέση της υφυπουργού Εξωτερικών. Στέλνει, έτσι, ένα μήνυμα με δύο αναγνώσεις: όταν χρησιμοποιείς τα δύο υπουργεία Εξωτερικών θεσμικά είναι βεβαίως η ιστορική μνήμη της κάθε πλευράς αλλά είναι επίσης και ο,τι πιο συντηρητικό. Γιατί έχοντας την ιστορική μνήμη είναι πολύ πιο δύσκολο να κάνουν προτάσεις οι διπλωμάτες που ενδεχομένως να ανοίγουν νέους δρόμους στην επικοινωνία. Από την άλλη, όμως, αυτό που κάνει ο διπλωμάτης και εκπαιδεύεται είναι να μιλάει στην άλλη πλευρά, να βρίσκει τις λύσεις σε οποιαδήποτε κωλύματα πολιτικά μπορεί να υπάρχουν από την άλλη πλευρά. Και νομίζω οι δύο πλευρές λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Βασιζόμαστε στα υπουργεία μας των Εξωτερικών. Υπάρχει πολιτική καθοδήγηση από το Μέγαρο Μαξίμου εδώ, από το Παλάτι στην Τουρκία. Και με την αναβάθμιση της κ. Παπαδοπούλου στέλνουμε και το μήνυμα ότι αφενός αξιοποιούμε και το ανθρώπινο δυναμικό του υπουργείου μας και έτσι πάμε σταδιακά μπροστά, αφετέρου ότι τα ΥΠΕΞ των δύο πλευρών καθορίζουν πως θα χτιστεί αυτός ο διάλογος και η σχέση εμπιστοσύνης. Για να μπορούμε κάποια στιγμή στο μέλλον να προχωρήσουμε στα πιο δύσκολα ζητήματα».
Ο ρόλος της Δύσης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Η αλλαγή Ερντογάν έχει να κάνει και με το γενικότερο πλαίσιο της Τουρκίας με την Δύση εκτιμά ο κ. Τριανταφύλλου. Όπως εξηγεί ο Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο μπορεί με την Ελλάδα να υπάρχει μια σχετική ηρεμία, τα προβλήματα του Ερντογάν, όμως, με την Δύση συνεχίζονται. Μεταξύ άλλων, δεν έχει επικυρωθεί η ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και αυτό έχει παγώσει την προσπάθεια να εξασφαλίσει τα F16 που τα έχει ανάγκη. Με την Αμερική βλέπει ότι υπάρχουν τεράστια εμπόδια που δεν είναι μόνο διακυβερνητικά, δεν είναι μόνο τι λέει ο Λευκός Οίκος ή το State Department. Εδώ βλέπουμε ότι το Κογκρέσο έχει άλλη άποψη και είναι ένας μοχλός πίεσης. Η Ευρώπη και η Δύση γενικότερα έχει επιβάλει 11 γύρους κυρώσεων στη Ρωσία. Η Τουρκία δεν συμμετέχει. Μετά την 7η Οκτωβρίου με την επίθεση κατά του Ισραήλ βλέπουμε η Τουρκία έχει πάρει μια εντελώς διαφορετική θέση. που σημαίνει μια απομάκρυνση γενικότερα από τη Δύση.
«Από την άλλη δείχνει η ίδια η Τουρκία ότι δεν θέλει να απομακρυνθεί. Νομίζω ότι έχει ανάγκη να σιγουρευτεί ότι η σχέση με την Ελλάδα δεν θα χειροτερέψει γιατί τότε αυτό θα σήμαινε εντελώς μεγάλη εμπλοκή γιατί η Ελλάδα ενδεχομένως θα είχε εντελώς σκληρή στάση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όσον αφορά την Τουρκία. Είναι σαν να έχει συνειδητοποιήσει η ίδια η Τουρκία ότι δεν μπορεί να έχει ανοιχτά μέτωπα με όλους και ότι πάρα πολλά ζητήματα σχετικά με την πρόοδο στα ευρωτουρκικά που την έχε ανάγκη η ίδια περνά από την Ελλάδα πια.
Η αλλαγή στάσης της Άγκυρας σε σχέση με την Αθήνα σύμφωνα με τον κ. Τριανταφύλλου είναι και μια έμμεση αναγνώριση της Τουρκίας ότι η Ελλάδα έχει την δυνατότητα να την επηρεάσει αρνητικά στους θεσμούς και το έχει δείξει αυτό». Ενδεικτικό είναι ότι είτε στην κρίση στον Έβρο, είτε στην Ανατολική Μεσόγειο τα ευρωπαϊκά συμβούλια ήταν πάντα ξεκάθαρα: ότι η Τουρκία πρέπει να κάνει πίσω. «Και αυτό δεν έχει αλλάξει» εκτιμά ο κ. Τριανταφύλλου.
Τον διάλογο έχουν ανάγκη και οι δύο οικονομίες
Τον διάλογο Άγκυρας-Αθήνας έχουν ανάγκη και οι δύο οικονομίες. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι εν μέσω κρίσης το 2021 ο όγκος των συναλλαγών στο διμερές εμπόριο ξεπέρασε τα 5 δις δολλάρια, ξεπερνώντας και τον στόχο που είχαν βάλει οι δύο πλευρές πριν επτά χρόνια στο τελευταίο Συμβούλιο στη Σμύρνη. «Ο όγκος των συναλλαγών αυξάνεται που σημαίνει ότι πάντα υπήρχαν αυτοί οι δίαυλοι στον κόσμο των επιχειρήσεων. Αυτό είναι το ουσιαστικό και εκεί μέσα μπαίνουν όλες οι συμφωνίες χαμηλής πολιτικής» καταλήγει ο κ. Τριανταφύλλου.
Σχόλια