Η ιστορία των νηστειών στον Χριστιανισμό.

(Προσθήκη εικόνας)

Οι νυν καθιερωμένες νηστείες (40 μέρες πριν τα Χριστούγεννα, Τυρινή, Σαρακοστή, 15Αύγουστος κ.λπ.) είναι αρκετά μεταγενέστερες και δεν υπήρχαν στον πρώιμο Χριστιανισμό. Στην Παλαιά αλλά και στην Καινή Διαθήκη υπάρχουν αρκετές αναφορές σε νηστείες, π.χ. η 40ήμερη νηστεία του Ιησού στην έρημο (Ματθαίος 4:2) ή η νηστεία του λαού Ισραήλ κατά τη διάρκεια της επιστροφής απ' την αιχμαλωσία (Έσδρας 8:23). Παρ' όλ' αυτά, σε κανένα βιβλίο της Καινής Διαθήκης δεν γίνεται λόγος για νηστείες πριν την εορτή των Χριστουγέννων ή της Ανάστασης ή τον 15Αύγουστο· κάτι αναμενόμενο, αφού όλες αυτές οι εορτές καθιερώθηκαν σταδιακά σε επόμενους αιώνες. Αν παρατηρήσει κανείς τους λόγους για τους οποίους έκανε κάποιος νηστεία στην Καινή Διαθήκη, θα διαπιστώσει ότι δεν υπήρχαν καθιερωμένες νηστείες σε συγκεκριμένες μέρες και ότι η νηστεία ήταν ένα εργαλείο που το χρησιμοποιούσε κανείς, σαν ένα είδος προσωπικής θυσίας, όταν ήθελε να ζητήσει την καθοδήγηση του θεού ή να προσηλωθεί περισσότερο σε έναν δύσκολο στόχο. Ο Ιησούς νήστεψε 40 μέρες στην έρημο για να αντιμετωπίσει τους πειρασμούς του διαβόλου. Ο Παύλος ή ο Βαρνάβας, νήστευαν μερικές φορές πριν τον διορισμό πρεσβυτέρων στην Εκκλησία, ώστε να τους αφιερώσουν, μέσω της νηστείας, στον θεό (Πράξεις 14:23). Δεν υπήρχε δηλαδή όλος αυτός ο φορμαλισμός της νηστείας που συναντάται σήμερα, όπου με το που φτάνει η χ ημερομηνία ξεκινάς μηχανικά να νηστεύεις, σαν ένα είδος προγράμματος.

Η πιο ευθεία και συνάμα αρχαία αναφορά σε νηστεία των Χριστιανών συναντάται σε ένα ανώνυμο κείμενο του 1ου-2ου αιώνα μ.Χ., γνωστό ως ''Διδαχή των 12 Αποστόλων'', όπου εκεί λέγεται πως ένας Χριστιανός πρέπει να νηστεύει κάθε Τετάρτη και Παρασκευή. Η νηστεία τις Τετάρτες και τις Παρασκευές, η οποία κρατάει μέχρι σήμερα, φαίνεται να είναι η μόνη που εντοπίζεται στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες (ή έστω σε κάποιες απ' αυτές).

Αρκετά πρώιμη φαίνεται πως ήταν και η νηστεία των Αγίων Αποστόλων και αν λάβουμε υπόψιν αυτά που γράφει ο Αθανάσιος Αλεξανδρείας ή ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων τον 4ο αιώνα μ.Χ., πρέπει να τηρούνταν από αρκετά πιο πρώιμες εποχές. Οι πιο ρητές αναφορές σε αυτήν όμως εμφανίζονται μόλις τον 4ο αιώνα μ.Χ. και εξής, και μας πληροφορούν ότι κρατούσε κάπου γύρω στη μια εβδομάδα. Τον 7ο αιώνα, ο ηγούμενος της Μόνης της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, Αναστάσιος ο Σιναΐτης, μας πληροφορεί ότι η νηστεία αυτή ξεκινούσε από την πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή μέχρι και την εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, και άρα η νηστεία των Αγ. Αποστόλων, φαίνεται πως για ένα διάστημα αποτελούσε μια ενότητα με τη νηστεία του 15Αύγουστου. Τον 8ο αιώνα, στο Τυπικό του Θεόδωρου Στουδίτη, εντοπίζεται η πρώτη ρητή αναφορά για 40ήμερη διάρκεια της συγκεκριμένης νηστείας αλλά απευθυνόμενη κυρίως προς μοναχούς και όχι προς τους λαϊκούς. Αυτό φαίνεται και από το ότι ακόμη και τον 15ο αιώνα, ο Συμεών Θεσσαλονίκης συνεχίζει να περιγράφει τη νηστεία αυτή με διάρκεια μιας εβδομάδας. Από τον 11ο αιώνα και εξής πάντως πρέπει να άρχισαν διάφορες χριστιανικές κοινότητες να τηρούν νηστεία 40 ημερών (κυρίως αυτές της Ρωσικής Ορθοδοξίας) παρότι δεν ήταν ο γενικός κανόνας.

Σχετικά με τη νηστεία του Πάσχα, μαθαίνουμε ότι ήδη από τους Αποστολικούς χρόνους υπήρχε μια σχετική προετοιμασία ορισμένων χριστιανικών κοινοτήτων πριν τον εορτασμό του Πάσχα, η οποία συμπεριλάμβανε νηστεία αλλά χωρίς να διαρκεί 40 μέρες. Η νηστεία πριν το Πάσχα καθιερώθηκε για πρώτη φορά το 325 μ.Χ., με τη Σύνοδο στη Νίκαια. Οι νηστείες αυτές δεν ήταν βέβαια όπως σήμερα. Σύμφωνα με άλλα κείμενα του 4ου αιώνα, όπως ο Κανόνας του Ιππόλυτου και οι Αποστολικές Διαταγές, οι πιστοί μπορούσαν να φάνε ένα γεύμα μόνο όταν πέσει ο ήλιος και αυτό δεν έπρεπε να περιέχει κρέας, ψάρι, αυγά και τυροκομικά ενώ ορισμένοι απαγόρευαν επίσης το κρασί και το λάδι.

Η πρώτη ρητή αναφορά συγγραφέα σε 40ήμερη νηστεία το Πάσχα εντοπίζεται στον Αθανάσιο Αλεξανδρείας, επίσης τον 4ο αιώνα, ο οποίος γράφει με ξεκάθαρο τρόπο ότι η νηστεία πριν το Πάσχα διαρκούσε 40 μέρες. Αυτό όμως φαίνεται πως καθιερώθηκε με τη Σύνοδο της Νίκαιας και ίσως να συνέβαινε λίγο νωρίτερα. Δεν αποτελούσε σε καμία περίπτωση έθος των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων, οι οποίες είτε νήστευαν μόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα είτε μόνο τη Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο είτε σε κάποιες περιπτώσεις για 15 ημέρες.

Η νηστεία προς τιμήν της Κοίμησης της Θεοτόκου, τον Αύγουστο, φαίνεται να τηρούνταν από τους Χριστιανούς του 4ου αιώνα (με βάση υπαινιγμούς των τότε συγγραφέων) αλλά πρώτη ρητή αναφορά σε αυτήν εντοπίζεται γύρω στο 450 μ.Χ. στην 19η Ομιλία του Πάπα Λέοντα Α΄. Δεν γίνεται αναφορά όμως στη διάρκειά της. Καθιερώνεται εν τέλει προς τον 7ο αιώνα μ.Χ., όπου αρχικά είναι ενωμένη με τη νηστεία των Αγ. Αποστόλων αλλά κατόπιν διαφοροποιείται από αυτήν και ο Ιούλιος εξαιρείται από τη νηστεία. Έχει ενδιαφέρον ότι η Ρωσική ορθοδοξία τη νηστεία του 15Αύγουστου την κάνει πρωτίστως προς τιμήν του εκχριστιανισμού της Ρωσίας το 988 μ.Χ.

Όσο για τη νηστεία των Χριστουγέννων, αυτή είναι από τις τελευταίες που προστίθενται, με σημαντικούς σταθμούς τη δεύτερη σύνοδο στην Τουρ της Γαλλίας το 567 μ.Χ. και την τέταρτη σύνοδο στο Τολέδο το 633 μ.Χ., όπου πλέον έρχεται στο προσκήνιο η νηστεία του Φιλίππου (όπως ονόμαζαν τότε τη νηστεία των Χριστουγέννων). Αρχικώς διαρκούσε μια εβδομάδα και μέχρι σήμερα η Αρμένικη Εκκλησία τηρεί αυτό το έθιμο και νηστεύει μόνο μια εβδομάδα πριν τα Χριστούγεννα. Οι μέρες της νηστείας αυξήθηκαν από 7 σε 40 μόλις τον 11ο αιώνα μ.Χ. και αρχικώς μόνο στην κοπτική Εκκλησία με διαταγή του Πάπα Χριστόδουλου. Έναν αιώνα αργότερα, η Βυζαντινή Εκκλησία ακολουθεί την παράδοση της κοπτικής και έτσι τον 12ο αιώνα πλέον συναντάμε 40ήμερη νηστεία Χριστουγέννων. Όπως έχω γράψει σε άλλο κείμενο, οι πρώτοι Χριστιανοί εόρταζαν τα Χριστούγεννα στις 6 Ιανουαρίου μαζί με τα Θεοφάνια ενώ μόλις τον 4ο αιώνα μετακινήθηκε η εορτή στις 25 Δεκεμβρίου. Αυτό σημαίνει ότι για τουλάχιστον 10 αιώνες, οι πιστοί δεν νήστευαν πριν τα Χριστούγεννα και σίγουρα όχι 40 μέρες.

Συμπερασματικά, η πιο αρχαία καθιερωμένη νηστεία που φαίνεται πως υπήρχε είναι αυτή της Τετάρτης και της Παρασκευής. Οι υπόλοιπες προστέθηκαν και καθιερώθηκαν πολύ αργότερα, με αυτή των Χριστουγέννων να έρχεται τελευταία. Είναι προφανώς δικαίωμα του καθενός να νηστέψει όσο και όποτε θέλει ή να μη νηστέψει. Ο καθένας (πρέπει να) είναι ελεύθερος να ορίζει τη ζωή του με τον τρόπο που επιθυμεί. Θα πρέπει, ωστόσο, να καταλάβει κανείς ότι το να νηστεύει 40 μέρες πριν το Πάσχα, 15 τον Αύγουστο, 40 μέρες πριν τα Χριστούγεννα κ.λπ., δεν τον κάνει να μιμείται τους πρώτους Χριστιανούς και τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες, οι οποίες δεν νήστευαν τόσες μέρες και μερικές φορές δεν νήστευαν καν πριν από τις παραπάνω γιορτές. Μάλιστα, όταν νήστευαν, νήστευαν με όλη τη σημασία του όρου. Οι σημερινές νηστείες είναι χάδια μπροστά στις νηστείες που έκαναν οι πρώτοι Χριστιανοί. Όλο αυτό το θρησκευτικό σύστημα που σήμερα το έχουμε έτοιμο μπροστά μας, πήρε αιώνες για να φτάσει σε αυτήν τη μορφή και συνέβησαν πολλές αλλαγές στον κανόνα του.

Απο FB